ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Βόμβες στην Κύπρο

Αλλά το πιο συναρπαστικό και με μακροπρόθεσμες για την Ελλάδα επιπτώσεις γεγονός της περιόδου αυτής συνέβη στην Κύπρο: Τη νύχτα της 31ης Μαρτίου - 1ης Απριλίου, ισχυρές εκρή­ξεις συγκλονίζουν τη Λευκωσία, τη Λάρνακα, τη Λεμεσό και με­ρικές μικρότερες πόλεις της Κύπρου. Έχει αρχίσει τα μεσάνυ­χτα, όπως έχουν συμφωνήσει ο Μακάριος και ο Γρίβας, η ένοπλη δράση της ΕΟΚΑ. Στη Λευκωσία, φλέγεται ο κεντρικός ραδιοσταθμός και παθαίνει σοβαρές ζημιές το μέγαρο της Αρχιγραμματείας. Στη Λάρνακα, σημειώνονται εκρήξεις βομβών στο διοι­κητήριο, στη διοίκηση της αστυνομίας, στο δικαστικό μέγαρο και σε σπίτια αστυνόμων. Η αστυνομία πιάνει πέντε μέλη των ομά­δων δολιοφθορών. Στην Αμμόχωστο ένα μέλος της ΕΟΚΑ πα­θαίνει θανατηφόρο ηλεκτροπληξία ενώ προσπαθεί να κόψει ηλε­κτρικά καλώδια.

    Την ίδια νύχτα κυκλοφορεί προκήρυξη με την υπογρας)ή «ΕΟΚΑ, ο αρχηγός Διγενής»: Η προκήρυξη γράφει:

«Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώ­να μας, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου του ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα διά την αποτίναξιν του αγγλικού ζυγού, με σύνθη­μα εκείνο το οποίον μας κατέλιπαν οι προγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην: "Ή ταν ή επί τας". Αδελφοί Κύπρι­οι, από τα βάθη των αιώνων μάς ατενίζουν όλοι εκείνοι οι οποίοι ελάμπρυναν την ελληνικήν ιστορίαν διά να διατη­ρήσουν την ελευθερίαν των: οι μαραθωνομάχοι, οι Σαλαμινομάχοι, οι τριακόσιοι του Λεωνίδα και οι νεώτεροι του αλβανικού έπους. Μας ατενίζουν οι αγωνισταίτου 1821, οι οποίοι και μας εδίδαξαν ότι η απελευθέρωσις από τον ζυγόν δυνάστου αποκτάται πάντοτε με το αίμα. Μας ατενί­ζει ακόμα σύμπας ο ελληνισμός, ο οποίος και μας παρα­κολουθεί με αγωνίαν, αλλά και με εθνικήν υπερηφάνειαν. Ας απαντήσωμεν με έργα ότι θα γίνωμεν "πολλώ κάρρονες τούτων". Είναι καιρός να δείξωμεν εις τον κόσμον ότι εάν η διεθνής διπλωματία είναι άδικος και εν πολλοίς άναν­δρος, η κυπριακή ψυχή είναι γενναία. Εάν οι δυνάσται μας δεν θέλουν να αποδώσουν τη λευτεριά μας, μπορούμε να την διεκδικήσωμεν με τα ίδια μας τα χέρια και με το αίμα μας. Ας δείξωμεν εις τον κόσμον ακόμη μίαν φοράν ότι και του σημερινού 'Ελληνος "ο τράχηλος ζυγόν δεν υπομένει". Ο αγών θα είναι σκληρός. Ο δυνάστης διαθέτει τα μέσα και τον αριθμόν. Εμείς διαθέτομεν την ψυχήν, έχομεν και το δίκαιον με το μέρος μας. Γι'αυτό και θα νικήσωμεν. Διε­θνείς διπλωμάται, ατενίσατε το έργον σας. Είναι αίσχος εν εικοστώ αιώνι οι λαοί να χύνουν το αίμα των διά να απο­κτήσουν την λευτεριά των, το θείον αυτό δώρον, για το οποίον και εμείς επολεμήσαμεν παρά το πλευρόν των λαών σας, και για το οποίον σεις τουλάχιστον διατείνεσθε ότι επολεμήσατε εναντίον του ναζισμού και του φασισμού. 'Ελληνες, όπου και αν ευρίσκεσθε, ακούσατε την φωνήν μας: Εμπρός, όλοι μαζί για την λευτεριά της Κύπρου μας». (Γρίβα, στο ίδιο, σ. 34.)

    Οι εκρήξεις συνεχίζονται και την άλλη νύχτα 1-2 Απριλίου, στη Λευκωσία και στη Λάρνακα. Ύστερα σταματά η «δυναμική δράση» για μερικούς μήνες (στο ίδιο, σ. 34-36 και Παράρτημα, σ. 6).

    Οι πρώτες αντιδράσεις από την Ελλάδα δείχνουν αιφνιδιασμό και αμφιβολίες για τη σκοπιμότητα και την αποτελεσματικότητα ένοπλων μορφών αγώνα στην Κύπρο.

«Ο ραδιοσταθμός Αθηνών - γράφει ο Γρίβας - επί ημέρας ουδεμίαν ενθάρρυνσιν μας δίδει, τουναντίον, μας αποκαρδιώνει...».

Αρκετοί, στρατιωτικοί και πολιτικοί, πιστεύουν πως δεν προσφέρεται η Κύπρος για ένοπλο αγώνα. Άλλοι υποψιάζονται ότι οι βόμβες είναι, «προβοκάτσια» των Άγγλων για να συντρίψουν το ενωτικό κίνημα και να δικαιολογήσουν σκληρά μέτρα κατά των Κυπρίων. Το Βήμα χαρακτηριστικά γράφει, στις 2 Απριλίου:

«Με ολίγας χειροκινήτους βόμβας, αι οποίαι δεν προκα­λούν ζημίας και δεν σημειώνουν θύματα, δεν πρόκειται ασφαλώς να απελευθερωθή η Κύπρος, όπως δεν επρό­κειτο να απελευθερωθή και με τα καψούλια δυναμίτιδος του 'Άγίου Γεωργίου" (...). Τι δύνανται λοιπόν να σημά­νουν οι πρόχειροι και άσκοποι εκρήξεις της Λευκωσίας και των τριών άλλων κυπριακών πόλεων; Την απελευθέρωσιν της Κύπρου δεν θα ηδύναντο να την επιτύχουν, έστω και επαναλαμβανόμεναι (...). Μήπως όμως θα ηδύναντο να δώσουν εις τους Άγγλους την αφορμήν και την ευκαιρίαν να ισχυρισθούν ότι αντιμετωπίζουν ένα κίνημα ενερ­γητικής αντιστάσεως εις την Κύπρον και να λάβουν μέ­τρα, και να μεταχειρισθούν τον κυπριακόν λαόν ανάλογα; Αυτή είναι η υποψία που γεννάται σήμερον εις τον ελληνικόν λαόν».

    Την έντονη αντίθεση της προς τις «δυναμικές» μορφές αγώ­να κατά των Άγγλων στην Κύπρο διακηρύσει αμέσως η Αριστε­ρά. Το ισχυρό Κομμουνιστικό Κόμμα της Κύπρου ΑΚΕΛ, με ανα­κοίνωση του, καταδικάζει τις δυναμιτιστικές απόπειρες αμέσως μετά την εκδήλωση τους. Το ΑΚΕΛ θεωρεί τις εκρήξεις «προβο­κάτσια» κατά του ενωτικού αγώνα, που θα έπρεπε, κατά την άπο­ψη του, να συνεχιστεί με διαδηλώσεις, απεργίες και άλλες ειρη­νικές μορφές, καθώς και με διπλωματικές ενέργειες.

(Διαδηλώσεις σπουδαστών και μαθητών έχουν γίνει στην Αθή­να την παραμονή της εθνικής επετείου. Διακόπηκε η συγκοινω­νία στο κέντρο και ακολούθησαν συγκρούσεις με την αστυνομία, στις οποίες τραυματίστηκαν πέντε διαδηλωτές. Στις 8 Απριλίου, γίνονται μεγάλες διαδηλώσεις στη Λευκωσία και σε άλλες πόλεις της Κύπρου. Την άλλη μέρα, κατεβαίνουν και πάλι οι σπουδα­στές στο κέντρο της Αθήνας και συγκρούονται με την αστυνομία που προσπαθεί να τους διαλύσει.)

Η θέση του ΑΚΕΛ κατά των δυναμιτιστικών ενεργειών, που τις χαρακτηρίζει «βαρελότα», προκαλεί εσωτερική κρίση στις γραμ­μές του. Ηγετικοί του παράγοντες, με επικεφαλής τον γιατρό Βάσο Λυσαρίδη, διαφωνούν με τη γραμμή αυτή και διαγράφο­νται από το Κόμμα. Ο Λυσαρίδης οργανώνει ένοπλες ομάδες, που θα συνεργασθούν αργότερα με την ΕΟΚΑ.

    Την αρνητική απέναντι στην ΕΟΚΑ στάση του ΑΚΕΛ έρχεται να ενισχύσει ο τότε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης. Σε άρθρο του που μεταδίδει ο ραδιοσταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα» του εξωτερικού, ο Ζαχαριάδης αποκαλύπτει ότι ο Γρί­βας είναι ο αρχηγός της ΕΟΚΑ «Διγενής»:

«...έσκασαν τα βαρελότα έλεγε ανάμεσα σε άλλα ο Ζα­χαριάδης χωρίς να σπάση μύτη, και ο ψευτοδιγενής Γρίβας ξεσκεπάστηκε (...) τον ψευτοδιγενή οι Άγγλοι τον κυνη­γούν μα δεν τον πιάνουν, γιατί ακριβώς παίζει το παιγνί­δι τους. Φυσικά, τα όπλα που τον άφησαν να μαζέψει τε­λικά προορίζονται να στραφούν ενάντια στο ΑΚΕΛ».

    Ταυτόχρονα, ο Ζαχαριάδης εγκαινιάζει το σύνθημα «Ελεύθε­ρη Κύπρος σε ελεύθερη Ελλάδα», που σημαίνει πως η Κύπρος πρέπει να ενωθεί με την Ελλάδα, όταν η χώρα μας γίνει σοσιαλιστική. Η έντονη δυσπιστία και εχθρότητα της ελληνικής Αριστεράς απέναντι στον Γρίβα για τη δολοφονική δραστηριότητα της οργάνωσης του «Χ» κατά το διάστημα της Κατοχής εναντίον του ΕΑΜ, καθώς και θεωρητικές απόψεις εναντίον της ατομικής τρο­μοκρατίας, εξηγούν τη θέση αυτή του ΚΚΕ απέναντι στην ΕΟΚΑ. Αλλά, άσχετα από το βάσιμο ορισμένων επιφυλάξεων για τη μορ­φή που έπαιρνε η δράση κατά των Άγγλων στην Κύπρο, ορθό θα ήταv, αφού άρχιζε ένας απελευθερωτικός και αντιαποικιακός αγώ­νας, να υποστηριχτεί με όλα τα μέσα από τις οργανώσεις και τα κόμματα στην Ελλάδα και στη Μεγαλόνησο. Αυτό - όπως σωστά σημειώνει ο Πλουτής Σέρβας (Η Κυπριακή Τραγωδία, σ. 48-50) θα το καταλάβει, αργότερα και με αρκετή καθυστέρηση η Αριστερά στην Ελλάδα και στην Κύπρο.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Φάκελοι και πιστοποιητικά

Παρά την αποτυχία των προσπαθειών για την ενοποίηση, η μαχητικότητα των αντικυβερνητικών κομμάτων έχει ανέβει. Τους έχουν τονώσει το ηθικό η επιτυχία στις δημοτικές εκλογές, καθώς και η διάσπαση και γενικά η φανερή πια χαλάρωση της συνοχής και η μείωση της επιρροής του Συναγερμού. Στα τέλη Ιανουαρίου του 1955, η αντιπολίτευση, με ευκαιρία τη συζήτηση επερωτήσεων βουλευτών της, δίνει πολυήμερη μάχη στη Βουλή για να καταρ­γηθούν οι αντιδημοκρατικοί θεσμοί. Οι φάκελοι, τα πιστοποιητι­κά κοινωνικών φρονημάτων, οι διακρίσεις στις προσλήψεις και τα άλλα αντιδημοκρατικά μέτρα πλήττουν τους οπαδούς όχι μόνο της Αριστεράς, αλλά και του Κέντρου. Εξάλλου, το Κέντρο δεν θέλει να αφήσει την πρωτοβουλία στα θέματα αυτά, που ενδιαφέρουν πλατιά στρώματα του λαού, μόνο στην Αριστερά. Έτσι, οι βουλευτές της αντιπολιτεύσεως εξαπολύουν επίθεση κατά της αντιδημοκρατικής πολιτικής του Συναγερμού, στη συνεδρίαση της Βουλής της 21ης Ιανουαρίου 1955, και καταγγέλλουν:

•  Οι φάκελοι και τα πιστοποιητικά δημιουργούν ατμό­σφαιρα φοβίας και ανασφάλειας. «Υπάρχουν ανεύθυνοι εις κάθε κοινότητα και εις κάθε πόλιν, ένας ή δύο, οι επαγγελματίαι πληροφοριοδόται, οι αποκαλούμενοι "σπιού­νοι", οι οποίοι αξιολογούν την πατριωτισμόν του κάθε Έλληνος» (Μπίρης).

•  «Απολύονται υπάλληλοι διότι εις νεαράν ηλικίαν μετέσχον του ΕΑΜ. Εις το ΕΑΜ, ιδίως εις την ύπαιθρον, ενετάχθησαν το 55% του πληθυσμού και δεν αποτελεί εθνικήν πράξιν να λέγωμεν ότι το ΕΑΜ υπήρξεν οργάνωσις αντιπατριωτική» (στρατηγός Χαβίνης).

 • Πολλά παιδιά δεν μπορούν να φοιτήσουν σε Ανώτερες Σχολές γιατί οι γονείς τους ήταν μέλη απελευθερωτικών οργανώσεων (καθηγητής Τ.Βουλόδημος).

    Ο Γ.Παπανδρέου, εκφράζοντας την επίσημη θέση του Κόμματος των Φιλελευθέρων, ζητά οι εκτοπίσεις να γίνονται μόνο μι δικαστικές αποφάσεις. Ζητά επίσης να αναθεωρηθούν οι απο­φάσεις των κακουργιοδικείων, με βάση τις οποίες κρατούντα ακόμα στις φυλακές μέλη του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ για αδικήματα της κατοχικής περιόδου.

    Τα θέματα που αναφέρονται στο πρόσφατο παρελθόν και ιδι­αίτερα στην περίοδο 1941-49 προκαλούν έξαψη στη Βουλή. Και αυτό είναι φυσικό, ως ένα βαθμό, αφού πολλοί βουλευτές έχουν παίξει την περίοδο εκείνη ρόλο ως στελέχη στη μία ή στην άλλη παράταξη. Η άποψη Χαβίνη για το ΕΑΜ προκαλεί παρέμβαση του υφυπουργού Εσωτερικών Ε.Καλατζή, που υποστηρίζει ότι το ΕΑΜ ήταν αντεθνική οργάνωση.

Στην επόμενη συνεδρίαση της Βουλής, ο Στέλιος Αλαμανής, του ΔΚΕΛ, αναπτύσσοντας την ίδια επερώτηση, τονίζει ότι δεν επιτρέπεται να εξακολουθούν να διώκονται πολίτες γιατί ανήκαν οι ίδιοι ή οι γονείς τους, στην Κατοχή, στο ΕΑΜ και ότι δεν είναι «εθνικώς συμφέρον» να χαρακτηρίζεται η μεγάλη αυτή οργάνω­ση αντεθνική. Παρεμβαίνοντας και πάλι στη συζήτηση ο υφυ­πουργός Εσωτερικών υποστηρίζει ότι το ΕΑΜ «υπήρξε οργάνωσις καθαρώς κομμουνιστική και συνεπώς αντεθνική».

Η συζήτηση συνεχίζεται ήρεμη, αν και σε υψηλό τόνο. Ο Αλα­μανής θυμίζει ότι οι σύμμαχοι, «επισημάναντες και σφάλματα και εκτροπάς, εξαχθείσας μέχρις εγκλημάτων κατά το δεκεμβριανόν κίνημα, δεν παρέλειψαν ν'αναγνωρίσουν ως τίτλον τιμής διά την Ελλάδα τας υπηρεσίας τας οποίας προσέφερεν το ΕΑΜ εις τον αγώνα εναντίον του εχθρού».

Ο Αλαμανής, τελειώνοντας τον λόγο του, κατεβαίνει από το βήμα. Αμέσως ορμά εναντίον του ο συναγερμικός βουλευτής Κώ­στας Παπαδόπουλος, τον πιάνει από τα μαλλιά και αρχίζει να τον χτυπά. Ο Αλαμανής αμύνεται. Γίνεται συμπλοκή. Πολλοί βου­λευτές τρέχουν να τους χωρίσουν. Ανταλλάσσονται γροθιές και βρισιές. «Δολοφόνε,προδότη... Γερμανοντυμένε...». Επεμβαίνουν τελικά και τους χωρίζουν αξιωματικοί της φρουράς χωροφυλακής. Ο πρόεδρος της Βουλής Κ.Ροδόπουλος λύνει τη συνεδρίαση. Η αντιπολίτευση διαμαρτύρεται και ζητά να εφαρμοστεί ο Κανονισμός της Βουλής κατά του Κ.Παπαδόπουλου, που καταγγέλλεται ως στενός συνεργάτης των χιτλερικών κατά την Κατοχή.

Μόλις επαναλαμβάνεται η συνεδρίαση, ο πρόεδρος εκφράζει βαθύτατη αγανάκτηση για την επίθεση του Παπαδόπουλου κα­τά του Αλαμανή και τονίζει ότι το βήμα της Βουλής είναι ιερό και καθένας βουλευτής μπορεί να εκφράζει ελεύθερα τις σκέψεις του. Ανακαλεί στην τάξη τον Παπαδόπουλο και ζητά από το Σώμα να δημοσιευτεί, σύμφωνα με τον Κανονισμό, η ανάκληση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και να τοιχοκολληθεί σε όλα τα χωριά της περιφέρειας του τιμωρούμενου βουλευτή. Η πλειοψηφία της Βουλής εγκρίνει «δι'ανατάσεως». Αρκετοί όμως κυβερνητικοί βουλευτές δεν σηκώνονται...

 Ο Παπανδρέου ζητά να προσέλθει στην άλλη συνεδρίαση ο πρωθυπουργός και να αποδοκιμάσει την επίθεση.

ΑΛΑΜΑΝΗΣ: Το γεγονός ότι αι απόψεις μου προυκάλεσαν εξέγερσιν γνωστού αρχιδοσιλόγου αποτελεί απόδειξιν της ορθότητος αυτών.

    Στην επόμενη συνεδρίαση της Βουλής, η αντιπολίτευση αποχωρεί σε ένδειξη διαμαρτυρίας γιατί δεν πήγε ο ίδιος ο πρωθυπουργός να αποδοκιμάσει την επίθεση. Με ανακοίνωση της, καταγγέλλει την απουσία του πρωθυπουργού ως ασέβεια προς το Σώμα. Από την κυβέρνηση αποδοκιμάζει την επίθεση ο αντιπρόεδρος Π.Κανελλόπουλος.

    Στις 28 Ιανουαρίου, συνεχίζεται στη Βουλή η συζήτηση των επερωτήσεων για τους φακέλους και τα πιστοποιητικά κοινωνι­κών φρονημάτων. Ο Αλαμανής, παίρνοντας τον λόγο, ζητά από τηv κυβέρνηση να πραγματοποιήσει τις υποσχέσεις της για λήθη του παρελθόντος. Ο Σάββας Παπαπολίτης λέει ότι «το μεγαλύτερον τμήμα του λαού, το οποίον ενετάχθη εις όλας γενικώς τας οργανώσεις της Αντιστάσεως, προσέφερεν ανυπολόγιστους υπηρεσίας, αντιμετώπισαν με ηρωισμόν τα πολυβόλα και τα εκτελεστικά αποσπάσματα των κατακτητών».

 

    Βουλευτές του Συναγερμού τον διακόπτουν με κραυγές και δεν τον αφήνουν να συνεχίσει τον λόγο του. Παρεμβαίνει ο Π.Κα­νελλόπουλος για να συστήσει στους κυβερνητικούς βουλευτές να ηρεμήσουν. Στην πράξη όμως, όπως συνηθίζει αυτή την εποχή, «ρίχνει νέο λάδι στη φωτιά», όταν διακηρύσσει ότι οι οργανώσεις Ε AM, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ δεν έδωσαν καμία μάχη με τον εχθρό, ενώ «προέβησαν εις συστηματικήν προσπάθειαν εξοντώσεως των εθνι­κοφρόνων Ελλήνων».

«Και δεν είναι δυνατόν - συνεχίζει ο αντιπρόεδρος της κυ­βερνήσεως του Συναγερμού -, και δεν είναι ανεκτόν από του βήματος τούτου άπαξ, δις, τρις - και είναι μεγάλη η αντοχή η οποία επιδεικνύεται υπό της πλειοψηφίας - να λέ­γεται ότι η οργάνωσις αυτή απέβλεπε εις την ενίσχυσιν του συμμαχικού αγώνος».

    Ο Σάββας Παπαπολίτης συνεχίζοντας τον λόγο του λέει ότι ο Π.Κανελλόπουλος έστειλε στην Κατοχή από το Κάιρο με τον Ηλία Τσιριμώκο επιστολή στους εδώ φίλους του να ενταχθούν στο ΕΑΜ. Ο Κανελλόπουλος το διαψεύδει.

Σ.ΠΑΠΑΠΟΛΙΤΗΣ: Εντός της οικίας μου παρεδόθη η επι­στολή σας εις τον κ.Καρανικολόν, εκπρόσωπον του κόμ­ματος σας. Και διαφωνησάντων των άλλων μελών, σας απηύθυνε μήνυμα, κατόπιν του οποίου ηλλάξατε πορείαν.

Παρεμβαίνει ο στρατηγός Χαβίνης, που λέει ότι, μ'όλο που πέρασαν δέκα χρόνια από το δεκεμβριανό κίνημα, δεν υπάρχει ακόμα δυνατότητα να συζητηθεί το θέμα με ηρεμία. Γι'αυτό κα­λύτερα να αφεθεί στον ιστορικό του μέλλοντος.

Ο Παπαπολίτης, καταλήγοντας, χαρακτηρίζει απαράδεκτο το καθεστώς των φακέλων, των πιστοποιητικών κοινωνικών φρονη­μάτων και των διοικητικών εκτοπίσεων, και ζητά να καταργηθούν τα ανελεύθερα μέτρα.

    Η συζήτηση στη Βουλή για τα ανελεύθερα μέτρα τελειώνει, στα τέλη Φεβρουαρίου, με ανακοινώσεις του υφυπουργού Εσωτερι­κών Ε.Καλατζή και «θεωρητική τοποθέτηση» του θέματος των εκτοπίσεων από τον αντιπρόεδρο Π.Κανελλόπουλο. Ο Καλατζής ανακοινώνει ότι η κυβέρνηση καθιερώνει την αρχή των «ανοι­χτών φακέλων». Συγκεκριμένα, εξηγεί ότι θα καλεί η Ασφάλεια τον ενδιαφερόμενο να «λαμβάνη γνώσιν» των εις βάρος του κα­τηγοριών και να απαντά. (Ήταν μια νέα μέθοδος για να αποσπώνται «δηλώσεις» και να ασκείται ψυχολογική πίεση.) Ο υφυ­πουργός ανακοινώνει επίσης ότι η κυβέρνηση αφήνει ελεύθερους τους εκτοπισμένους, όταν δηλώνουν πως «θα διάγουν νομιμοφρόνως».

Ο Γ.Παπανδρέου, διευκρινίζοντας τη θέση του κόμματος του, δηλώνει ότι δέχεται τη διοικητική εκτόπιση, αρκεί «έστω και εκ των υστέρων» να έχει δικαστική επικύρωση.

Ο Π.Κανελλόπουλος, απαντώντας στις επικρίσεις γιατί η κυ­βέρνηση επιμένει να διατηρεί τη διοικητική εκτόπιση, ενώ, για όσους παραβιάζουν τους νόμους, υπάρχουν τα δικαστήρια, λέει:

«...η δημοκρατία δεν μπορεί να παραμένη απαθής έναντι έστω και των τύποις μη δρώντων κομμουνιστών. Διότι και τύποις μη δρων κομμουνιστής, δηλαδή μη δολοφονών, μη προβαίνων εις ενεργείας εμφανώς βιαίας, και αυτός ακό­μη προβαίνει εις βιαίαν σκέψιν, διότι η σκέψις του δεν εί­ναι δημοκρατική και ομαλή, αλλ'είναι βιαία. Και εφ'όσον είναι βιαία η σκέψις είναι κατ'ουσίαν πράξις και όχι απλή σκέψις». (Πρακτικά Βουλής, 21 Φεβρουαρίου 1955.)

Είναι μια ακροβατική, αντιδημοκρατική και μάλλον φαιδρή θεωρία, που ανοίγει τον δρόμο σε κάθε αυθαιρεσία, αφού δικαιο­λογεί και τη δίωξη της σκέψης. Και, όπως είναι φυσικό, προκαλεί κατάπληξη, γιατί υποστηρίζεται από έναν καθηγητή και πνευματικό άνθρωπο.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Αντιαμερικανικές διαδηλώσεις

Η αγγλική διπλωματία έχει σημειώσει επιτυχία. Οι Αμερικανοί, όμως, με την επιρροή που ασκούν στον ΟΗΕ, παίζουν τον κύριο ρόλο στην καταψήφιση της ελληνικής προσφυγής. Εκτός από τους άλλους λόγους που έχουμε παραθέσει, η αμερικανική στάση υπα­γορεύεται και από την επιθυμία του Στέητ Ντηπάρτμεντ να εξασφαλίσει την αγγλική υποστήριξη στην αντικινεζική πολιτική του στην Άπω Ανατολή. Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να αναδιπλωθεί στον ΟΗΕ. Η ελληνική αντιπροσωπεία απέσυρε την πρόταση της, πιστεύοντας ότι έτσι αποφεύγει να ψηφιστεί το αρχικό, εντελώς αρ­νητικό σχέδιο της Νέας Ζηλανδίας. Η κυβέρνηση, που δέχεται εντονότατες επικρίσεις για χλιαρό χειρισμό του Κυπριακού, επι­καλείται το αναμφισβήτητο γεγονός ότι το εθνικό μας θέμα έχει προβληθεί για πρώτη φορά στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ.

    Στην Αθήνα και στη Λευκωσία ξεσπά η οργή της νεολαίας, που στρέφεται τώρα περισσότερο κατά των Αμερικανών παρά των Άγγλων. Στις 14 Δεκεμβρίου, γίνεται στο προαύλιο του Πανεπι­στημίου Αθηνών συγκέντρωση φοιτητών όλων των σχολών. Οι ομι­λητές καταγγέλλουν ιδιαίτερα έντονα τη στάση των Αμερικανών, Οι φοιτητές κρατούν πλακάτ με συνθήματα «Αίσχος, Αμερικα­νοί», «Κάτω οι Άγγλοι», «Δεν πουλάμε την Κύπρο», «Ζητάμε δι­καιοσύνη από τον ΟΗΕ» κ.λ.π., και μοιράζουν προκηρύξεις της ΠΕΑΚ, που, ανάμεσα σε άλλα, γράφουν: «Να μας λείπουν οι φι­λίες με βδελυρούς σωματεμπόρους των λαών».

    Ύστερα από τη συγκέντρωση, οι φοιτητές πραγματοποιούν πορεία στην οδό Πανεπιστημίου. Στην οδό Κοραή γίνονται οι πρώτες συγκρούσεις με την αστυνομία. Οι διαδηλωτές σπάζουν τις γραμμές των αστυνομικών και προχωρούν στην πλατεία Συ­ντάγματος και στον Άγνωστο Στρατιώτη, όπου γονατίζουν και ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο. Περνώντας από το μέγαρο του Με­τοχικού Ταμείου Στρατού, λιθοβολούν τις σημαίες της Αγγλίας και της Αμερικής και το Αμερικανικό Κέντρο Πληροφοριών. Επί­σης ρίχνουν πέτρες στην ταμπέλα του ξενοδοχείου «Μ. Βρετανία» επιχειρώντας να προχωρήσουν στη Β.Σοφίας για να κα­τευθυνθούν προς τις πρεσβείες, δέχονται επίθεση από ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις. Για τη διάλυση τους χρησιμοποιούνται και πυροσβεστικές αντλίες, μία από τις οποίες οι διαδηλωτές κατορ­θώνουν να αχρηστεύσουν.

    Ο επίσημος απολογισμός των συγκρούσεων είναι 38 φοιτητές και 24 αστυφύλακες και αξιωματικοί της αστυνομίας τραυματίες. Ο Αμερικανός πρεσβευτής Κάνον κάνει έντονο διάβημα στην κυβέρνηση για τις αντιαμερικανικές διαδηλώσεις.

    Την άλλη μέρα, η αντιπολίτευση φέρνει το θέμα στη Βουλή. Ο Γ.Παπανδρέου επικρίνει την κυβέρνηση γιατί η αστυνομία χρη­σιμοποίησε σκληρές μεθόδους για να διαλύσει τους διαδηλωτές.

Εις τα πεπολιτισμένα κράτη – λέει - εις πάσαν περίπτω­σιν η τάξις πρέπει να τηρείται. Άλλη η περίπτωσις όταν, εξ άλλων λόγων, απειλείται η τάξις και άλλη, όταν η τάξις απειλείται από την έκφρασιν ενός πανελληνίου αισθήμα­τος, του οποίου ασφαλώς συμμετείχον εις πλήρην βαθμόν και τα όργανα της τάξεως. Εις αυτήν την περίπτωσιν πρέ­πει να είναι περισσότερον αβρά και απολύτως προσεκτι­κή η στάσις των οργάνων της τάξεως. Και φοβούμεθα ότι ο αριθμός των θυμάτων διαπιστώνει ότι ο τρόπος της τηρήσεως της τάξεως χθες δεν ήτο ο πρέπων εις την περίστασιν».

    Ο Γ.Παπανδρέου θίγει γενικότερα το Κυπριακό. Υποστηρίζει ότι η πορεία των συζητήσεων στη Γενική Συνέλευση «κλονίζει τα ηθικά θεμέλια του ΟΗΕ και θέτει εις δοκιμασίαν την εμπιστοσύνην και την φιλίαν προς τους συμμάχους της χώρας». Επικρίνει επίσης τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Εξωτερικών, γιατί ούτε ο ένας ούτε ο άλλος δεν βρίσκονταν στον ΟΗΕ κατά την κρίσιμη συζήτηση του Κυπριακού.

    Με το ίδιο πνεύμα μιλά και ο εκπρόσωπος της ΕΠΕΚ Ε.Μπακλατζής. Στην απάντηση του, ο Π.Κανελλόπουλος τονίζει πως συμμερίζεται και η κυβέρνηση την πικρία της αντιπολιτεύσεως για την πορεία των συζητήσεων στον ΟΗΕ (δεν έχει ακόμα ψηφι­στεί η απόφαση), διαβεβαιώνει όμως ότι θα συνεχιστούν οι προ­σπάθειες, με τη βεβαιότητα ότι η Ελλάδα τελικά θα δικαιωθεί. Συνεχίζοντας, υπερασπίζεται τους αστυνομικούς, λέγοντας ότι έκαναν το καθήκον τους, επαινεί τη νεολαία, γιατί «πρωτοστατεί εις όλους τους μεγάλους και ωραίους αγώνας», αλλά, προσθέτει, ορισμένες εκδηλώσεις ξεπερνούν το επιτρεπόμενο όριο και απο­δοκιμάζει τους λιθοβολισμούς συμμαχικών κτιρίων (Πρακτικά Βουλής, 15 Δεκεμβρίου 1954).

    Η οργή της νεολαίας αποκορυφώνεται, όταν γίνεται γνωστή η απόφαση της Πολιτικής Επιτροπής του ΟΗΕ. Το πρωί της 16ης Δε­κεμβρίου, γίνεται μεγάλη φοιτητική συγκέντρωση στο Πανεπι­στήμιο της Θεσσαλονίκης. Αφού ακούν τους ομιλητές και εγκρί­νουν ψήφισμα για το Κυπριακό, οι φοιτητές ξεχύνονται στους δρόμους, διαδηλώνοντας με αντιαμερικανικά και αντιαγγλικά συν­θήματα. Φτάνουν στο αμερικανικό προξενείο και αντιπροσωπεία τους επιδίδει αντίγραφο του ψηφίσματος τους. Οι διαδηλωτές όμως εξαγριώνονται όταν βλέπουν τον πρόξενο να βγαίνει στο μπαλ­κόνι του προξενείου και να γελά. Αρχίζουν τότε να ρίχνουν βροχή από πέτρες κατά του κτιρίου και κατά των χωροφυλάκων, που προσπαθούν να τους συγκρατήσουν. Σπάζουν τα τζάμια του προ­ξενείου και της αμερικανικής βιβλιοθήκης. Μερικοί μπαίνουν μέ­σα στο κτίριο της βιβλιοθήκης και προξενούν σοβαρές ζημιές. Κα­τά τις συγκρούσεις με τους αστυνομικούς τραυματίζονται σοβαρά τέσσερις φοιτητές, ένας ταγματάρχης της χωροφυλακής και δύο πολίτες που βρέθηκαν τυχαία στον τόπο των επεισοδίων, και ελα­φρότερα πολλοί διαδηλωτές και χωροφύλακες.

Συλλαλητήρια για το Κυπριακό γίνονται και σε πολλές επαρ­χιακές πόλεις (Νάουσα, Δράμα, Αλεξανδρούπολη κ.λ.π.) και σο­βαρές συγκρούσεις διαδηλωτών και αστυνομικών σημειώνονται στην Πάτρα και στα Χανιά. Αλλά την κυβέρνηση έχουν ανησυχή­σει κυρίως οι αντιαμερικανικές εκδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη. Για πρώτη φορά, διαδηλωτές προκάλεσαν σοβαρές καταστροφές σε αμερικανικά γραφεία. Αναπληρωτής του υπουργού Β.Ελλάδος επισκέπτεται αμέσως τον Αμερικανό πρόξενο και του εκφράζει τη λύπη του. Και ο Παπάγος μηνά στον Κάνον τη λύπη του και διατάσσει να τιμωρηθούν οι πρωταίτιοι για τα επεισόδια. Ο υπουρ­γός Εσωτερικών Νικολίτσας ανακοινώνει ότι αντικαταστάθηκαν ο αναπληρωτής του γενικού διοικητή Β.Ελλάδος και ο αστυνο­μικός διευθυντής Θεσσαλονίκης, γιατί «οι εντεταλμένοι προς τήρησιν της τάξεως είναι υπεύθυνοι διά την οφειλομένην προς φί­λους και συμμάχους φιλικήν συμπεριφοράν». (Εφημερίδες, 17 Δεκεμβρίου 1954.)

Ο Παπάγος, την άλλη μέρα, έχει μακρά συνομιλία με τον Αμερικανό πρεσβευτή, στον οποίο εκφράζει και προσωπικά τη λύπη του για τα επεισόδια της Θεσσαλονίκης. Παρόλο που ο υπουργός εσωτερικών απαγόρευσε οποιαδήποτε συγκέντρωση για το Κυ­πριακό, μόλις γίνεται γνωστή η απόφαση που πήρε η Γενική Συνέ­λευση του ΟΗΕ, νέες διαδηλώσεις ξεσπούν στην Αθήνα. Φοιτητές και μαθητές διαδηλώνουν στην οδό Πανεπιστημίου και συγκρούονται με αστυνομικούς έξω από το Μετοχικό Ταμείο. Αρκετοί διαδηλωτές τραυματίζονται και 30 πιάνει η αστυνομία. Τα συνθήμα­τα που κυριαρχούν είναι «Κάτω οι Άγγλοι», «Κάτω οι Αμερικανοί».

Στο Παρίσι, ο Ντάλες δηλώνει ότι, στη διάρκεια των συνεδριάσεων του Ατλαντικού Συμβουλίου, είχε συνομιλία με τον Έλ­ληνα υπουργό των Εξωτερικών:

«Αργά την εσπέραν της ιδίας ημέρας - συνεχίζει ο Αμερι­κανός υπουργός των Εξωτερικών - η υπό συζήτησιν πρότασις ενώπιον της Πολιτικής Επιτροπής ετροποποιήθη και ενεκρίθη υπό την τροποποιημένην μορφή, διά συντριπτι­κής πλειοψηφίας (...). Είμαι ευτυχής διότι η απόφασις αύ­τη, η οποία αντικατοπτρίζει το πνεύμα της μετριοπάθειας, εύρε τόσον ευρείαν υποστήριξιν. Προξενεί βαθείαν λύπην κι ότι η στάσις των Ηνωμένων Πολιτειών επί του Κυ­πριακού φαίνεται να έχει παρεξηγηθεί εν Ελλάδι εν τινί βαθμώ. Τοιαύται παρεξηγήσεις είναι δυστυχώς αναπό­φευκτοι ακόμη και μεταξύ λαών οι οποίοι έχουν βαθύτατον σεβασμόν και εκτίμησιν προς αλλήλους. Πλην όμως έχω την πεποίθησιν ότι η μακρά παράδοσις φιλίας μεταξύ του ελληνικού και του αμερικανικού λαού θα συνεχισθή άνευ προσκομμάτων. Ήμουν ιδιαιτέρως ευτυχής υποστηρίζων κατά την σημερινήν συνεδρίασιν του συμβουλίου την πρότασιν όπως η επομένη συνέλευσις των υπουργών των κρατών του NATO συνέλθη την προσεχή άνοιξιν εις Αθήνας». (Το Βήμα, 19 Δεκεμβρίου 1954.)

    Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο τα βλέπει - ή πα­ριστάνει ότι τα βλέπει - ο Ντάλες. Δεν μπορεί να απαλλαγεί η αυ­τοδιάθεση της Κύπρου με μια... συνεδρίαση του NATO στην Αθήνα... Η εξέγερση στην Ελλάδα για τη στάση των συμμάχων στον ΟΗΕ απλώνεται όλο και περισσότερο. Ο κυπριακής καταγωγής πολιτευτής και πρώην βουλευτής της ΕΠΕΚ Λουκής Ακρίτας ζη­τά να καταγγελθεί η ελληνοαμερικανική συμφωνία. Το Βήμα κα­ταγγέλλει τους συμμάχους ότι «μετεβλήθησαν εις συνωμότας διά να καταπνίξουν την φωνήν ενός υπερήφανου λαού», αλλά απο­κρούει τις απόψεις όσων ζητούν να αναθεωρηθεί η εξωτερική πο­λιτική της χώρας.

Στη συντηρητικότερη Καθημερινή, ο Χρ.Χρηστίδης γράφει:

«Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών απέδειξε χωρίς καμμιά δυνατή παρερμηνεία πως η πίστη της προς την ελευ­θερία μπορεί να γίνει αντικείμενο παζαρέματος. Πως τα ιερά ιδανικά της, για τα οποία μας έστειλε να σκοτωθού­με στην Κορέα, είναι ιδανικά με διαλείψεις. Απέδειξε δη­λαδή η αμερικανική κυβέρνηση πως η πίστη της δεν είναι πίστη, και πως τα ιδανικά που διαφημίζει στις ξένες αγο­ρές δεν είναι ιδανικά, παρά μια πραμάτεια σαν κάθε άλ­λη» {Καθημερινή, 25 Δεκεμβρίου 1954).

Υπάρχουν ενδείξεις πως η χώρα βαδίζει προς εθνική κρίση εξαιτίας του Κυπριακού. Στις 20 Δεκεμβρίου, ο βασιλιάς απευ­θύνει διάγγελμα, στο οποίο αναφέρει ότι συμμερίζεται τα αι­σθήματα του λαού για τις εξελίξεις του εθνικού θέματος, και συ­νεχίζει:

«Είναι αναμφισβήτητον ότι αναμένομεν περισσότερα, εί­ναι όμως εξ ίσου αναμφισβήτητον ότι το θέμα της Κύπρου εξήλθε της αφάνειας εις την οποίαν ευρίσκετο και ενεγράφη εις την διεθνή ημερησίαν διάταξιν...».

    Αφού υποστηρίζει ότι «η ανθρωπότης βαίνει βραδέως μεν, αλλ’ασφαλώς προς την ελευθερίαν» και ότι οι Κύπριοι οπωσδή­ποτε θα δικαιωθούν, φτάνει στον στόχο του διαγγέλματος του:

«Επιθυμώ να υπενθυμίσω εις όλους ότι ημείς και οι φίλοι μας ζώμεν εις μίαν δύσκολον και επικίνδυνον περίοδον της ιστορίας της ανθρωπότητος. Δεν επιτρέπεται μία προσω­ρινή απογοήτευσις να μας καταστήση τόσον μυωπικούς ώστε να λησμονήσωμεν, έστω και προς στιγμήν, τα μεγά­λα σημερινά προβλήματα και τους τεραστίους κινδύνους, τους οποίους μόνον ως μία πραγματική ηνωμένη οικογέ­νεια εθνών δυνάμεθα να αντιμετωπίσωμεν επιτυχώς. Ας μη λησμονούμεν ότι οι φίλοι, οι οποίοι τόσον μας απεγοήτευσαν εις την υπόθεσιν της Κύπρου, είναι οι ίδιοι φίλοι οι οποίοι σήμερον και εις το παρελθόν και εις το μέλλον, εάν είμεθα εις και ο αυτός λαός, εγγυώνται την ασφάλειαν ημών καθώς και όλου του ελευθέρου κόσμου. Καλώ σήμερον όλους τους Έλληνας να διατηρήσωμεν την αντικειμενικό­τητα και την ψυχραιμίαν μας (...). Πολλάκις τυγχάνει όχι μόνον οι φίλοι, αλλά και αγαπημένοι συγγενείς να έχουν δυσκολίας μεταξύ των...».

    Είναι φανερό λοιπόν ότι ο βασιλιάς παρεμβαίνει σε μια προ­σπάθεια να ανακοπεί το κύμα της οργής κατά της Αγγλίας, των Ηνωμένων Πολιτειών και των άλλων συμμάχων, που έχει κατακλύσει την Ελλάδα εξαιτίας του Κυπριακού. Αλλά η προσπάθεια η δική του, καθώς και η κυβερνητική δεν φέρνουν σοβαρό αποτέλεσμα, μια που οι ίδιοι οι Άγγλοι με την επιμονή τους να κρατούν τηv Κύπρο και οι Αμερικανοί και οι άλλοι σύμμαχοι του NATO με τηv αλληλεγγύη τους απέναντι στην αποικιακή βρετανική πολιτι­κή τροφοδοτούν αυτό το κύμα της οργής.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Αεροπορία και ΙΔΕΑ

Αλλά πραγματικός σάλος για την αεροπορία ξεσπά πάλι στις αρχές του 1955 με αφορμή την αντικατάσταση του Εμ.Κελαϊδή και την τοποθέτηση νέου αρχηγού του όπλου. Τις μέρες αυτές έχει δημοσιευτεί σε εφημερίδες της Δεξιάς το κείμενο μιας αναφοράς που έχει στείλει το 1943 ο υπαρχηγός του ΓΕΑ Γ.Δούκας, νεαρός τότε αξιωματικός στη Μέση Ανατολή, και με την οποία ζητούσε να αξιοποιηθεί το ΕΑΜ στην κατεχόμενη Ελλάδα για τους συμμαχικούς σκοπούς. Είναι φανερό πως κάποιοι θέλουν να ματαιώσουν την προαγωγή του Δούκα σε αρχηγό του ΓΕΑ και τορπι­λίζουν, με τον τρόπο αυτό, τον διορισμό του. Ύστερα από τη δημοσίευση της αναφοράς αυτής, ο Δούκας ζητά να αποστρατευθεί, και ο Π.Κανελλόπουλος του πλέκει το εγκώμιο για την ευθιξία του. Η εφημερίδα που δημοσίευσε την αναφορά Δούκα ήταν η Απογευματινή, με διευθυντή τον Σάββα Κωνσταντόπουλο, στενό «φίλο» του Σκαρμαλιωράκη. (Απογευματινή, 31 Δι-κεμβρίου 1954.)

    Άλλες εφημερίδες δημοσιεύουν αμέσως την πληροφορία ότι ο προοριζόμενος για αρχηγός του ΓΕΑ, ταξίαρχος Κ.Μαργαρίτης, (αεροδίκης στη δίκη της Αεροπορίας, αντικαταστάτης του Βλαντούση στη διεύθυνση της Σχολής Αεροπορίας το 1952 και προϊ­στάμενος του Σκαρμαλιωράκη στο κρίσιμο στάδιο της προδικα­σίας), όταν, το 1944, υπηρετούσε στη Μέση Ανατολή ως διοικητής Μοίρας, είχε ζητήσει με ημερήσια διαταγή του από τους αξιωμα­τικούς, υπαξιωματικούς και σμηνίτες της μονάδας του να πουν ποια κυβέρνηση προτιμούν, του Καΐρου ή την ΠΕΕΑ.

    Είναι φανερό πως έχει ξεσπάσει διαμάχη και μέσα στους κόλπους του Συναγερμού για την ηγεσία της αεροπορίας. Τελικά, αρχηγός του ΓΕΑ γίνεται ο Κ.Μαργαρίτης. Αλλά ο σάλος για την κατάσταση στην αεροπορία δεν σταματά. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος, που παίρνει τώρα και πάλι όλο και πιο ενεργό μέρος στη δημόσια ζωή, σε μακρές δηλώσεις του, ανάμεσα σε άλλα, αναφέρει:

«Ο μυστηριώδης τρόπος με τον οποίον ετέθη εκποδών ο φε­ρόμενος υπ'αυτής ταύτης της κυβερνήσεως ως νέος αρχηγός του επιτελείου της αεροπορίας, ο καθ'όλα λαμπρός αξιωμα­τικός, υποπτέραρχος Δούκας, και ο παραμερισμός των αμέ­σως μετ'αυτόν ταξιάρχων καθιστούν βάσιμον την υπόνοιαν ότι σκοτειναί δυνάμεις ρυθμίζουν την τύχη των ενόπλων δυ­νάμεων της χώρας. Διότι η δημοσιευθείσα ως κατάθεσις του τότε σμηναγού Δούκα εν Μέση Ανατολή, η οποία τον εξηνάγκασε τελικώς εις παραίτησιν, δεν αποτελεί πραγματικήν αφορμήν αλλά πρόφασιν. Ο δε παραμερισμός του ταξιάρχου Παπαπαναγιώτου (...) οφείλεται εις τα αυτά ανομολόγητα αί­τια...». (Εφημερίδες, 9 Ιανουαρίου 1955.)

    Στις 12 Ιανουαρίου 1955, η αντιπολίτευση φέρνει το θέμα της αεροπορίας στη Βουλή. Ο Γ.Παπανδρέου αναφέρεται στη δίκη και τονίζει ότι ο αξιωματικός που παραπέμφθηκε στο Ανακριτικό Συμβούλιο για τις ανωμαλίες στη βάση της Ελευσίνας έχει κατηγορηθεί για τα βασανιστήρια στην υπόθεση των αεροπόρων. Κατόπιν αποκαλύπτει ότι είχε ανακοινωθεί στον υποπτέραρχο Δούκα ότι θα διοριζόταν αρχηγός της αεροπορίας. Σχετικά – προσθέτει - είχαν ειδοποιηθεί και οι Αμερικανοί και το NATO. Ξαφνικά, όμως, μόλις απογευματινή εφημερίδα δημοσίευσε έκθεση από τα εμπιστευτικά αρχεία, ο διορισμός του Δούκα ματαιώθηκε. Μυστηριώδεις δυνάμεις - συνεχίζει ο Γ.Παπανδρέου - ματαίωσαν τον διορισμό του Δούκα ως αρχηγού του ΓΕΑ και η κοινή γνώμη αναρωτιέται αν εξακολουθεί να δρα ο ΙΔΕΑ. Γιατί υπάρχουν αρκετές ενδείξεις γι' αυτό:

Όσοι αξιωματικοί ευρίσκοντο επί κεφαλής του ΙΔΕΑ - συ­νεχίζει ο αρχηγός των Φιλελευθέρων - (...) ευρέθησαν εις την στάσιν της 31ης Μαΐου επί κεφαλής του κινήματος (...). Και υπάρχει επίσης μία περαιτέρω ένδειξις: Το γεγονός ότι οι κινηματίαι της 31ης Μαΐου 1951 ευρίσκονται σήμερον οι περισσότεροι επί κεφαλής του στρατού».

Ο Σοφ.Βενιζέλος, στην ομιλία του, αναφέρει ότι ο ίδιος ο Παπάγος συγχάρηκε τον Δούκα για την επικείμενη τοποθέτηση του ως επικεφαλής του ΓΕΑ, ξαφνικά όμως ο στρατηγός Δόβας του ανακοίνωσε ότι άλλαξε η απόφαση:

«...σκοτειναί δυνάμεις -΄συνεχίζει ο επίτιμος αρχηγός των Φιλελευθέρων - επέδρασαν επί της αποφάσεως της κυβερνήσεως (...) εάν οι αξιωματικοί πιστεύουν ότι μόνον προσχωρούντες εις την οργάνωσιν την οποίαν ανέφερε προηγουμένως ο αρχηγός των Φιλελευθέρων θα ημπορέσουν να τραβήξουν μπροστά, ουαί και αλλοίμονον εις τον τόπον μας».

    Ο υπουργός Αμύνης Π.Κανελλόπουλος απαντά ότι είναι δι­καίωμα της κυβερνήσεως να ορίζει τους αρχηγούς των επιτελείων και διαψεύδει κατηγορηματικά ότι υπάρχει ΙΔΕΑ ή άλλη οργά­νωση στον στρατό. (Πρακτικά Βουλής, 12 Ιανουαρίου 1955.)

Τη μεθεπόμενη μέρα, στο ακόμα τότε προσκείμενο στην κυ­βέρνηση Βήμα, ο στρατηγός Μερεντίτης εξαπολύει επίθεση κατά του Π.Κανελλόπουλου, τον οποίο κατηγορεί ότι «κατέστη υπο­χείριος ωρισμένων στρατιωτικών κύκλων και πρόθυμος εκτελεστής των υποδείξεων των». (Το Βήμα, 14 Ιανουαρίου 1955.)

    Την ίδια βραδιά στη Βουλή, όπου συνεχίζεται η συζήτηση για το θέμα Δούκα, τα γεγονότα στη βάση Ελευσίνας κ.λ.π., ο ως πριν από ένα μήνα υφυπουργός Αεροπορίας στρατηγός Γυαλίστρας εξαπολύει μια αναπάντεχη «βόμβα»:

«Οι Έλληνες αεροπόροι - λέει, ανάμεσα σε άλλα, ο κυ­βερνητικός βουλευτής - είναι ήρωες εις τους αιθέρας (...). Αλλ'όταν ευρίσκωνται επί της γης δεν είναι ελεύθεροι άν­θρωποι. Αναλαμβάνω την ευθύνη αυτών τα οποία λέγω. Υπήρχε σύστημα παρακολουθήσεως των αξιωματικών και διοικητών από σμηνίας και ιδιώτας πληροφοριοδότας και, εάν οι αξιωματικοί δεν εξεπλήρουν τας επιθυμίας των δι­οικητών των, εχαρακτηρίζοντο ως κομμουνισταί».

    Οι καταγγελίες του στρατηγού Γυαλίστρα προκαλούν μεγά­λη εντύπωση, γιατί είναι ο αρμοδιότερος εκείνη τη στιγμή μέσα στη Βουλή να γνωρίζει την κατάσταση στην αεροπορία. Αλλά και γιατί αποκαλύπτει βαθύτατη διάσταση απόψεων ανάμεσα στον αντιπρόεδρο της κυβερνήσεως και υπουργό Αμύνης Π.Κανελ­λόπουλο και τον ως πριν από μερικές βδομάδες υφυπουργό Αεροπορίας.

    Ο στρατηγός Γυαλίστρας δεν θέλησε τότε να πει περισσότερα. Κυβερνητικοί βουλευτές τον διέκοψαν, κραυγάζοντας πως δεν δόθηκε και σ'αυτούς ο λόγος, ενώ τον είχαν ζητήσει. Ο πρώ­ην υφυπουργός διέκοψε την ομιλία του και κατέβηκε από το βή­μα. Αντιπολιτευόμενες εφημερίδες έγραψαν την άλλη μέρα ότι δέχτηκε πιέσεις από κυβερνητικούς παράγοντες να μην προχω­ρήσει σε αποκαλύψεις. Αργότερα όμως, όπως έχουμε ήδη αναφέρει σε προηγούμενο κεφάλαιο, ο στρατηγός Γυαλίστρας έκα­νε πιο συγκεκριμένες καταγγελίες.

Με καθυστέρηση είκοσι χρόνων, θα πει την αλήθεια για την υπόθεση Δούκα, στα αυτοκριτικά απομνημονεύματα του, και ο τότε υπεύθυνος υπουργός Αμύνης, ο Π.Κανελλόπουλος:

«Αξιομνημόνευτο θεωρώ – γράφει - κι ένα άλλο περιστα­τικό. Την Πρωτοχρονιά του 1955 - το πρωί, πριν κατευθυν­θούμε στη Μητρόπολη - ο στρατάρχης Παπάγος μού είπε, φανερά στενοχωρημένος, ότι αποκλείεται να γίνει αρχηγός του επιτελείου της αεροπορίας ο υποπτέραρχος Γεώργιος Δούκας, που ο ίδιος τον είχε, την προηγούμενη ακριβώς ημέρα, θερμά συγχαρεί ως βέβαιο διάδοχο εκείνου (του αντιπτεράρχου Εμμανουήλ Κελαϊδή), που είχε, ύστερα από μια μακρά σταδιοδρομία, που την εκόσμησαν γενναίες πρά­ξεις, καταληφθεί από το όριο ηλικίας. Και με παρεκάλεσε να επιλέξω για τη θέση του αρχηγού έναν από τους νεότε­ρους ταξιάρχους της αεροπορίας, ώστε να μην αποστρα­τευθεί μόνον ο Δούκας (θέλησε, έτσι, να μειώσει το πλήγ­μα, που του είχε επιφυλαχθεί), αλλά να αποστρατευθούν εκτός, φυσικά, από τον υποπτέραρχο Ηλία Κουτσούκο, που ήταν αρχαιότερος - και κάποιοι νεότεροι, πράγμα που θα έδειχνε ότι γίνεται μία γενικότερη ανανέωση της ηγε­σίας. Την ευθύνη την πήρα, με πολύ βαριά καρδιά, επάνω μου. Δεν μπορούσα, τη στιγμή εκείνη, να κάμω διαφορε­τικά, εκτός αν αποφάσιζα (και, καλώς ή κακώς, δεν το απο­φάσισα) να αποσυρθώ από την κυβέρνηση. Αποκαλύπτω για πρώτη φορά το περιστατικό αυτό. Και είναι τώρα και­ρός - τώρα που πέρασαν είκοσι χρόνια - να αποκαλύψω και κάτι άλλο: Δύο μέρες πριν από την Πρωτοχρονιά, εί­χα καλέσει τον τότε αρχηγό του επιτελείου Εθνικής Αμύνης αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Δόβα και του είπα να ιδούμε αμέσως μαζί τον στρατάρχη και να του εισηγηθούμε να τοποθετηθεί ο Γ.Δούκας αρχηγός της τακτικής αεροπορίας και να διορισθεί, για λίγο καιρό, αρχηγός του επιτελείου ο υποπτέραρχος Κουτσούκος. Ο αντιστράτη­γος Δόβας(...) συμφώνησε αμέσως μαζί μου. Είχαμε και οι δύο (...) σοβαρές ενδείξεις ότι κάποιες κρυφές δυνά­μεις θα εματαίωναν τελικά την ανάθεση της αρχηγίας του επιτελείου της αεροπορίας στον Γ.Δούκα. Αν και ήταν μέ­λος του Αεροδικείου, που - πριν από τις εκλογές του 1952 – είχε καταδικάσει τους αεροπόρους, ο Δούκας είχε καταλήξει αργότερα στην πεποίθηση ότι ήταν αθώοι (μου το είχε εκμυστηρευθεί, αλλά χωρίς να μου παρουσιάσει συγκεκριμένα στοιχεία). Όταν έγινε γνωστό ότι θα γινόταν αρχηγός του επιτελείου της αεροπορίας, εξαπολύθηκε από κάποια εφημερίδα μια καμπάνια εναντίνο του (ότι είχε συνεργασθεί με το ΕΑΜ πριν διαφύγει στη Μέση Ανατολή, όπου – το βεβαιώνω υπεύθυνα – η πολεμική του δράσγ ήταν εξαίρετη). Επειδή και ο Δόβας και εγώ θεωρούσαμε κατάλληλο για αρχηγό του επιτελείου, αλλά και είχαμε σοβαρούε φόβους ότι η άμεση προαγωγή του στη θέση αυτή θα ματαιωνόταν, πηγαμε στον στρατάρχη Παπάγο και του είπαμε να δοθεί η άλλη προσωρινή λύση, για να εξασφαλισθεί, σε μερικούς μήνες, η ανάθεση της αρχηγίας του επιτελείου σ’αυτόν. Ο Παπάγος απάντησε ότι το είχε αποφασίσει και δεν αλλάζει αποφάσεις. Τι συνέβη όμως, μεταξύ της παραμονής της πρωτοχρονιάς, όταν συγχάρηκε ο στρατάρχης θερμά τον Δούκα, και της ίδιας της πρωτοχρονιάς; Δεν το γνωρίζω. Αλλά κάτι πρέπει να είχε συμβεί. Υποψιάζομαι ότι κάποιοι παράγοντες όχι της αεροπορίας (αυτοί δεν είχαν τη δυνατότητα άμεσης επαφής μαζί του), αλλά του στρατού της ξηράς, έκαμαν τον στρατάρχη, ποιος ξέρει με ποια επιχειρήματα, να αλλάξει ξαφνικά απόφαση. Οι παράγοντες αυτοί πρέπει να είχαν σχέση με τον ΙΔΕΑ. Και στον ΙΔΕΑ που διατηρήθηκε και μετά τον θάνατο του Παπάγου, βρήκαν στέγη – και εκμεταλλεύτηκαν τη στέγη αυτή – οι σωτήρες του 1967». (Π.Κανελλόπουλου, στο ίδιο, σ.30-33).