Ενδοκυβερνητικές διαμάχες
Στο μεταξύ, έχουν ξεσπάσει σοβαρές ενδοκυβερνητικές διαμάχες, που εκδηλώνονται κυρίως γύρω από τη διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας και τους λιγνίτες της Πτολεμαΐδας.
Για την Εθνική Τράπεζα έχουν συμφωνήσει τα δύο κυβερνητικά κόμματα να υποστηρίξουν για διοικητή τον φιλελεύθερο υπουργό των Οικονομικών Σταύρο Κωστόπουλο και για υποδιοικητή τον παπανδρεϊκό Ν.Πορφυρογέννη. Αλλά, ενώ ο Κωστόπουλος εκλέγεται πραγματικά διοικητής, η συνέλευση των μετόχων ψηφίζει για υποδιοικητή, αντί για τον Πορφυρογέννη, τον Φ.Μαντέα. Ο Παπανδρέου θεωρεί το γεγονός ως απιστία από μέρους των Φιλελευθέρων και οι σχέσεις του με τον Βενιζέλο ψυχραίνονται.
Σοβαρότερη όμως είναι η υπόθεση της Πτολεμαΐδας, στην οποία ανακατεύονται και οι Αμερικανοί. Ο Παπανδρέου, ως υπουργός Συντονισμού, έχει διαπραγματευτεί με την εταιρεία Φίλη να της παραχωρηθούν οι λιγνίτες της Πτολεμαΐδας για να τους αξιοποιήσει. Η σύμβαση όμως και το σχετικό νομοσχέδιο έχουν προκαλέσει πολλές αντιδράσεις μέσα στην ίδια την κυβέρνηση και στους Αμερικανούς.
Η σύμβαση με τον Οίκο Φίλη έχει την προϊστορία της: Το 1939, ο Γερμανός ειδικός Χαίγκελ, που έκανε έρευνες στην περιοχή, διαπίστωσε ότι στην Πτολεμαΐδα υπήρχαν δυνατά αποθέματα λιγνιτών 6 δισεκατομμυρίων τόνων. Το 1940, η κυβέρνηση Μεταξά υπογράφει με τον Ελληνοαμερικανό δικηγόρο στο Μπούφαλο, Γ.Φίλη, σύμβαση, με την οποία του παραχωρεί το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται τους λιγνίτες της Πτολεμαΐδας. Επειδή όμως ο ανάδοχος δεν εκπληρώνει τους όρους της σύμβασης, κηρύσσεται έκπτωτος. Το 1946, με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου, ανακαλείται η έκπτωση και παρέχεται στον ανάδοχο νέα προθεσμία, ως τις 31 Δεκεμβρίου 1950, για να εκπληρώσει τις συμβατικές υποχρεώσεις του. Μια μέρα πριν να εκπνεύσει η προθεσμία, επιχειρηματίας της Αθήνας καταβάλλει το ποσό, που προβλέπει η σύμβαση (400.000 δολάρια) για την εγκατάσταση κ.λ.π.
Από την ελληνική πλευρά η σύμβαση επικρίνεται ως το ίδιο ή και περισσότερο «επαχθής» και επιζήμια για τα ελληνικά συμφέροντα με εκείνη που είχε υπογράψει η δικτατορία Μεταξά το 1940, με τον ίδιο επιχειρηματία. Το Βήμα, που πρωτοστατεί στην κριτική για τη σύμβαση και επιμένει να μην ψηφιστεί το σχετικό νομοσχέδιο, γράφει ότι παρέχονται πολλά προνόμια στην εταιρεία και «μένει ανεκμετάλλευτη μια τεράστια πλουτοφόρος έκτασις», γιατί απαγορεύεται η ίδρυση άλλου, παρόμοιου εργοστασίου στην περιοχή.
Το Βήμα τονίζει επίσης ότι η σύμβαση εξασφαλίζει στον Οίκο Φίλη πλήρη συναλλαγματική, φορολογική και δασμολογική ασυδοσία και «δικαιώματα πρωτοφανή και ωχριώντα προ του προνομίων της «ΠΑΟΥΕΡ». Και καλεί τη Βουλή «να μην επιτρέψη την εγκαθίδρυσιν εις την χώραν μας μιας νέας εταιρείας, η οποία θα λυμαίνεται όχι πλέον μίαν περιοχήν της Ελλάδος, αλλά ολόκληρον την χώραν». (Το Βήμα, 17 Μαρτίου 1951).
Εκτός από το Το Βήμα, που εκείνη την περίοδο επικρίνει τον Γ.Παπανδρέου γενικότερα για την πολιτική του στο Υπουργείο Συντονισμού (Το Βήμα κατηγορεί τον Γ.Παπανδρέου για «κομματικόν φατριασμόν» στο Υπουργείο Συντονισμού και για «ναρκισσισμόν». Τον κατηγορεί επίσης ως υπεύθυνο για την παραίτηση είκοσι ανωτάτων υπαλλήλων του υπουργείου και των υφυπουργών Κ.Δοξιάδη και Κ.Τσάτσου, Το Βήμα 4, 7 Μαρτίου κ.λ.π.), έντονη κριτική για τη σύμβαση ασκεί και η κομμουνιστική Αριστερά. (Η σύμβαση προβλέπει παραχώρηση στον Οίκο Φίλη της εκμεταλλεύσεως του λιγνίτη για 35 χρόνια, ίδρυση από τον ανάδοχο εργοστασίου παραγωγής ενεργείας άλλου, μπρικετοποιημένου λιγνίτη, μεταλλουργικών και άλλων βιομηχανιών, προνομιακή διάθεση των προϊόντων τους στους ελληνικούς σιδηροδρόμους κ.λ.π.) Το περιοδικό της κομμουνιστικής Αριστεράς Ανταίος γράφει ότι «η σύμβαση Φίλη αποτελεί υπόδειγμα μονοπωλιακής παράδοσης του πολυτιμότερου ενεργειακού πλούτου της χώρας μας σε χέρια ιδιώτη». (Τεύχος 3, 1951)
Εξάλλου, για δικούς τους λόγους, αντιδρούν στη σύμβαση και οι Αμερικανοί. Ο αρχηγός της Οικονομικής Αποστολής στέλνει στη κυβέρνηση έγγραφο για ν’αποσυρθεί το σχετικό νομοσχέδιο, κατηγορώντας τον Παπανδρέου ότι αγνοεί τις υποδείξεις των αρμοδίων Αμερικανών και ότι είναι υπεύθυνος για τον σάλο στο Υπουργείο Συντονισμού. Ο Γ.Παπανδρέου απειλεί να παραιτηθεί. Προκαλείται νέα κυβερνητική κρίση. Τελικά, ύστερα από επανειλημμένες συνεννοήσεις και συσκέψεις με τους Αμερικανούς, το θέμα ρυθμίζεται και η Βουλή, στις 30 Μαρτίου, ψηφίζει το νομοσχέδιο. Ο Παπανδρέου δίνει ιδιαίτερη σημασία στην κατασκευή του θερμοηλεκτρικού εργοστασίου της Πτολεμαΐδας, στο πλαίσιο της προσπάθειας για τον εξηλεκτρισμό της χώρας. (Το νομοσχέδιο για την ίδρυση της Δημοσίας Επιχειρήσεως Ηλεκτρισμού – ΔΕΗ έχει ψηφιστεί από τη Βουλή τον Ιούλιο του 1950). Ο Παπανδρέου πιστεύει πως οι Αμερικανοί αντιδρούν, γιατί θέλουν να μείνουν αχρησιμοποίητα τα 12 εκατομμύρια δολάρια, που έχουν παραχωρηθεί ως ειδική βοήθεια για την αξιοποίηση της Πτολεμαΐδας, και να τα πάρουν πίσω, και γιατί οι αμερικανικές εταιρείες πετρελαίων είναι αντίθετες σε κάθε έργο παραγωγής καύσιμης ύλης στην Ελλάδα. Γι’αυτό ο αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως χαρακτηρίζει «μειοδότες» όσους από ελληνικής πλευράς αντιδρούν στη σύμβαση Φίλη. (Γ.Παπανδρέου, Η ζωή μου, τόμος Β’, σ.351-2).
