ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

«Αόρατοι χείρες»

Στο αεροδικείο. συνεχίζονται οι απολογίες των κατηγορουμένων. Ο αρχισμηνίας Χριστοφής καταθέτει ότι όλες οι βλάβες στα αε­ροπλάνα οφείλονται σε τεχνικούς λόγους, σε ατέλειες των αερο­σκαφών. Γι'αυτό τα ατυχήματα, και ύστερα από τη σύλληψη των δήθεν «δολιοφθορέων» της ανύπαρκτης «κομμουνιστικής οργα­νώσεως», συνεχίζονται. (Πραγματικά, σχεδόν κάθε δέκα - δεκα­πέντε μέρες σημειώνονται αυτή την περίοδο ατυχήματα σε πο­λεμικά αεροπλάνα. Βλέπε εφημερίδες, 11.13 Σεπτεμβρίου κ.λπ.)

Στη διάρκεια της διαδικασίας, ο συνήγορος Άγγ.Τσουκαλάς φωνάζει μέσα στο δικαστήριο:

- Αόρατοι χείρες κινούνται ακόμη γύρω από αυτήν την υπόθεσιν.

Και η φράση αυτή θα συνοδεύει για πολλά χρόνια τα υπο­μνήματα των συνηγόρων, τα άρθρα των εφημερίδων και τις αγο­ρεύσεις βουλευτών που θα αναφέρονται στη συνταρακτική αυτή υπόθεση.

Στις 12 Σεπτεμβρίου, αγορεύει ο β.επίτροπος. Προτείνει θα­νατικές καταδίκες για έξι κατηγορουμένους, τους Παναγουλάκη, Παπαντωνίου, Μαδεμλή, Γαλανό, Μεταξά και Θεοδωρίδη. Ισό­βια για πέντε, τους Ζαφειρόπουλο, Λεμπέση, Κοντογεωργάκη, Κοντό και Ντίνου. Είκοσι χρόνια για τον Χριστοφή και 18 για τον Τσώκο.

Ο συνήγορος του Μεταξά τονίζει, στην αγόρευσή του, ότι η κατηγορία κατά του πελάτη του κατασκευάστηκε από τους προ­σωπικούς του εχθρούς. Και αναφέρει το παράδειγμα δύο μαρτύρων κατηγορίας που έχουν αποστρατευτεί με τον νόμο 3302, τον οποίο είχε καταρτίσει ο Θ.Μεταξάς ως προσωπάρχης του Υπουργείου Αεροπορίας (ευνοούσε όσους προέρχονταν από τη Σχολή Ικάρων και έβαζε σε δεύτερη μοίρα τους αξιωματικούς της Αεροπορίας που είχαν κάνει μετάταξη από τον στρατό ή το ναυ­τικό). Ο Άγγ.Τσουκαλάς, στην αγόρευσή του, μιλά για νέα υπό­θεση Ντρέυφους.

Στις 17 Σεπτεμβρίου, το αεροδικείο βγάζει την απόφαση του. Καταδικάζει σε θάνατο δύο, τους Παναγουλάκη και Θεοδωρίδη, σε ισόβια δεσμά τέσσερις, τους Θ.Μεταξά, τον υποσμηναγό Γ.Μαδεμλή, τον αρχισμηνία Παπαντωνίου και τον Κοντό· σε 20 χρό­νια ειρκτή τέσσερις, τους Ζαφειρόπουλο, Λεμπέση, Κοντογεωρ­γάκη και Ντίνου· σε 10 χρόνια τους Χριστοφή και Γαλανό. Η κύ­ρια κατηγορία εναντίον τους είναι παράβαση του Α.Ν. 375 περί κατασκοπίας.

Αλλά, με την καταδίκη των θυμάτων της σκευωρίας, δεν τε­λειώνει η «υπόθεση της Αεροπορίας». Μάλλον τώρα αρχίζει, για­τί έχει ήδη γίνει πολιτικό θέμα. Στον αγώνα που έχουν αρχίσει οι εφημερίδες του Κέντρου (βλέπε Αλλαγή, Ελευθερία, Ελληνική Ημέρα, Αυγούστου και Σεπτεμβρίου 1952), προσχωρεί τώρα και το Βήμα, φιλοσυναγερμικό την περίοδο αυτή, που ως τότε υπο­στήριζε την επίσημη εκδοχή για δολιοφθορές και κομμουνιστική συνωμοσία στην Αεροπορία. Στις 13 Σεπτεμβρίου, προτού δηλα­δή να εκδοθεί η απόφαση του αεροδικείου. Το Βήμα γράφει:

«Αληθινά καταπληκτικά, αλλά και περίεργα πράγματα φαίνεται ότι εξακολουθούν να συμβαίνουν εις την δίκην των αεροπόρων. Τα καταγγελθέντα περί βασανιστηρίων εις βάρος των κατηγορουμένων (...) ουδένα αρμόδιον συνεκίνησαν μέχρι της στιγμής. Το λεχθέν, εξάλλου, ότι τα διενεργήσαντα την προανάκρισιν πρόσωπα είναι διαβεβλημένα και ύποπτα δεν διεψεύσθη έως τώρα από κανέ­ναν, το οποίον σημαίνει ότι αληθεύει».

Αφού αναφέρεται στην περίπτωση του Μεταξά και στην κα­ταγγελία του Τσουκαλά για «αοράτους χείρας», συνεχίζει:

«Όλα αυτά όμως αποδεικνύουν ότι, με κάθε παρερχομένην ημέραν, η υπόθεσις συνεχώς διαβάζεται. Αν είναι τού­το κατόρθωμα σατανικού κομμουνιστικού ελιγμού ή αν είναι αποτέλεσμα προσωπικών εχθροτήτων και αντιθέ­σεων που από ετών διαβιβρώσκουν την Βασιλικήν Αεροπορίαν...».

Στο ίδιο φύλλο δημοσιεύει επιστολή του βουλευτή και πρώην υπουργού της Αεροπορίας, Πέτρου Ευριπαίου, ο οποίος γράφει:

«Λυπούμαι, διότι ασθενών δεν μπόρεσα να προσέλθω αυ­θορμήτως μάρτυς εις την δίκην της Αεροπορίας, διότι διατελέσας υπουργός κατά την περίοδον 1945-1946 έτυχε να έχω προσωπάρχην της Αεροπορίας τον κ.Θ.Μεταξάν. Μου εδόθη η ευκαιρία καθ'όλον το διάστημα της υπουργίας μου να εκτιμήσω τον άτεγκτον και δίκαιον χαρακτήρα του (...). Ούτε εις κομμουνιστικήν κίνησιν ανεμείχθη ποτέ, αλ­λά τουναντίον υπήρξεν αμείλικτος διώκτης του κομμουνισμού και του λαθρεμπορίου (...)».

Στις 16 Σεπτεμβρίου, το Βήμα δημοσιεύει επιστολή «παλαιού αεροπόρου», ο οποίος, αφού επισημαίνει ευθύνες του αρχηγού του ΓΕΑ για την κατάσταση στην Αεροπορία, όπως είχε, κατά τη γνώμη του, προκύψει από τη δίκη, συνεχίζει:

«Εις την Σχολήν Αεροπορίας μετά τα γεγονότα αυτά ετοποθετήθη διοικητής, χωρίς να δικαιολογήται λόγω του βαθμού του -πιθανώς διά να ανταμειφθή διά την γενομένην ωραίαν προανάκρισιν -, αντισμήναρχος ο οποίος είχε καταδικασθεί από το στρατοδικείον εις 4 1/2 μηνών φυλάκισιν "επί υφαιρέσει κατεσχημένων χρημάτων και λαθρε­μπορία", και ο οποίος -αδιαφόρως εάν κατ' έφεσιν απηλ­λάγη... λόγω πλήρους συγχύσεως ή βλακείας - είναι πάντοτε διοικητικώς ένοχος και διαβεβλημένος...».

Το πρόσωπο που καταγγέλλει ο «παλαιός αεροπόρος» είναι ο επικεφαλής των βασανιστηρίων, αντισμήναρχος Μητσάκος.

Στις 18 Σεπτεμβρίου ανακοινώνεται ότι ο υπουργός Αμύ­νης Γ.Μαύρος ανέθεσε σε αντιστράτηγο της Στρατιωτικής Δι­καιοσύνης να κάμει ανακρίσεις για τα βασανιστήρια. Αλλά, για πολλές ακόμα βδομάδες και μετά την καταδίκη τους, τα θύ­ματα της σκευωρίας εξακολουθούν να κρατούνται στις φυλα­κές Τατοΐου, να βρίσκονται, δηλαδή, στη διάθεση των βασανι­στών τους και να μη μεταφέρονται σε κανονικές φυλακές, παρά τις διαμαρτυρίες των συνηγόρων τους, τα δημοσιεύματα ορι­σμένων εφημερίδων και τις σχετικές διαταγές που έχει δώσει η κυβέρνηση.

Η υπόθεση της Αεροπορίας θα εξακολουθήσει, όπως θα δού­με, ν'απασχολεί για πολλά χρόνια ακόμα τον Τύπο, τη Βουλή, την κυβέρνηση και την κοινή γνώμη. Θα την κληρονομήσει ο Συναγερμός, που θα την παραδώσει αργότερα, χωρίς να κάνει σπου­δαία πράγματα για να την διαλευκάνει, στη συνέχειά του, στην ΕΡΕ του Καραμανλή. Και τα ερωτηματικά θα μείνουν ως σήμε­ρα για το τι ήταν ακριβώς η υπόθεση αυτή. Ένας ξένος μελετη­τής της πρόσφατης ελληνικής Ιστορίας δίνει την ακόλουθη ερμη­νεία γι' αυτή την τραγική υπόθεση:

«Στην πραγματικότητα, φαίνεται ότι επρόκειτο για ένα είδος ρυθμίσεως παλαιών προσωπικών λογαριασμών, η οποία απέβλεπε στην αποβολή από την Βασιλική Αερο­πορία ωρισμένων αξιωματικών φιλελευθέρων τάσεων (η εκκαθάριση των δημοκρατικών αξιωματικών στην Αερο­πορία δεν είχε, φαίνεται, προχωρήσει τόσο βαθιά όσο στα άλλα όπλα)». (Μεϋνώ, στο ίδιο. σ. 468.)

Είναι μια εξήγηση που φωτίζει μία πλευρά από την υπόθεση. Η εξόντωση του Θ.Μεταξά, επικίνδυνου αντιπάλου του Κελαιδή και των άλλων υπεύθυνων για τη σκευωρία, ήταν ασφαλώς ένας στόχος. Δεν μπορούμε όμως να είμαστε βέβαιοι, γιατί δεν προκύπτει καθαρά από τα στοιχεία αν αυτό τον στόχο τον είχαν τάξει από την αρχή οι συνωμότες ή τον όρισαν στην πορεία, όταν με τις «ομολογίες» που αποσπούσαν με τα βασανιστήρια, τους «άνοιξε η όρεξη» να διευρύνουν τον κύκλο των «ενόχων» της ανύπαρκτης «κομμουνιστικής συνωμοσίας». Και οι περισσότε­ροι από τους άλλους αξιωματικούς, τους «εν ενεργεία», που ενο­χοποίησαν, ήταν «φιλελευθέρων τάσεων» χωρίς όμως κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πολιτική. Ενέπλεξαν όμως και αρκετούς συντηρητικότατους και φιλομοναρχικούς. Έτσι τους «βόλευε» να κάνουν για να υφάνουν τον ιστό της ανύπαρκτης κομμουνιστικής συνωμοσίας στην Αεροπορία. Εκείνο που αναμφισβήτητα προ­κύπτει, είναι ότι τα θύματα της σκευωρίας ήταν όλοι σχεδόν γεν­ναίοι και ικανοί αξιωματικοί και δεν ανήκαν στην κλίκα του «αρ­χηγού» και των άλλων σκευωρών. Ήταν λοιπόν πιθανότατο μια μέρα να ανέβαιναν ψηλότερα σε ηγετικές θέσεις της Αεροπορίας. Αλλά ο ΙΔΕΑ και οι Αμερικανοί, που επεδίωκαν να ελέγχουν από­λυτα τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, προτιμούσαν τους εθελό­δουλους από τους γενναίους. Όπως πάντα όλοι οι προτέκτορες.

Βραχυπρόθεσμα, σκοπός της σκευωρίας ήταν να δημιουργή­σει ζητήματα στην κυβέρνηση του Κέντρου, να την υπονομεύσει, να δείξει ότι ήταν απαραίτητη για την εθνική ασφάλεια η επι­κράτηση του Συναγερμού. Μακροπρόθεσμα, να επιβάλει τον από­λυτο έλεγχο του ΙΔΕΑ στην Αεροπορία. Όπως έχουμε δει, ο Κελαιδής ήταν σε επαφή με τους κινηματίες του τη νύχτα της 30ής - 31ης Μαΐου 1951. Ο Κ.Μαργαρίτης, που διοικούσε τη Σχο­λή Αεροπορίας στην κρίσιμη για τη σκευωρία περίοδο Απριλίου - Μαΐου 1952 και ήταν δικαστής στη δίκη της Αεροπορίας, θα γίνει αρχηγός του ΓΕΑ (1956-62). Ένας ακόμα αεροδίκης, ο Αντωνάκος, θα γίνει αρχηγός της Αεροπορίας το 1964, ύστερα από μια νέα μικρή «υπόθεση Αεροπορίας». Ο Αντωνάκος θα ακινητο­ποιήσει την Αεροπορία την ημέρα του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου. Ένας από εκείνους που τα θύματα της σκευωρίας κα­τηγορούν ως πρωτεργάτες των βασανιστηρίων, ο σμηναγός Σκαρμαλιωράκης. θα παρουσιαστεί, ταξίαρχος της Αεροπορίας το 1967, στο πλευρό της Χούντας.

Αν το κίνημα του Μαΐου 1951 ήταν η πρώτη δοκιμή των ΙΔΕΑτών για την επιβολή δικτατορίας του ΙΔΕΑ, τα βασανιστήρια, η κα­τασκευή ενόχων και η απόσπαση «ομολογιών» στην υπόθεση Αε­ροπορίας, όλος ο μηχανισμός συντριβής της ανθρώπινης προσω­πικότητας, είναι ο ίδιος που θα εφαρμόσει η ΕΣΑ του Ιωαννίδη. Υπάρχει όμως και ένα στοιχείο που κάνει την «υπόθεση Αεροπορίας» ανεπανάληπτη. Απ'ό,τι μπορεί κανείς να θυμηθεί, σ'όλες τις περιπτώσεις στην περίοδο της δικτατορίας, οι κατηγο­ρίες κατασκευάζονταν από τον μηχανισμό της ΕΣΑ, με βάση όμως κάποια, έστω και μικρά, πραγματικά γεγονότα, δηλαδή μια εκ­δήλωση αντιστασιακής δραστηριότητας. Στην υπόθεση της Αε­ροπορίας όλα κατασκευάστηκαν από την αρχή. Οι ίδιοι οι σκευωροί ονόμασαν «δολιοφθορές» ασήμαντα και συνηθισμένα ατυχήματα, παρουσίασαν ταινίες κηροπάνου, που στην πραγ­ματικότητα κανένας δεν είχε τοποθετήσει στους μηχανισμούς αεροπλάνων, μετέβαλαν σε κομμουνιστές γνωστούς αντικομμουνιστές αξιωματικούς και τους υποχρέωσαν ύστερα να αλληλοενοχοποιούνται, μετέβαλαν νέους ανθρώπους σε ανθρώπινα ράκη, σακάτεψαν και σκότωσαν. Ίσως υπάρχει μόνο μία ακόμα υπόθεση που θα θυμίζει σε μικρογραφία εκείνη της Αε­ροπορίας: Το «σαμποτάζ» που κατασκεύασε το 1963 ο - συ­νταγματάρχης τότε - Γ.Παπαδόπουλος στον Έβρο. Η ομοιότη­τα μαρτυρεί ίσως αρκετά και για την κοινή πηγή που ενέπνεε τους κατασκευαστές των δύο υποθέσεων.