ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Αεροπορία και ΙΔΕΑ

Αλλά πραγματικός σάλος για την αεροπορία ξεσπά πάλι στις αρχές του 1955 με αφορμή την αντικατάσταση του Εμ.Κελαϊδή και την τοποθέτηση νέου αρχηγού του όπλου. Τις μέρες αυτές έχει δημοσιευτεί σε εφημερίδες της Δεξιάς το κείμενο μιας αναφοράς που έχει στείλει το 1943 ο υπαρχηγός του ΓΕΑ Γ.Δούκας, νεαρός τότε αξιωματικός στη Μέση Ανατολή, και με την οποία ζητούσε να αξιοποιηθεί το ΕΑΜ στην κατεχόμενη Ελλάδα για τους συμμαχικούς σκοπούς. Είναι φανερό πως κάποιοι θέλουν να ματαιώσουν την προαγωγή του Δούκα σε αρχηγό του ΓΕΑ και τορπι­λίζουν, με τον τρόπο αυτό, τον διορισμό του. Ύστερα από τη δημοσίευση της αναφοράς αυτής, ο Δούκας ζητά να αποστρατευθεί, και ο Π.Κανελλόπουλος του πλέκει το εγκώμιο για την ευθιξία του. Η εφημερίδα που δημοσίευσε την αναφορά Δούκα ήταν η Απογευματινή, με διευθυντή τον Σάββα Κωνσταντόπουλο, στενό «φίλο» του Σκαρμαλιωράκη. (Απογευματινή, 31 Δι-κεμβρίου 1954.)

    Άλλες εφημερίδες δημοσιεύουν αμέσως την πληροφορία ότι ο προοριζόμενος για αρχηγός του ΓΕΑ, ταξίαρχος Κ.Μαργαρίτης, (αεροδίκης στη δίκη της Αεροπορίας, αντικαταστάτης του Βλαντούση στη διεύθυνση της Σχολής Αεροπορίας το 1952 και προϊ­στάμενος του Σκαρμαλιωράκη στο κρίσιμο στάδιο της προδικα­σίας), όταν, το 1944, υπηρετούσε στη Μέση Ανατολή ως διοικητής Μοίρας, είχε ζητήσει με ημερήσια διαταγή του από τους αξιωμα­τικούς, υπαξιωματικούς και σμηνίτες της μονάδας του να πουν ποια κυβέρνηση προτιμούν, του Καΐρου ή την ΠΕΕΑ.

    Είναι φανερό πως έχει ξεσπάσει διαμάχη και μέσα στους κόλπους του Συναγερμού για την ηγεσία της αεροπορίας. Τελικά, αρχηγός του ΓΕΑ γίνεται ο Κ.Μαργαρίτης. Αλλά ο σάλος για την κατάσταση στην αεροπορία δεν σταματά. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος, που παίρνει τώρα και πάλι όλο και πιο ενεργό μέρος στη δημόσια ζωή, σε μακρές δηλώσεις του, ανάμεσα σε άλλα, αναφέρει:

«Ο μυστηριώδης τρόπος με τον οποίον ετέθη εκποδών ο φε­ρόμενος υπ'αυτής ταύτης της κυβερνήσεως ως νέος αρχηγός του επιτελείου της αεροπορίας, ο καθ'όλα λαμπρός αξιωμα­τικός, υποπτέραρχος Δούκας, και ο παραμερισμός των αμέ­σως μετ'αυτόν ταξιάρχων καθιστούν βάσιμον την υπόνοιαν ότι σκοτειναί δυνάμεις ρυθμίζουν την τύχη των ενόπλων δυ­νάμεων της χώρας. Διότι η δημοσιευθείσα ως κατάθεσις του τότε σμηναγού Δούκα εν Μέση Ανατολή, η οποία τον εξηνάγκασε τελικώς εις παραίτησιν, δεν αποτελεί πραγματικήν αφορμήν αλλά πρόφασιν. Ο δε παραμερισμός του ταξιάρχου Παπαπαναγιώτου (...) οφείλεται εις τα αυτά ανομολόγητα αί­τια...». (Εφημερίδες, 9 Ιανουαρίου 1955.)

    Στις 12 Ιανουαρίου 1955, η αντιπολίτευση φέρνει το θέμα της αεροπορίας στη Βουλή. Ο Γ.Παπανδρέου αναφέρεται στη δίκη και τονίζει ότι ο αξιωματικός που παραπέμφθηκε στο Ανακριτικό Συμβούλιο για τις ανωμαλίες στη βάση της Ελευσίνας έχει κατηγορηθεί για τα βασανιστήρια στην υπόθεση των αεροπόρων. Κατόπιν αποκαλύπτει ότι είχε ανακοινωθεί στον υποπτέραρχο Δούκα ότι θα διοριζόταν αρχηγός της αεροπορίας. Σχετικά – προσθέτει - είχαν ειδοποιηθεί και οι Αμερικανοί και το NATO. Ξαφνικά, όμως, μόλις απογευματινή εφημερίδα δημοσίευσε έκθεση από τα εμπιστευτικά αρχεία, ο διορισμός του Δούκα ματαιώθηκε. Μυστηριώδεις δυνάμεις - συνεχίζει ο Γ.Παπανδρέου - ματαίωσαν τον διορισμό του Δούκα ως αρχηγού του ΓΕΑ και η κοινή γνώμη αναρωτιέται αν εξακολουθεί να δρα ο ΙΔΕΑ. Γιατί υπάρχουν αρκετές ενδείξεις γι' αυτό:

Όσοι αξιωματικοί ευρίσκοντο επί κεφαλής του ΙΔΕΑ - συ­νεχίζει ο αρχηγός των Φιλελευθέρων - (...) ευρέθησαν εις την στάσιν της 31ης Μαΐου επί κεφαλής του κινήματος (...). Και υπάρχει επίσης μία περαιτέρω ένδειξις: Το γεγονός ότι οι κινηματίαι της 31ης Μαΐου 1951 ευρίσκονται σήμερον οι περισσότεροι επί κεφαλής του στρατού».

Ο Σοφ.Βενιζέλος, στην ομιλία του, αναφέρει ότι ο ίδιος ο Παπάγος συγχάρηκε τον Δούκα για την επικείμενη τοποθέτηση του ως επικεφαλής του ΓΕΑ, ξαφνικά όμως ο στρατηγός Δόβας του ανακοίνωσε ότι άλλαξε η απόφαση:

«...σκοτειναί δυνάμεις -΄συνεχίζει ο επίτιμος αρχηγός των Φιλελευθέρων - επέδρασαν επί της αποφάσεως της κυβερνήσεως (...) εάν οι αξιωματικοί πιστεύουν ότι μόνον προσχωρούντες εις την οργάνωσιν την οποίαν ανέφερε προηγουμένως ο αρχηγός των Φιλελευθέρων θα ημπορέσουν να τραβήξουν μπροστά, ουαί και αλλοίμονον εις τον τόπον μας».

    Ο υπουργός Αμύνης Π.Κανελλόπουλος απαντά ότι είναι δι­καίωμα της κυβερνήσεως να ορίζει τους αρχηγούς των επιτελείων και διαψεύδει κατηγορηματικά ότι υπάρχει ΙΔΕΑ ή άλλη οργά­νωση στον στρατό. (Πρακτικά Βουλής, 12 Ιανουαρίου 1955.)

Τη μεθεπόμενη μέρα, στο ακόμα τότε προσκείμενο στην κυ­βέρνηση Βήμα, ο στρατηγός Μερεντίτης εξαπολύει επίθεση κατά του Π.Κανελλόπουλου, τον οποίο κατηγορεί ότι «κατέστη υπο­χείριος ωρισμένων στρατιωτικών κύκλων και πρόθυμος εκτελεστής των υποδείξεων των». (Το Βήμα, 14 Ιανουαρίου 1955.)

    Την ίδια βραδιά στη Βουλή, όπου συνεχίζεται η συζήτηση για το θέμα Δούκα, τα γεγονότα στη βάση Ελευσίνας κ.λ.π., ο ως πριν από ένα μήνα υφυπουργός Αεροπορίας στρατηγός Γυαλίστρας εξαπολύει μια αναπάντεχη «βόμβα»:

«Οι Έλληνες αεροπόροι - λέει, ανάμεσα σε άλλα, ο κυ­βερνητικός βουλευτής - είναι ήρωες εις τους αιθέρας (...). Αλλ'όταν ευρίσκωνται επί της γης δεν είναι ελεύθεροι άν­θρωποι. Αναλαμβάνω την ευθύνη αυτών τα οποία λέγω. Υπήρχε σύστημα παρακολουθήσεως των αξιωματικών και διοικητών από σμηνίας και ιδιώτας πληροφοριοδότας και, εάν οι αξιωματικοί δεν εξεπλήρουν τας επιθυμίας των δι­οικητών των, εχαρακτηρίζοντο ως κομμουνισταί».

    Οι καταγγελίες του στρατηγού Γυαλίστρα προκαλούν μεγά­λη εντύπωση, γιατί είναι ο αρμοδιότερος εκείνη τη στιγμή μέσα στη Βουλή να γνωρίζει την κατάσταση στην αεροπορία. Αλλά και γιατί αποκαλύπτει βαθύτατη διάσταση απόψεων ανάμεσα στον αντιπρόεδρο της κυβερνήσεως και υπουργό Αμύνης Π.Κανελ­λόπουλο και τον ως πριν από μερικές βδομάδες υφυπουργό Αεροπορίας.

    Ο στρατηγός Γυαλίστρας δεν θέλησε τότε να πει περισσότερα. Κυβερνητικοί βουλευτές τον διέκοψαν, κραυγάζοντας πως δεν δόθηκε και σ'αυτούς ο λόγος, ενώ τον είχαν ζητήσει. Ο πρώ­ην υφυπουργός διέκοψε την ομιλία του και κατέβηκε από το βή­μα. Αντιπολιτευόμενες εφημερίδες έγραψαν την άλλη μέρα ότι δέχτηκε πιέσεις από κυβερνητικούς παράγοντες να μην προχω­ρήσει σε αποκαλύψεις. Αργότερα όμως, όπως έχουμε ήδη αναφέρει σε προηγούμενο κεφάλαιο, ο στρατηγός Γυαλίστρας έκα­νε πιο συγκεκριμένες καταγγελίες.

Με καθυστέρηση είκοσι χρόνων, θα πει την αλήθεια για την υπόθεση Δούκα, στα αυτοκριτικά απομνημονεύματα του, και ο τότε υπεύθυνος υπουργός Αμύνης, ο Π.Κανελλόπουλος:

«Αξιομνημόνευτο θεωρώ – γράφει - κι ένα άλλο περιστα­τικό. Την Πρωτοχρονιά του 1955 - το πρωί, πριν κατευθυν­θούμε στη Μητρόπολη - ο στρατάρχης Παπάγος μού είπε, φανερά στενοχωρημένος, ότι αποκλείεται να γίνει αρχηγός του επιτελείου της αεροπορίας ο υποπτέραρχος Γεώργιος Δούκας, που ο ίδιος τον είχε, την προηγούμενη ακριβώς ημέρα, θερμά συγχαρεί ως βέβαιο διάδοχο εκείνου (του αντιπτεράρχου Εμμανουήλ Κελαϊδή), που είχε, ύστερα από μια μακρά σταδιοδρομία, που την εκόσμησαν γενναίες πρά­ξεις, καταληφθεί από το όριο ηλικίας. Και με παρεκάλεσε να επιλέξω για τη θέση του αρχηγού έναν από τους νεότε­ρους ταξιάρχους της αεροπορίας, ώστε να μην αποστρα­τευθεί μόνον ο Δούκας (θέλησε, έτσι, να μειώσει το πλήγ­μα, που του είχε επιφυλαχθεί), αλλά να αποστρατευθούν εκτός, φυσικά, από τον υποπτέραρχο Ηλία Κουτσούκο, που ήταν αρχαιότερος - και κάποιοι νεότεροι, πράγμα που θα έδειχνε ότι γίνεται μία γενικότερη ανανέωση της ηγε­σίας. Την ευθύνη την πήρα, με πολύ βαριά καρδιά, επάνω μου. Δεν μπορούσα, τη στιγμή εκείνη, να κάμω διαφορε­τικά, εκτός αν αποφάσιζα (και, καλώς ή κακώς, δεν το απο­φάσισα) να αποσυρθώ από την κυβέρνηση. Αποκαλύπτω για πρώτη φορά το περιστατικό αυτό. Και είναι τώρα και­ρός - τώρα που πέρασαν είκοσι χρόνια - να αποκαλύψω και κάτι άλλο: Δύο μέρες πριν από την Πρωτοχρονιά, εί­χα καλέσει τον τότε αρχηγό του επιτελείου Εθνικής Αμύνης αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Δόβα και του είπα να ιδούμε αμέσως μαζί τον στρατάρχη και να του εισηγηθούμε να τοποθετηθεί ο Γ.Δούκας αρχηγός της τακτικής αεροπορίας και να διορισθεί, για λίγο καιρό, αρχηγός του επιτελείου ο υποπτέραρχος Κουτσούκος. Ο αντιστράτη­γος Δόβας(...) συμφώνησε αμέσως μαζί μου. Είχαμε και οι δύο (...) σοβαρές ενδείξεις ότι κάποιες κρυφές δυνά­μεις θα εματαίωναν τελικά την ανάθεση της αρχηγίας του επιτελείου της αεροπορίας στον Γ.Δούκα. Αν και ήταν μέ­λος του Αεροδικείου, που - πριν από τις εκλογές του 1952 – είχε καταδικάσει τους αεροπόρους, ο Δούκας είχε καταλήξει αργότερα στην πεποίθηση ότι ήταν αθώοι (μου το είχε εκμυστηρευθεί, αλλά χωρίς να μου παρουσιάσει συγκεκριμένα στοιχεία). Όταν έγινε γνωστό ότι θα γινόταν αρχηγός του επιτελείου της αεροπορίας, εξαπολύθηκε από κάποια εφημερίδα μια καμπάνια εναντίνο του (ότι είχε συνεργασθεί με το ΕΑΜ πριν διαφύγει στη Μέση Ανατολή, όπου – το βεβαιώνω υπεύθυνα – η πολεμική του δράσγ ήταν εξαίρετη). Επειδή και ο Δόβας και εγώ θεωρούσαμε κατάλληλο για αρχηγό του επιτελείου, αλλά και είχαμε σοβαρούε φόβους ότι η άμεση προαγωγή του στη θέση αυτή θα ματαιωνόταν, πηγαμε στον στρατάρχη Παπάγο και του είπαμε να δοθεί η άλλη προσωρινή λύση, για να εξασφαλισθεί, σε μερικούς μήνες, η ανάθεση της αρχηγίας του επιτελείου σ’αυτόν. Ο Παπάγος απάντησε ότι το είχε αποφασίσει και δεν αλλάζει αποφάσεις. Τι συνέβη όμως, μεταξύ της παραμονής της πρωτοχρονιάς, όταν συγχάρηκε ο στρατάρχης θερμά τον Δούκα, και της ίδιας της πρωτοχρονιάς; Δεν το γνωρίζω. Αλλά κάτι πρέπει να είχε συμβεί. Υποψιάζομαι ότι κάποιοι παράγοντες όχι της αεροπορίας (αυτοί δεν είχαν τη δυνατότητα άμεσης επαφής μαζί του), αλλά του στρατού της ξηράς, έκαμαν τον στρατάρχη, ποιος ξέρει με ποια επιχειρήματα, να αλλάξει ξαφνικά απόφαση. Οι παράγοντες αυτοί πρέπει να είχαν σχέση με τον ΙΔΕΑ. Και στον ΙΔΕΑ που διατηρήθηκε και μετά τον θάνατο του Παπάγου, βρήκαν στέγη – και εκμεταλλεύτηκαν τη στέγη αυτή – οι σωτήρες του 1967». (Π.Κανελλόπουλου, στο ίδιο, σ.30-33).