ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Επίθεση του Συναγερμού

Με την κρίση που δημιουργεί το ζήτημα του εκλογικού συστήμα­τος και ενώ εκκρεμεί η υπόθεση των εκτελέσεων, η κυβέρνηση παρουσιάζει εικόνα σύγχυσης και αναταραχής. Ο Μιχάλης Κύρ­κος σημειώνει στο Ημερολόγιο του, στις 14 Μαρτίου:

«Ταλαίπωρο έθνος. Πού το κατάντησαν ώστε οι ξένοι να μας κανονίζουν δημοσία με ποιο σύστημα θα κάνουμε τις εκλογές! Αξιοσημείωτο ότι η Ακρόπολις και το Βήμα προανήγγειλαν την ανοιχτή επέμβασι των Αμερικανών. (...) Συνήντησα τον κ.Γ.Κασιμάτη (σημ.: υπουργό Εργασίας) με τον οποίο μιλήσαμε πάνω στην κατάστασι. Ο Κ. συμ­φωνεί για το θέαμα της αποσυνθέσεως, που εμφανίζει η κυβέρνησις, χωρίς πρόγραμμα και χωρίς γραμμήν κατευθύνσεως. Την ίδια γνώμη μού είπε και ο υπουργός Τ.Τ.». (Σημ.: υπουργός ΤΤΤ στην κυβέρνηση Πλαστήρα δεν υπήρχε. Πιθανό να εννοεί τον υπουργό Συγκοινωνιών Γ.Μπουρδάρα.)

Τη στιγμή αυτή διαλέγει ο Συναγερμός, συντονίζοντας τις ενέργειές του μ'εκείνες του Πιουριφόυ, για να εξαπολύσει επίθεση στη Βουλή εναντίον της κυβερνήσεως. Επικεφαλής της κοινοβου­λευτικής μάχης παρουσιάζεται ο Παπάγος. Και, παρόλο ότι δεν έχει κοινοβουλευτική πείρα και δεν είναι ρήτορας, δεν τα κατα­φέρνει άσχημα. Όπως έχουν συμφωνήσει παράγοντες του Συνα­γερμού με την αμερικανική πρεσβεία, ο Παπάγος προκαλεί την κυβέρνηση να κάμει εκλογές με πλειοψηφικό. Και την κατηγορεί ότι τραυμάτισε τις ένοπλες δυνάμεις με την «αναμόχλευσιν της υποθέσεως του ΙΔΕΑ»:

«Ως γνωρίζετε, κ. βουλευταί - λέει ο Παπάγος -, αυτή η οργάνωσις του ΙΔΕΑ είναι παλαιά. Είναι μια οργάνωσις εις την οποίαν συμμετέσχον 2.000 περίπου αξιωματικοί, και οι οποίοι αξιωματικοί εκινήθησαν από τίμια και πατριωτικά ελατήρια και όχι από ιδιοτελείς σκοπούς, όπως το αχαρακτήριστον εκείνο πόρισμα του δικαστικού συμβούλου Ζωζωνάκη και το παραπεμπτικόν βούλευμα (...) επεχείρησαν να προσάψουν εις τα τίμια και γενναία στελέχη του ελλη­νικού στρατού».

Συνεχίζοντας ο αρχηγός του Ελληνικού Συναγερμού δέχεται ότι η οργάνωση ήταν αντίθετη στους κανονισμούς, αλλά θυμίζει ότι όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί δέχτηκαν κατά καιρούς εκπροσώ­πους του ΙΔΕΑ. συζήτησαν μαζί τους και τους συγχάρηκαν. Θύ­μισε επίσης πως, το 1948, εκπρόσωποι του ΙΔΕΑ είχαν συνάντηση και με τον Αμερικανό πρεσβευτή και με τον αρχηγό της Αμερι­κανικής Στρατιωτικής Αποστολής Βαν Φλητ.

Ο στρατάρχης ομολογεί ότι γνώριζε ότι υπήρχε ο ΙΔΕΑ όταν ήταν αρχιστράτηγος, αλλά – ισχυρίζεται - δεν πήρε μέτρα γιατί δεν εκδηλώθηκε καμιά απείθεια. Εξάλλου – προσθέτει - όταν ανέλα­βε την αρχιστρατηγία, ο ΙΔΕΑ είχε αποφασίσει να διαλυθεί (όπως είδαμε, ο ισχυρισμός του Παπάγου δεν ανταποκρίνεται στα πράγ­ματα - ο ΙΔΕΑ απλώς είχε αναστείλει τη δραστηριότητά του) και η αναμόχλευση του θέματος έγινε όταν ο ίδιος αποφάσισε να πολιτευτεί. Κατηγορεί κατόπιν τον αρχηγό της ΑΣΔΑΝ, αντιστρά­τηγο Βασιλά, ότι κάλεσε τον συνταγματάρχη της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης και τον πίεσε να ασκήσει δίωξη κατά του αντιστράτηγου Κιτριλάκη. Κάνει λόγο για «αίσχη», «σκευωρίας», και «αθλιότητας» στην υπόθεση του ΙΔΕΑ και συνεχίζει:

«Η πράξις της αμνηστεύσεως αποτελεί το πλέον εξευτελιστικόν τέλος της σκευωρίας, διότι η κυβέρνησις, παρ'όλα όσα έλεγε ο κ.υπουργός της Εθνικής Αμύνης ότι, εφ'όσον ζη θα γίνει η δίκη και ότι θα τον καταπιή η γη εάν δεν γίνη η δίκη, δεν είχε τον ανδρισμό να φέρη την όλην υπόθεσιν εκεί όπου έπρεπε να την φέρη, εις το ακροατήριον, διά να αναλάμψη η αλήθεια και να αποκαλυφθούν όλα τα αίσχη τα οποία διεπράχθησαν».

Αφού υπερασπίστηκε τους αξιωματικούς του ΙΔΕΑ, ο Παπά­γος συνεχίζει στον ίδιο τόνο την επίθεση του κατά του αρχηγού του ΓΕΣ, στρατηγού Τσακαλώτου, που τον κατηγορεί, ότι πλαστογράφησε τις απόψεις των «ηγητόρων του στρατεύματος». Κατόπιν διαβάζει επιστολή, που, όπως είπε, έστειλε ο διοικητής της ΑΣΔΑΝ, αντιστράτηγος Βασιλάς, στον Αμερικανό πρεσβευτή στις 8 Ιανουαρίου 1952. Στην επιστολή αναφέρεται ότι, όσο ήταν ο Παπάγος αρχιστράτηγος, δεν μπορούσε να γίνει ανάκρι­ση για τον ΙΔΕΑ, γιατί οι αξιωματικοί που ανήκαν στην οργάνω­ση αυτή ήταν στο άμεσο περιβάλλον του στρατάρχη.

Ο επιθετικός τόνος του Ελληνικού Συναγερμού έχει προκα­λέσει έξαψη στη Βουλή και η αγόρευση του συνεχίζεται ανάμε­σα σε επεισόδια. Ο Παπάγος διαβάζει και επιστολή που έστει­λε ο αντιστράτηγος Βασιλάς στον ίδιο τον στρατάρχη. (Του δηλώνει ότι επιδοκιμάζει την απόφαση του να κατέβει στις εκλο­γές και ότι είναι φίλος του. ) Συνεχίζοντας, ο αρχηγός του Συνα­γερμού κατηγορεί τον αντιστράτηγο Γρηγορόπουλο ότι, την ημέ­ρα του κινήματος του 1951, κλείστηκε στο γραφείο του και «δεν είχε το σθένος ν'αρπάξη από τον γιακά έναν απ'αυτούς τους αξιωματικούς και να τον πετάξη έξω».

«Η κυβέρνησις - υποστηρίζει ο στρατάρχης - είναι υπαίτιος, διότι διετήρησε εις ηγετικάς θέσεις του στρατεύματος αν­θρώπους, οι οποίοι είχον προβεί εις τοιαύτας ασχήμιας και αθλιότητας».

Η επίθεση στρέφεται έμμεσα και κατά του βασιλιά, γιατί εί­ναι γνωστό ότι οι τότε ηγέτες του στρατεύματος ήταν της εμπι­στοσύνης του Παύλου.

Όλη η στάση του Παπάγου επιβεβαιώνει ότι αυτός ήταν ο κύ­ριος προστάτης του ΙΔΕΑ. Και αυτό θα φανεί ακόμα πιο καθαρά όταν θα γίνει πρωθυπουργός. Η επίθεση του όμως στη Βουλή επι­βεβαιώνει και κάτι άλλο: Ότι η Δεξιά, που θεωρεί «βλασφημία» και «διαρρηγνύει τα ιμάτιά της» όλα αυτά τα χρόνια, όταν γίνε­ται οποιαδήποτε, και η πιο ήπια, κριτική σε φιλοδικτατορικές ή άλλες παράνομες ενέργειες αξιωματικών του στρατού ή των σω­μάτων ασφαλείας, δεν διστάζει να εξευτελίζει και να καταρρα­κώνει και αυτή την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, όταν δεν εί­ναι «του χεριού της».

Συνεχίζοντας την τόσο αποκαλυπτική για τις προθέσεις του αγόρευση του, ο αρχηγός του Συναγερμού επικρίνει την κυβέρ­νηση για την ειρηνευτική της πολιτική και, συγκεκριμένα, γιατί απέλυσε «1.270 ή 1.300 φανατικούς κομμουνιστάς από τον Άγιο Ευστράτιον και το Τρίκερι», δηλαδή κάτι λιγότερο από τους μι­σούς πολιτικούς εξορίστους, που δεν τους είχε απαγγελθεί κα­μιά συγκεκριμένη κατηγορία. Επειδή όμως η επίθεση του αυτή έρχεται σε αντίθεση με τις διακηρύξεις του, που έτσι αποκαλύ­πτονται ότι είναι απλή δημαγωγία, προσθέτει το καθιερωμένο τότε «σλόγκαν» της Δεξιάς, ότι η κυβέρνηση του Κέντρου δεν είναι κατάλληλη για να επιβάλει τη λήθη κι ότι αυτή την πολιτι­κή θα την εφαρμόσει σωστά ο Ελληνικός Συναγερμός, όταν θα έλθει στην εξουσία...

Ο αρχηγός του Συναγερμού κατηγορεί επίσης την κυβέρνηση για την κατάσταση στην αστυνομία, όπου, κατά τον Παπάγο, πα­ραμερίζει τους αξιολογότερους αξιωματικούς, όπως τον Πανόπουλο. Συνεχίζοντας, ισχυρίζεται ότι η κυβέρνηση έχει επιβάλει «κατοχικόν καθεστώς» στην ύπαιθρο. Στο σημείο αυτό βουλευ­τές του Κέντρου τού φωνάζουν ότι θέλει να επιβάλει δικτατορία. Και ο στρατάρχης απαντά:

«Όχι, κύριοι, δικτατορίαν. Το είπα επανειλημμένως ότι αντιτίθεμαι απολύτως εις την δικτατορίαν και την θεωρώ ως καταστροφήν και τάφον της Ελλάδος».

Τέλος, ζητά εκλογές με πλειοψηφικό και θέτει πολιτικό ζήτη­μα. (Πρακτικά Βουλής, 17 Μαρτίου 1952.)

Ο υπουργός Αμύνης Σακελλαρίου, στην απάντηση του, θυμί­ζει ότι την ηγεσία του στρατού την έχει τοποθετήσει ο τότε αρχι­στράτηγος, δηλαδή ο ίδιος ο Παπάγος. Λέει, επίσης, ότι δεν υπάρ­χει επιστολή Βασιλά στον Πιουριφόυ και ότι ο στρατάρχης έχει πέσει θύμα απατεώνων και καθαρμάτων.

Θα αποδειχτεί τις επόμενες μέρες ότι ο διοικητής της ΑΣΔΑΝ δεν έχει στείλει επιστολή στον Πιουριφόυ. Αυτό θα δηλώσει, με ανακοίνωση της, και η αμερικανική πρεσβεία. Ο Παπάγος, με νεότερες δηλώσεις του, θα επιμείνει ότι το κείμενο Βασιλά που διά­βασε στη Βουλή είναι γνήσιο. Θα αποσκοπήσει όμως το αν πρό­κειται για επιστολή στον Αμερικανό πρεσβευτή ή σε άλλον. Το θέμα θα το διευκρινίσει τελικά στη Βουλή ο αντιπρόεδρος της κυ­βερνήσεως και «πρωθυπουργεύων» Σοφ.Βενιζέλος: Πρόκειται για σημείωμα που έδωσε ο διοικητής της ΑΣΔΑΝ στον αρχηγό των Φιλελευθέρων, που ήταν τότε πρωθυπουργός, για την κατάστα­ση στον στρατό (ΙΔΕΑ κ.λ.π.). Ο πρωθυπουργός έστειλε στον πρε­σβευτή αντίγραφο του σημειώματος αυτού μεταφρασμένο στην αγγλική, όταν ο Πιουριφόυ ζήτησε πληροφορίες για την ανατα­ραχή στον στρατό. (Πρακτικά Βουλής, 18 Μαρτίου.)

Η υπόθεση του σημειώματος Βασιλά είναι από πολλές από­ψεις αποκαλυπτική για την κατάσταση που επικρατούσε τότε στη χώρα μας: Οι Αμερικανοί, στο όνομα της βοήθειας που δίνουν, ανακατεύονται σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής. Η κυ­βέρνηση και ο ίδιος ο πρωθυπουργός θεωρούν υποχρέωση τους να τους δίνουν ακόμα και εμπιστευτικά υπηρεσιακά έγγραφα. Και ο Συναγερμός έχει τον τρόπο να παίρνει αυτά τα έγγραφα από την αμερικανική πρεσβεία...

Η συζήτηση στη Βουλή, τις επόμενες μέρες, παίρνει ακόμα με­γαλύτερη οξύτητα, και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της ομιλίας του Π.Κανελλόπουλου, οπότε γίνεται και αναμόχλευση των γε­γονότων της Κατοχής. Μιλώντας μέσα σε θόρυβο και συνεχή επει­σόδια, ο πρώην αρχηγός του Ενωτικού Κόμματος και τώρα επι­τελής του Συναγερμού, εξυμνεί τους αξιωματικούς του ΙΔΕΑ, χάρη στους οποίους, όπως ισχυρίζεται, έγιναν στη Μέση Ανατολή οι τα­ξιαρχίες Ρίμινι και Ιερός Λόχος. Στο σημείο αυτό, τον διακόπτει ο υπουργός Συντονισμού Γ.Καρτάλης για να του θυμίσει, ότι στην Κατοχή είχε δώσει στο Κάιρο σημείωμα στο στέλεχος του ΚΚΕ Α.Τζίμα για να το παραδώσει στους επικεφαλής του Ενωτικού Κόμματος, όταν θα επέστρεφε στην Ελλάδα. Στο σημείωμα, ο Κανελλόπουλος καλούσε τα στελέχη, τα μέλη και τους οπαδούς του κόμματος του να προσχωρήσουν στο ΕΑΜ. Ο Κανελλόπου­λος απαντά ότι την εποχή εκείνη ο Καρτάλης και ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ Πυρομάγλου επιδίωκαν γενικότερη συνεργασία των αντι­στασιακών οργανώσεων. Εξάλλου, είχε πληροφορίες, ότι συγγε­νείς του είχαν συλληφθεί στη Λακωνία από τον ΕΛΑΣ και υπήρ­χε κίνδυνος να εκτελεσθούν. Γι'αυτούς τους λόγους έδωσε – ισχυρίζεται - το σημείωμα και σύστησε στους φίλους του στην Αθήνα «να εξετάσουν ευμενώς την περίπτωσιν συνεργασίας». Ταυτόχρονα όμως – προσθέτει - έστειλε ραδιοτηλεγράφημα, με την αγγλική υπηρεσία πληροφοριών, στους φίλους του να μη συ­νεργαστούν με το ΕΑΜ, γιατί είχε μεταβληθεί σε «εγκληματική συμμορία».

Στη συζήτηση παίρνουν μέρος και οι Στ.Στεφανόπουλος, που αναφέρεται ιδιαίτερα στα οικονομικά, Κ.Ρέντης, που καταφέ­ρεται κατά του ΙΔΕΑ, Σπ.Μαρκεζίνης, Μιχάλης Κύρκος, που ζη­τά γενική αμνηστία, αναστολή των εκτελέσεων, νομιμοποίηση του ΚΚΕ, και άλλοι.

Η πρόταση μομφής εναντίον της κυβερνήσεως απορρίπτεται με 132 ψήφους. Κατά της προτάσεως του Συναγερμού ψηφίζουν, εκτός από τους κυβερνητικούς βουλευτές, και οι δύο ανεξάρτη­τοι της Αριστεράς, Μιχ.Κύρκος και Λ.Καραμαούνας. Υπέρ οι 114 του Συναγερμού. Η ΕΔΑ κάνει αποχή και δικαιολογεί τη στά­ση της με δήλωση που καταθέτει στη Βουλή:

«Η πρότασις δυσπιστίας - αναφέρει η δήλωση της ΕΔΑ - δεν ευσταθεί ως στηριχθείσα επί εσφαλμένης βάσεως και αντί­θετος προς τους πόθους του ελληνικού λαού. Παρ'όλον ότι η παρούσα κυβέρνησις απεμακρύνθη από τας προεκλογικάς της υποσχέσεις, όμως σταθμίζουσα (η ΕΔΑ) τους κιν­δύνους ενδεχομένων ανωμάλων και αντιδημοκρατικών εξε­λίξεων εις την χώραν μας, θέλουσα δε να υποβοηθήση την κυβέρνησιν εις την υπεράσπισιν της εθνικής μας ανεξαρ­τησίας από τας ξένας επεμβάσεις και ελπίζουσα ότι η κυβέρνησις (...) θα ματαιώση κάθε νέαν εκτέλεσιν, εφ'όσον ρητή είναι προς τούτο η θέλησις ολοκλήρου του ελληνικού λαού, εφ'όσον ουδέν κόμμα ετάχθη υπέρ των εκτελέσε­ων, απεφάσισε να απόσχη της ψηφοφορίας». (Πρακτικά Βουλής, 21 Μαρτίου 1952.)

Η κυβέρνηση έχει σημειώσει κοινοβουλευτική νίκη. Αλλά αυ­τό μπορεί, το πολύ, να της παρατείνει τη ζωή. Η θανατική κατα­δίκη της, όπως είδαμε, έχει εκδοθεί στην Ουάσιγκτον. Κι αν ακό­μα υπήρχε ελπίδα να σωθεί παρά τη θέληση του Στέητ Ντιπάρτμεντ, οι ίδιες οι δικές της αδυναμίες την οδηγούν στην αποσύνθεση.

Οι Αμερικανοί επιδιώκουν να ψηφιστεί το πλειοψηφικό εκλο­γικό σύστημα για ν'ανοίξει ο δρόμος της εξουσίας στον Συνα­γερμό. Ταυτόχρονα, με πιέσεις και μεσολαβήσεις, επιμένουν να συμφιλιωθούν ο βασιλιάς και ο Παπάγος. Στις 22 Μαρτίου, γίνε­ται στα Ανάκτορα συνάντηση και συνομιλία Παύλου και Παπά­γου, που την κρατούν κι οι δύο πλευρές μυστική και δεν αναφέ­ρεται στο δελτίο της Αυλής.

Για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η επέμβαση του Πιουριφόυ για το εκλογικό σύστημα εκφράζει την επίσημη πολιτική της Ουάσιγκτον, στις 25 Μαρτίου, επέτειο της εθνικής μας ανεξαρτησίας, ο υπουργός των Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολι­τειών Άτσεσον, δηλώνει ότι η αμερικανική κυβέρνηση εγκρίνει απόλυτα τις σχετικές ενέργειες του πρεσβευτή της στην Ελλάδα. (Εφημερίδες, 26 Μαρτίου.) Αυτές ακριβώς τις μέρες, η Οι­κονομική Αποστολή έχει στείλει σε όλα τα υπουργεία έγγρα­φο. στο οποίο αναφέρει ότι. μετά την περικοπή των κονδυλίων της αμερικανικής βοήθειας, που προορίζονται για την ανασυ­γκρότηση. θα πρέπει ν'ανασταλούν όλα τα υπό εκτέλεση έρ­γα, με εξαίρεση μόνο τα σχετικά με τη δημόσια υγεία και τα υδροηλεκτρικά.