ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Εξόριστοι, υποψήφιοι

Πριν από την ίδρυση της ΕΔΑ, η κυβέρνηση Βενιζέλου έχει πλη­ροφορίες από την Ασφάλεια ότι η Αριστερά θα υποβάλει στις εκλογές τις υποψηφιότητες ορισμένων προσωπικοτήτων και στε­λεχών της που είναι εκτοπισμένοι στον Άγιο Ευστράτιο. Αναφέ­ρονται μάλιστα τα ονόματα του στρατηγού Στέφανου Σαράφη, που, ως παλιός βενιζελικός, έχει ακτινοβολία στον φιλελεύθερο κόσμο και ως στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ κατά την Κατοχή στους ΕΑΜίτες, του αρχηγού του ΕΑΜικού Αγροτικού Κόμματος Κώστα Γαβριηλίδη, του δικηγόρου Ηλία Ηλιού κ.λ.π. Η κυβέρνη­ση σπεύδει τότε να περάσει στον εκλογικό νόμο διάταξη, σύμ­φωνα με την οποία οι εκτοπισμένοι δεν έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν.

Παρ'όλ'αυτά, μετά την ίδρυση της ΕΔΑ, οι εκπρόσωποι του Δημοκρατικού Συναγερμού αξιώνουν να είναι υποψήφιοι όχι μό­νον εξόριστοι, αλλά και υπόδικοι, όπως ο Νίκος Μπελογιάννης, και πολιτικοί κατάδικοι, όπως ο Νίκανδρος Κεπέσης, και κατα-διωκόμενοι, όπως ο Νίκος Πλουμπίδης. Την αξίωση αυτή υπο­στηρίζουν, με εκπομπές από το εξωτερικό, και ο ραδιοσταθμός του ΚΚΕ «Ελεύθερη Ελλάδα». Είναι αξίωση του Ν.Ζαχαριάδη και του πολιτικού γραφείου του ΚΚΕ. Το ζήτημα που δημιουργήθηκε από την επιμονή του Ζαχαριάδη για τις υποψηφιότητες συγκλονίζει την ΕΔΑ και παρ'ολίγον να προκαλέσει τη διάλυσή της από τις πρώτες μέρες. Οι άλλοι παράγοντες της ΕΔΑ αντι­δρούν κυρίους στην πρόταση να είναι υποψήφιοι οι Μπελογιάννης και Πλουμπίδης.

Αντιδρούν επίσης μερικά από τα στελέχη του ΚΚΕ που έχουν βγει από την εξορία και είναι νόμιμα. Φοβούνται ότι έτσι θα δο­θούν επιχειρήματα για να διαλυθεί η ΕΔΑ, σαν συνδεδεμένη με τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ (βλέπε και Πότη Παρασκευοπούλου, στο ίδιο, σ. 55.) Σε μια σύσκεψη στο σπίτι του στρατηγού Μάντακα, στην οδό Δεινοκράτους, φέρνει το θέμα από μέρους του Δημοκρατικού Συναγερμού ο Δ.Μαριόλης. Ο Πασαλίδης διατυπώ­νει αμέσως τις αντιρρήσεις του και, σχεδόν δακρύζοντας, λέει:

-  Τι πάτε να κάνετε; Να καταστρέψετε μια δουλειά που μό­λις αρχίσαμε;

Και ο Μιχάλης Κύρκος:

-   Τα τινάζετε όλα στον αέρα. Εγώ δεν υπογράφω αυτές τις υποψηφιότητες. Καλύτερα, αν θέλετε, να βάλουμε υποψήφιο τον ίδιο τον Ζαχαριάδη.

Ο Μαριόλης επιμένει. Λέει μάλιστα πως, αν δεν μπει υποψή­φιος ο Μπελογιάννης θα αποχωρήσει αυτός. Ο Σπηλιόπουλος και ο Μάντακας συμφωνούν. Ο Μάντακας, συγκινημένος, λέει:

-  Δεν μπορώ να ξεχάσω τον αγώνα που έκανα μ'αυτούς τους συντρόφους στα βουνά. Δε μπορώ να μην τους υποστηρίξω.

Οι άλλοι όμως επιμένουν να μην μπουν οι υποψηφιότητες, για­τί θα διακινδυνεύσει η νομιμότητα της ΕΔΑ. Ο Ζάκκας δηλώνει ότι αποχωρεί:

-   Επιτέλους, λέει, είναι ευκαιρία ν'απαλλαγώ απ'αυτό το άγχος.

Πραγματικά αποχωρεί και δεν παίρνει πια μέρος στις συσκέ­ψεις της ΕΔΑ. Αλλά και οι άλλοι διακόπτουν τις συνεννοήσεις με τον Δημοκρατικό Συναγερμό, που είναι ο φορέας των επισήμων απόψεων του ΚΚΕ. Εκείνο το ίδιο βράδυ, στο τέλος της δραμα­τικής συνεδρίασης, ο Γιάννης Κοκορέλλης, της Ενώσεως Δημο­κρατικών Αριστερών, προτείνει να δοθεί στον Τύπο ανακοίνωση, ότι ο Δημοκρατικός Συναγερμός αποχώρησε από την ΕΔΑ. Η ανα­κοίνωση συντάσσεται, αλλά δεν δίνεται τελικά στις εφημερίδες. Για μία βδομάδα όμως επικρατεί διάλυση.

Στο διάστημα αυτό, το κομματικό γραφείο των πολιτικών κρα­τουμένων των φυλακών Αβέρωφ, που έχει εξελιχθεί σε τρίτο κα­θοδηγητικό κέντρο του ΚΚΕ στην Αθήνα και έχει την αξίωση να έχει τον κύριο λόγο στα πράγματα της Αριστεράς, υποβάλλει την ιδέα να συγκροτηθεί ένα νέο, εικονικό πολιτικό σχήμα, για να ασκηθεί πίεση στους μη κομμουνιστές παράγοντες της ΕΔΑ. Πραγματικά, δυο δικηγόροι, μέλη του Δημοκρατικού Συναγερμού, καταθέτουν δήλωση ότι ιδρύουν το κόμμα Ένωσις Λαϊκού Αγώνος (ΕΛΑ).

Τελικά, με μεσολαβητικές προσπάθειες του Πασαλίδη, οι διά­φοροι παράγοντες και ομάδες της ΕΔΑ καταλήγουν σε συμφω­νία: Ο Δημοκρατικός Συναγερμός δέχεται να μην μπουν οι υπο­ψηφιότητες των Μπελογιάννη και Πλουμπίδη, αλλά και οι άλλοι συμφωνούν να εκτεθούν ορισμένοι πολιτικοί εξόριστοι και κρα­τούμενοι. Στο μεταξύ, γίνονται συνεννοήσεις, με τον ασύρματο, ανάμεσα στους Ζαχαριάδη και Πλουμπίδη. Ο Ζαχαριάδης δέχεται να μην μπουν υποψήφιοι οι Πλουμπίδης και Μπελογιάννης, αφού υπάρχει κίνδυνος να αποχωρήσει από την ΕΔΑ ο Μιχάλης Κύρκος. Τελικά, υποβάλλονται υποψηφιότητες των εξόριστων στρατηγών Σαράφη και Χατζημιχάλη, του Κώστα Γαβριηλίδη, του Ηλία Ηλιού, των συνδικαλιστών Κ.Λυκούρη, Ν.Τσόχα και Ν.Χαραγκιώνη, του καθηγητή Ιμβριώτη και των κρατουμένων στις φυλακές Μανώλη Γλέζου, Νίκανδρου Κεπέση και Μάνθου Τσιμπουκίδη.

Η συμφωνία για τις υποψηφιότητες δεν σημαίνει ότι σταμα­τούν οι διαφωνίες και διαμάχες στον νέο συνασπισμό της Αρι­στεράς. Ο ραδιοσταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα» από το Βουκου­ρέστι - δηλαδή ο Ζαχαριάδης και το πολιτικό γραφείο του ΚΚΕ - παρεμβαίνουν συνεχώς στον προεκλογικό αγώνα, με καθημερι­νές εκπομπές, με τις οποίες προβάλλονται οι υποψηφιότητες των εξόριστων και των φυλακισμένων, καθώς και ορισμένων άλλων στελεχών του ΚΚΕ και, αντίθετα, καταπολεμούνται, με υβριστι­κούς χαρακτηρισμούς, άλλοι παράγοντες της ΕΔΑ (I.Κοκορέλλης, Δ.Παπαγιάννης κ.λ.π.). Ορισμένα από τα ελάχιστα στελέχη του ΚΚΕ ή της ΕΠΟΝ που έχουν απολυθεί ως άρρωστοι από τη Μακρόνησο ή τις φυλακές, προωθούνται στους συνδυασμούς της ΕΔΑ. Έτσι, εμφανίζονται οι υποψηφιότητες των Αντώνη Μπριλλάκη, Βασίλη Εφραιμίδη, Παναγιώτη Κατερίνη, του χημικού Γιάν­νη Φιλίνη κ.λπ.

Η διαμάχη στους κόλπους της ΕΔΑ δυναμώνει τις τελευταίες μέρες των εκλογών. Είναι ουσιαστικά αγώνας του ΚΚΕ να επι­βάλει τη γραμμή του, τον καθοδηγητικό του ρόλο και τα στελέχη του στον νέο σχηματισμό της Αριστεράς. Ο ραδιοσταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα», σε συνεχείς εκπομπές του, «προειδοποιεί» τους οπαδούς της Αριστεράς για τους «προδότες», τους «χαφιέδες», τους «πράκτορες», τους «συνθηκολόγους», τους «ύποπτους», που έχουν «διεισδύσει» στις γραμμές της ΕΔΑ. Στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις κυκλοφορούν προκηρύξεις με παρόμοιο περιε­χόμενο. Αποκορύφωση της εκστρατείας αυτής και της διαμάχης είναι η προεκλογική συγκέντρωση της ΕΔΑ στην πλατεία Κάνιγκος. Ομιλητές στη συγκέντρωση έχουν οριστεί οι Μιχάλης Κύρ­κος, Γ.Σπηλιόπουλος, Δ.Μαριόλης και I.Κοκορέλλης.

Όταν έρχεται η σειρά του Κοκορέλλη να μιλήσει, του κόβουν το μικρόφωνο. Το παίρνει, σε λίγο, ο Β.Εφραιμίδης, που λέει ότι φέρνει τον χαιρετισμό των φυλακισμένων. Είναι ένας έμμεσος τρόπος να δείξει, ότι αυτός είναι αυθεντικότερος εκφραστής του ΚΚΕ. Βέβαια, οι χιλιάδες οπαδοί της Αριστεράς που είναι συγκεντρωμένοι στην Πλατεία Κάνιγκος και χειροκροτούν και φω­νάζουν συνθήματα υπέρ της δημοκρατίας, σε μια τόσο επικίνδυ­νη ακόμα για τους αριστερούς περίοδο, δεν γνωρίζουν τη διαπάλη που γίνεται στην αίθουσα της Λέσχης Τρικούπη, όπου βρίσκονται οι ομιλητές, οι άλλοι παράγοντες της ΕΔΑ και τα μικρόφωνα.

Στις 31 Αυγούστου μιλά από τον Ραδιοσταθμό Αθηνών, στη σειρά των προεκλογικών ομιλιών εκπροσώπων των κομμάτων, ο στρατηγός Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, ως εκπρόσωπος της ΕΔΑ. Η ομιλία του, που έχει εγκριθεί από την ηγεσία της ΕΔΑ, προκαλεί την οργή του πολιτικού γραφείου του ΚΚΕ, γιατί περιέχει ορι­σμένες διακηρύξεις για την ελληνικότητα και την ακεραιότητα της ελληνικής Μακεδονίας, αντίθετες με την απόφαση της Ε' Ολομέ­λειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ (1949), στην οποία ο Ζα­χαριάδης είχε επαναφέρει το σύνθημα της Γ Διεθνούς για «αυ­τοδιάθεση των Σκλαβομακεδόνων». Για να μην προκληθεί νέα διάσπαση, και μάλιστα λίγες μέρες πριν από τις εκλογές, ο Ι. Πασαλίδης υποχρεώνεται να δηλώσει ότι ο Ν.Γρηγοριάδης δεν μί­λησε ως εκπρόσωπος της ΕΔΑ, αλλά εξέφρασε προσωπικές του απόψεις (εφημερίδες, 1 Σεπτεμβρίου 1951).

Στο μεταξύ, έχει ενταθεί η διαμάχη και ανάμεσα στην ΕΔΑ και το ΣΚΕΛΔ, που κατεβαίνει μόνο του στις εκλογές. Στις 30 Αυ­γούστου, ο Ηλίας Τσιριμώκος, απαντώντας στις επιθέσεις της Ακρας Αριστεράς, κατηγορεί την ΕΔΑ ότι υπακούει στα συνθή­ματα του ΚΚΕ, που «το εργατικόν και λαϊκόν κίνημα της χώρας επλήρωσε ακριβά τα μέχρι σήμερα εξτρεμιστικά λάθη του» και τη χαρακτηρίζει «θολόν πολιτικό κατασκεύασμα» (εφημερίδες, 31 Αυγούστου 1951).