Αντιδράσεις
Μέρες και ώρες θανάσιμης αγωνίας των καταδικασμένων σε θάνατο, των συγγενών τους, των φίλων τους. Η γυναίκα του Μπάτση, που ήταν σίγουρη πως ο άντρας της δεν θα καταδικαζόταν σε θάνατο, αφού είχε πάρει υποσχέσεις από υψηλά πρόσωπα, κάνει απόπειρα αυτοκτονίας. 0 πατέρας του, ο γερο-ναύαρχος, βασιλικός πάντα, κατατρεγμένος από τους βενιζελικούς την εποχή του Διχασμού, στεκόταν ως αυτή τη στιγμή ταμπουρωμένος στην ψυχρή αξιοπρέπεια του παλιού στρατιωτικού. Τώρα όμως τα ψέματα τέλειωσαν. Για να σώσει το παιδί του, αποφασίζει ν'απευθυνθεί στον βασιλιά Παύλο που, για την οικογένεια και τη δυναστεία του, έχει διακινδυνεύσει και την ίδια τη ζωή του. Ο Παύλος όμως αρνείται να τον δεχτεί.
Αλλά το θέμα, πέρα από την ανθρωπιστική του πλευρά, είναι κυρίως πολιτικό. Η Αριστερά κινητοποιείται για να σωθούν οι μελλοθάνατοι. Η ΕΔΑ, οι Σβώλος και Τσιριμώκος του ΣΚΕΑΔ, ο Μιχάλης Κύρκος κάνουν αλλεπάλληλα διαβήματα στον πρωθυπουργό για να ματαιωθούν οι εκτελέσεις. Επισημαίνουν την ανθρωπιστική και την πολιτική πλευρά του θέματος. Τονίζουν πως θα είναι πλήγμα για την προσπάθεια να κατευναστούν τα πάθη. Μπροστά στον κίνδυνο των εκτελέσεων η Αριστερά παρουσιάζεται ενωμένη. Ο Πασαλίδης και ο Κύρκος μιλούν στη Βουλή κατά των εκτελέσεων. Ο Κύρκος κάνει διάβημα και στον Γ.Βεντήρη. Βουλευτές της ΕΔΑ επισκέπτονται επανειλημμένα και τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Σπυρίδωνα. Ο Αρχιεπίσκοπος τους βεβαιώνει πως του έχουν προκαλέσει μεγάλη εντύπωση η παλικαριά, η πίστη στις ιδέες, η αυτοθυσία, το ηθικό μεγαλείο του Μπελογιάννη. Η αυταπάρνηση στον Μπελογιάννη είναι ανώτερη κι απ'αυτήν των πρώτων χριστιανών, λέει ο Αρχιεπίσκοπος. Γιατί αυτός δεν έχει καμιά ελπίδα για μέλλουσα ζωή, αφού δεν την πιστεύει. Δεν δέχεται ο Σπυρίδων να κάνει δημόσια δήλωση εναντίον των εκτελέσεων, γιατί φοβάται, όπως εξομολογείται στους βουλευτές της ΕΔΑ, τις αντιδράσεις μέσα στην ίδια την Εκκλησία. Υπόσχεται όμως να εκφράσει ευχή στον βασιλιά. (Αφήγηση Παναγιώτη Κατερίνη.)
Η κυβέρνηση είναι βαθιά διχασμένη στο θέμα. Ο υπουργός Συντονισμού Γ.Καρτάλης απειλεί ότι θα παραιτηθεί αν γίνουν εκτελέσεις. Ο Βενιζέλος και ο υπουργός Αμύνης Σακελλαρίου απειλούν να παραιτηθούν αν δεν γίνουν εκτελέσεις. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Δ.Παπασπύρου είναι κατά των εκτελέσεων, αλλά και κατά των παραιτήσεων και ιδιαίτερα της δικής του. Και η κυβέρνηση ως σύνολο «νίπτει τας χείρας», δηλώνοντας ότι η χάρις είναι προνομία του Στέμματος και ότι η ίδια δεν θα επέμβει στο ζήτημα.
Ομάδα βουλευτών της ΕΠΕΚ κινείται δραστήρια για να ματαιωθούν οι εκτελέσεις: ο Λουκής Ακρίτας, ο Μηνάς Πατρίκιος, ο Νίκος Ασκούτσης κ.λ.π. Ο Ακρίτας, σε δηλώσεις του στις εφημερίδες της 5ης Μαρτίου, τονίζει:
«...εάν ο κομμουνισμός χαρακτηρισθή ως αδίκημα κατασκοπίας, είναι μοιραίον όλοι οι συλληφθέντες κομμουνισταί να χαρακτηρισθούν ως κατάσκοποι και να επαναρχίση μια περιπέτεια αυτήν την στιγμήν, βαθυτέρα και πλέον επικίνδυνος διά την ομαλήν εξέλιξιν του πολιτικού μας βίου».
Σύμφωνα με τη διαδικασία του νόμου 375, ο στρατιωτικός διοικητής της περιοχής, της ΑΣΔΑΝ στην περίπτωση αυτή, έχει το δικαίωμα να διατάξει την εκτέλεση των θανατικών καταδικών χωρίς να περιμένει να αποφανθεί το Συμβούλιο Χαρίτων. Οι ΕΠΕΚικοί βουλευτές πείθουν τον Πλαστήρα να κινήσει τον μηχανισμό του Συμβουλίου Χαρίτων για να χάσει στο μεταξύ το ζήτημα την οξύτητά του. Οι μελλοθάνατοι κερδίζουν μερικές μέρες ζωής.
Ο Πλαστήρας βρίσκεται σε φοβερό δίλημμα. Δημόσια κηρύσσεται υπέρ της εφαρμογής των αποφάσεων του στρατοδικείου. Καταλαβαίνει όμως ότι έτσι τορπιλίζει ο ίδιος την ειρηνευτική πολιτική του, παραβιάζει την υπόσχεση του ότι δεν θα εκτελεσθούν κατάδικοι για αδικήματα που διέπραξαν πριν να αναλάβει η νέα κυβέρνηση ΕΠΕΚ - Φιλελευθέρων κι ότι, για δεύτερη φορά, και μάλιστα στο τέλος της ζωής του, συνδέει το όνομά του με εκτελέσεις για πολιτικούς λόγους. Ζητά να εξαιρεθεί από την εκτέλεση η καταδικασμένη σε θάνατο γυναίκα που περιμένει να γίνει μητέρα, η Έλλη Ιωαννίδου. Έχει επανειλημμένες συνεργασίες για το θέμα με τον βασιλιά, τον Βενιζέλο, τον Πιουριφόυ και προσπαθεί να πετύχει να εκτελεστούν όσο το δυνατόν λιγότεροι. Στέλνει και γράμμα μ'αυτό το πνεύμα στον βασιλιά. Αποφεύγει όμως να διακηρύξει δημόσια την απέχθειά του για τις εκτελέσεις. Έχει δεσμευθεί με τον λόγο του ότι θα εκτελεσθούν οι αποφάσεις του στρατοδικείου. Θέλει να διατηρήσει και την πρωθυπουργία. Πιστεύει πως, αφού τελειώσει η υπόθεση αυτή, έστω με τη θυσία μερικών, θα μπορέσει να εφαρμόσει το ειρηνευτικό του πρόγραμμα. Πάνω στον πρωθυπουργό, άρρωστο και ετοιμόρροπο, στερημένο πια κι από τη δύναμη να απειλήσει παραίτηση, ξεσπούν τα αντίθετα κύματα. Το συμβούλιο της νεολαίας του κόμματος του κηρύσσεται κατά των εκτελέσεων και δίνει σχετική ανακοίνωση στις εφημερίδες. Ο Πλαστήρας παύει το προεδρείο της νεολαίας (Σάκη Πεπονή, Γ.Βούλγαρη, Ε.Καλιτσουνάκη).
Ο Συναγερμός προσπαθεί να επωφεληθεί πολιτικά από τον σάλο και γενικότερα από την υπόθεση των εκτελέσεων. Δεν παίρνει ανοιχτή κι επίσημη θέση υπέρ των εκτελέσεων. Αυτό θα ερχόταν σε κατάφωρη αντίθεση με τις διακηρύξεις των Παπάγου - Μαρκεζίνη περί λήθης του παρελθόντος και γαληνεύσεως. Οι φιλοσυναγερμικές εφημερίδες όμως γράφουν ότι, αν δεν εκτελεστούν όσοι καταδικάστηκαν σε θάνατο, αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση υποδουλώθηκε ολοκληρωτικά στη... Σόφια. Και ο Π.Κανελλόπουλος, που του ζητούν οι δημοσιογράφοι τη γνώμη του για το συγκλονιστικό θέμα των εκτελέσεων, απαντά:
«Υπάρχουν νόμοι. Δεν έχω να ειπώ τίποτε άλλο». (Εφημερίδες, 5 Μαρτίου 1952.)
Αλλά δεν είναι μόνο ο σάλος στην Ελλάδα. Το θέμα των εκτελέσεων στη χώρα μας έχει γίνει και πάλι παγκόσμιο. Πρωτοστατούν βέβαια στην κινητοποίηση για τη σωτηρία των οχτώ θανατοποινιτών τα κομμουνιστικά κόμματα, αλλά παίρνουν μέρος και οι σοσιαλιστές, ριζοσπάστες, φιλελεύθεροι, δεξιοί, χριστιανοί κ.λ.π. Τηλεγραφήματα προς τον βασιλιά και την κυβέρνηση για να ματαιωθούν οι εκτελέσεις υπογράφουν, ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλους πολιτικούς, κληρικούς, συγγραφείς, συνδικαλιστές κ.λ.π., ο Ντε Γκωλ, ο Πολ Μπονκούρ, ο Πιερ Κοτ, ο Ζαν Πολ Σαρτρ, ο Τσάρλυ Τσάπλιν, ο Πολ Ελυάρ, ο Λουί Αραγκόν, ο Κοκτώ, ο Χάουαρντ Φαστ, ο Χένρυ Ουάλας κ.λ.π. κ.λ.π. Στο Λονδίνο, στη Ρώμη, στο Παρίσι οργανώνονται μεγάλες διαδηλώσεις και επιδίδονται ψηφίσματα στις ελληνικές πρεσβείες. Στην Ιταλία κηρύσσονται στάσεις εργασίας, ενώ 300 Ιταλοί γερουσιαστές, με υπόμνημά τους στον Βενιζέλο, που πέρασε αυτές τις μέρες από τη Ρώμη, ζητούν να ματαιωθούν οι εκτελέσεις. Γάλλοι και Άγγλοι διανοούμενοι υπογράφουν διακηρύξεις με ανάλογο περιεχόμενο. Το σκίτσο του Μπελογιάννη με το γαρίφαλο, φιλοτεχνημένο από τον μεγάλο Πικάσο κυκλοφορεί σε χιλιάδες αντίγραφα. Είκοσι αγγλικανοί κληρικοί, με τηλεγράφημά τους στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, τον καλούν να γίνει νέος Ιωάννης Χρυσόστομος και να σώσει τη ζωή των οχτώ μελλοθάνατων. Ακολουθεί τηλεγράφημα και Αμερικανών κληρικών. Στο πρωθυπουργικό γραφείο στιβάζονται τα τηλεγραφήματα, τα υπομνήματα, τα γράμματα με εκκλήσεις για τη σωτηρία των οχτώ μελλοθάνατων.
Ο Πλαστήρας ζει εφιαλτικές ώρες. Δεν είναι μόνο το θέμα των εκτελέσεων. Πλήθος προβλημάτων έχουν σωρευτεί στους αδύνατους ώμους του. Οι Αμερικανοί πιέζουν να καθιερωθεί το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα για να εξασφαλίσουν τη νίκη του Συναγερμού. Δεν κρύβουν πια την εχθρότητά τους προς την κυβέρνηση ΕΠΕΚ - Φιλελευθέρων. Με ορισμένους ΕΠΕΚικούς και φιλελεύθερους υπουργούς έχουν διακόψει κάθε επαφή. Αξιώνουν να γίνει ανασχηματισμός για να απομακρυνθούν όσοι υπουργοί διαφωνούν με την Αμερικανική Οικονομική Αποστολή. Ο Συναγερμός. με την ενθάρυνση των Αμερικανών και για να εκμεταλλευτεί τις εσωκυβερνητικές αντιθέσεις, σκληρύνει την αντιπολίτευση του. Ο άρρωστος πρωθυπουργός, που γνώρισε τόσες θύελλες στη ζωή του, τώρα δεν θ' αντέξει.
