ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Η Διάσκεψη διαλύεται

Η τριμερής διάσκεψη στο Λονδίνο, που οι εργασίες της ξανάρχι­σαν στις 6 Σεπτεμβρίου ύστερα από τριήμερη διακοπή, τελειώνει την άλλη μέρα, με ολοκληρωτική αποτυχία. Στις 6 Σεπτεμβρίου, ο Μακ Μίλαν ανέπτυξε το σχέδιο του για αυτοκυβέρνηση και, την άλλη μέρα, μίλησαν οι Ζορλού και Στεφανόπουλος. Ο Μακ Μί­λαν δήλωσε ότι:

«...η κυβέρνησις της A.M. θεωρεί ως αναγκαίον όπως το Ηνωμένον Βασίλειον διατήρηση την κυριαρχίαν του επί της Κύπρου, προς τον σκοπόν όπως δυνηθή να ανταποκριθή εις τας υποχρεώσεις της εις την Ανατολικήν Μεσόγειον και την Μέσην Ανατολήν (...). Δεν αποδεχόμεθα την αρχήν της αυτοδιαθέσεως ως δυναμένην να έχει παγκόσμιον εφαρμογήν. Νομίζομεν ότι πρέπει να γίνουν εξαι­ρέσεις, εν όψει γεωγραφικών, ιστορικών, στρατηγικών ή άλλων λόγων».

    Ο Ζορλού υποστήριξε ότι «είναι αδύνατον να επιχειρηθή η παροχή αυτοκυβερνήσεως πριν ή εξασφαλισθή προηγουμένως ότι οι Έλληνες θα εγκαταλείψουν την ιδέαν των και την εκστρατείαν περί αυτοδιαθέσεως». Ο Στ.Στεφανόπουλος εξέφρασε τη λύπη της ελληνικής αντιπροσωπείας

«διότι η αγγλική κυβέρνησις αρνείται ειδικώς διά τον λαόν της Κύπρου όπως η χορηγούμενη εσωτερική αυτονομία διάνοιξη την οδόν και προς την αυτοδιάθεσιν, συμφώνως με την πρακτικήν την οποίαν εφήρμοσεν ήδη η Μεγάλη Βρε­τανία επιτυχώς εις άλλους υπό εξάρτησίν της λαούς (.,.). Η ελληνική αντιπροσωπεία θα φέρη, καθ'α έχει υποχρέωσιν, τας εν λόγω προτάσεις ενώπιον της βασιλικής κυβερ­νήσεως, όπως δοθή οριστική επ'αυτών απάντησις, καίτοι γνωρίζει καλώς τας σχετικάς απόψεις τόσον αυτής, όσον και του πολιτικού κόσμου και του ελληνικού λαού».

Έτσι η τριμερής διάσκεψη «ανέστειλε» τις εργασίες της, αφού η αγγλική κυβέρνηση πέτυχε να παρουσιαστεί σαν διαιτητής ανά­μεσα στις δύο «ακραίες απόψεις», την ελληνική και την τουρκική.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Οκτάι Εγκίν

Οι Μεντερές και Ζορλού αποφάσισαν, μια που «σφαγές» στην Κύπρο ούτε είχαν γίνει ούτε ετοιμάζονταν να γίνουν, να προκα­λέσουν την έκρηξη στο τουρκικό προξενείο Θεσσαλονίκης. Από την πρώτη στιγμή, οι ελληνικές Αρχές έχουν διαπιστώσει ότι δρά­στες της απόπειρας στο τουρκικό προξενείο δεν ήταν Έλληνες, αλλά πράκτορες ξένης δύναμης (εφημερίδες, 7 Σεπτεμβρίου 1955), Δέκα μέρες μετά την έκρηξη και τα γεγονότα της Πόλης και της Σμύρνης, ανακοινώνεται ότι πιάστηκε και προφυλακίστηκε ο κλη­τήρας του τουρκικού προξενείου, το μόνο πρόσωπο που βρέθηκε μέσα στο οίκημα τη νύχτα εκείνη. Επίσης ανακοινώνεται ότι βρέθηκαν στο προαύλιο του προξενείου 300 γραμμάρια τροτύλης, που δεν «πρόλαβε» ο δράστης της «απόπειρας» να τα πυροδότησει.

 

Στο μεταξύ, με βάση τις ομολογίες του κλητήρα - φύλακα του προξενείου, οι Αρχές ανακαλύπτουν και πιάνουν τον Τούρκο φοι­τητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Οκτάι Εγκίν, γιο πρώην βουλευτή Ροδόπης, που έχει παίξει βασικό ρόλο στην «απόπειρα». Στις 17 Δεκεμβρίου 1955, βγαίνει το βούλευμα του Συμβου­λίου Πλημμελειοδικών Θεσσαλονίκης, με το οποίο παραπέμπο­νται ως ηθικοί αυτουργοί της «απόπειρας» ο γενικός πρόξενος της Τουρκίας στη Θεσσαλονίκη Αχμέτ Αλή Μπαχίν, ο πρόξενος Μεχμέτ Μπενί Καλπ και ο φοιτητής Οκτάι Εγκίν και, ως φυσικός αυτουργός, ο φύλακας Μεμέτογλου Χασάν.

 

Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν από την ανάκριση, την απόπειρα τη σκηνοθέτησαν οι δύο πρόξενοι, ύστερα από εντο­λή της Αγκυρας. Η ενοχή του Εγκίν επιβεβαιώθηκε και από επιστολή του ίδιου, που βρέθηκε στο προξενείο. Τις βόμβες τις μετέ­φερε από την Τουρκία, μέσα στον διπλωματικό σάκο, ο πρόξενος Μπενί Καλπ. Λίγες μέρες πριν από την «απόπειρα», ο γενικός ημόξενος έφυγε για την Τουρκία για να έχει «άλλοθι», αφού συνεννοήθηκε με τον Μπενί Καλπ ότι θα του στείλει, με κρυπτο­γραφικό τηλεγράφημα, οδηγίες για την ημέρα και την ώρα που θα έπρεπε να γίνει η έκρηξη. Ο πρόξενος συναντήθηκε αμέσως με τον φοιτητή Εγκίν, στον οποίο παρέδωσε τις βόμβες και συνεννοήθηκε μαζί του για τις λεπτομέρειες της «απόπειρας». Ο Εγκίν έδωσε τις βόμβες στον φύλακα και του είπε να πυροδοτήσει την κα­θορισμένη ώρα τη μία, κα την άλλη να την αφήσει στον περίβολο.

    Ο Μεμέτογλου, από τις πρώτες μέρες της ανάκρισης, έκανε λόγο και για πράκτορα της Ιντέλιτζενς Σέρβις, που είχε συνεννοηθεί με τους δύο προξένους. Πραγματικά, φαίνεται ότι η αστυνομία εντόπισε τον πράκτορα της Ιντέλιτζενς. που είχε κάνει, μάλιστα, και το σχέδιο της «απόπειρας». Τελικά, όμως, οι ελληνικές αρχές δεν έκριναν σκόπιμο ούτε να ανακοινώσουν το όνομα του ούτε να ασκήσουν εναντίον του δίωξη. (Τζελέπη, στο ίδιο, σ. 64.) Από τους κατηγορούμενους προφυλακίστηκαν μόνο ο Εγκίν και ο φύλακας Μεμέτογλου.

    Ο Εγκίν και ο εισαγγελέας, για άλλους λόγους, «ενεκάλεσαν» το βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών. Το Συμ­βούλιο Εφετών, με απόφαση του, αναθέτει τις παραπέρα ανα­κρίσεις στον εφέτη Π.Θεράπο. Με το βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών, παραπέμπονται στο ακροατήριο μόνο οι Οκτάι Εγκίν και Μεμέτογλου.

    Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1956, προτού δηλαδή αρχίσει η δί­κη, ο Εγκίν, που έχει αφεθεί προσωρινά ελεύθερος, φεύγει κρυ­φά για την Τουρκία. Ίσως η παρουσία του στο εδώλιο του κατη­γορουμένου να ήταν επικίνδυνη για μερικούς, και γι'αυτές τις ελληνοαγγλικές σχέσεις. Έτσι, όταν, ύστερα από μερικούς μήνες, η υπόθεση θα φτάσει στο ακροατήριο με μοναδικό παρόντα κα­τηγορούμενο τον κλητήρα του προξενείου, θα έχει χάσει πια, κα­τά το μεγαλύτερο μέρος της, τη σημασία της. Στο μεταξύ όμως, με πρόσχημα και σύνθημα τη δήθεν καταστροφή του σπιτιού όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ, οι Τούρκοι έχουν εξαπολύσει εξοντωτικό διωγμό εναντίον της ελληνικής μειονότητας. Χαρακτηριστικό για το προσχεδιασμένο των βανδαλισμών είναι και το ότι μια εφημε­ρίδα της Πόλης δημοσίευσε την άλλη μέρα, δηλαδή στις 6 Σε­πτεμβρίου 1955, φωτομοντάζ, που παρουσίαζε το σπίτι του Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη κατεστραμμένο.

 

    Η εντύπωση που προκάλεσαν τα γεγονότα της Κωνσταντι­νούπολης και της Σμύρνης σε ολόκληρο τον κόσμο ήταν μεγάλη. Όλος ο ξένος Τύπος αφιέρωσε ρεπορτάζ με περιγραφές για τις τουρκικές αγριότητες, καθώς και άρθρα. Η γαλλική Ωρόρ έγρα­φε πως πραγματικός εμπνευστής της επιδρομής εναντίον των Ελλήνων της Πόλης ήταν η Ιντέλιτζενς Σέρβις. {Το Βήμα, 13 Σε­πτεμβρίου 1955.)

 

Ο Μεντερές προσπάθησε να αποδώσει τα γεγονότα σε... «υποκίνησιν των κομμουνιστών». Αλλά προκάλεσε παγκόσμιους καγ­χασμούς και ειρωνικά σχόλια, γιατί ήταν γνωστό πως οι κομμου­νιστές ήταν σχεδόν ανύπαρκτοι ως κόμμα στην Τουρκία και, εξάλλου, όλοι είχαν καταλάβει ποιοι είχαν οργανώσει την επιδρο­μή κατά της ελληνικής μειονότητας. Ο υπουργός των Εξωτερικών της Γιουγκοσλαβίας δήλωσε ειρωνικά στους δημοσιογράφους που του ανέφεραν την εκδοχή Μεντερές: «Δεν ξέραμε πως το Κ.Κ. της Τουρκίας ήταν τόσο ισχυρό». (Στο ίδιο, 9 Σεπτεμβρίου 1955.)

    Στη δίκη της Πλάτης το 1960, ένας αστυνομικός θα καταθέσει ότι τον είχε καλέσει ο ίδιος ο Μεντερές και του είπε να συλλάβει κομμουνιστές και να τους φορτώσει την ευθύνη για τα γεγονότα. Επίσης, στρατηγός, στην ίδια δίκη, θα αποκαλύψει ότι ο στρα­τιωτικός διοικητής Κωνσταντινουπόλεως πίεζε τις ανακριτικές Αρχές να φορτώσουν τις ευθύνες στους κομμουνιστές. Στο σημείο όμως αυτό ο συντονισμός των ενεργειών ανάμεσα στους οργα­νωτές των επιδρομών δεν ήταν ικανοποιητικός, ίσως και εξαιτίας του αιφνιδιασμού που προκάλεσε και στους ίδιους ο διεθνής αντί­κτυπος από τα γεγονότα. Έτσι, όταν ο Έλληνας υπουργός των Εξωτερικών διαμαρτυρήθηκε στο Λονδίνο στον Τούρκο συνά­δελφο του για την επιδρομή κατά της ελληνικής μειονότητας, ο Ζορλού απάντησε ότι οι ταραχές «υπήρξαν το αποτέλεσμα των παραλόγων αιτημάτων της Ελλάδος» για την Κύπρο και «αυ­θόρμητος αντίδρασις του τουρκικού λαού» για την έκρηξη βόμ­βας στο σπίτι του Ατατούρκ. Έτσι, οι δύο κύριοι οργανωτές των επιδρομών έδιναν δύο διαφορετικές ερμηνείες των γεγονότων. Ο ίδιος όμως ο Ζορλού, όπως θα αποκαλύψει διπλωμάτης στη δίκη της Πλάτης, όταν γύρισε στην Τουρκία, είπε στην κοινοβουλευτι­κή ομάδα του μεντερικού Δημοκρατικού Κόμματος ότι «η οργάνωσις των γεγονότων είχε υποδειχθεί από το Λονδίνο», πρόσθε­σε ότι «υπήρξαν χρησιμώτατα» και ζήτησε να σταματήσει κάθε ανάκριση (στο ίδιο, 8 Σεπτεμβρίου I960).

Στην ίδια δίκη, ο αστυνομικός διευθυντής των Πριγκιπονήσων θα καταθέσει ότι είχε πιάσει στελέχη του μεντερικού κόμματος, ως υπεύθυνα για τα γεγονότα. Είχε εξακριβώσει επίσης ότι είχαν μεταφερθεί με βενζινόπλοια κακοποιά στοιχεία εφοδιασμένα με λοστούς και αξίνες και επιδόθηκαν σε βανδαλισμούς και λεηλα­σίες. Ένας από τους συλληφθέντες τού δήλωσε ότι η τοπική λέσχη του μεντερικού κόμματος τους είχε εφοδιάσει με καταλόγους των ελληνικών σπιτιών και καταστημάτων. Ο αστυνομικός διευθυντής δήλωσε επίσης ότι ο πρόεδρος της λέσχης του Δημοκρατι­κού Κόμματος του τηλεφώνησε:

 

- Εάν δεν αφήσεις ελεύθερους τους συλληφθέντες, θα απο­λυθείς.

 

«"Ένα μήνα αργότερον, κατέστην συνταξιούχος", προσέθεσεν ο κ Κάνογλου, προκαλέσας τους γέλωτας του ακροατηρίου».

Οι διαδηλώσεις είχαν πατροναριστεί από την οργάνωση «Η Κύπρος είναι τουρκική». Ο πρόεδρος της Χικμέτ Μπιλ θα καταθέσει στη δίκη ότι την παραμονή των ταραχών, ο Μεντερές  του είχε πει ότι η Τουρκία θα τορπίλιζε τη Διάσκεψη του Λον­δίνου:

-        Έλαβα κρυπτογραφημένον τηλεγράφημα του Ζορλού, του είπε ο πρωθυπουργός. Θέλει να φανούμε δραστηριώτεροι. Αποστολή του στη Διάσκεψη του Λονδίνου είναι να αναπτύξει την τουρκική άποψη επί του Κυπριακού και κα­τόπιν να τορπιλίσει τη διάσκεψη.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Πώς οργανώθηκαν οι βανδαλισμοί

Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, μετά το στρατιωτικό κίνημα της 27ης Μαΐου 1960 στην Τουρκία, που ανέτρεψε τον Μεντερές, οι ηγέτες και πολλά στελέχη του μεντερικού Δημοκρατικού Κόμματος παραπέμπονται σε δίκη με διάφορες κατηγορίες. Συγκεκριμένα, για τα γεγονότα της 6ης Σεπτεμβρίου, παραπέμπονται με δύο βουλεύματα να δικαστούν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Τζελάλ Μπαγιάρ, ο πρωθυπουργός Μεντερές, ο υπουργός των Εξωτερικών Ζορλου, ο αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως Κιοπρουλού κ.λ.π., με τηv κατηγορία ότι:

«...εκ συστάσεως ενεργούντες, και επί τω τέλει μερικής, εκ φυλετικών λόγων, άρσεως των υπό του Συντάγματος εις τους Ρωμιούς συμπολίτας αναγνωριζομένων κοινών δι­καιωμάτων, ωργάνωσαν και εξαπέλυσαν διαδηλώσεις τών λόγω των εν Κύπρω γεγονότων εν συγκινήσει τελούντων Τούρκων πολιτών, προς καταστροφήν των περιουσιών των Ρωμιών». (Χρηστίδη, στο ίδιο, σ. 164.)

    Τελικά, με την απόφαση της 15ης Σεπτεμβρίου 1961 του Ανωτάτου Δικαστηρίου, θα καταδικαστούν, ως οργανωτές των δια­δηλώσεων και των επιθέσεων κατά των Ελλήνων σε Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη οι Μεντερές και Ζορλού σε 6 χρόνια φυλακή και ο νομάρχης Σμύρνης σε μικρότερη ποινή. (Οι Μεντερές και Ζορλού, που έχουν καταδικαστεί σε θάνατο για άλλα αδικήμα­τα, την άλλη μέρα θα εκτελεστούν.)

     Σύμφωνα με το σκεπτικό της αποφάσεως, ο Ζορλού, που βρι­σκόταν σε στενή επαφή με τον Μακ Μίλαν, με κρυπτογραφημέ­νο τηλεγράφημα του από το Λονδίνο στις 28 Αυγούστου 1955, μία μέρα δηλαδή προτού αρχίσει η τριμερής διάσκεψη, ζήτησε από τον Μεντερές «εντονότερη δράση» για να αποδειχτεί η απόφα­ση των Τούρκων να «περιφρουρήσουν τα δίκαια τους».

Το σκεπτικό συνεχίζει:

«Η κατάθεσις δε του μάρτυρος Χικμέτ Μπιλ, καθ'ην ο κα­τηγορούμενος Αντνάν Μεντερές τω είπεν ότι "ο Ζορλού ζη­τεί να ενεργήσωμεν δραστηρίως", αποκαλύπτει την έννοιαν του κρυπτογραφικού τηλεγραφήματος. Είναι προφανές ότι η δραστήρια, προς υποβοήθησιν της συνδιασκέψεως, ενέργεια δεν θα ήτο δυνατόν να περιορισθή εις διαβήματα παρά ταις πρεσβείαις ή εις απλούν συλλαλητήριον ή διαδήλωσιν, αλλ'ότι προς άσκησιν επιρροής επί της συνδιασκέψεως απητείτο αποτελεσματική ενέργεια, τοιαύτη δε ήτο μόνον εν δραστικόν κατά των Ρωμιών της Ισταμπούλ κίνημα: Επί του σημείου τούτου είχε επέλθει συμφωνία με­ταξύ των κατηγορουμένων Μεντερές και Ζορλού». (Στο ίδιο, σ. 165.)

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Τα στίφη εξορμούν

Μισή ώρα αφού κυκλοφόρησε το παράρτημα της εφημερίδας, ομάδες νεαρών εξορμούν από τα γραφεία του σωματείου «Η Κύ­προς είναι τουρκική» και αρχίζουν να φωνάζουν συνθήματα ενα­ντίον των Ελλήνων, να μοιράζουν προκηρύξεις και να κολλούν τυ­πωμένες πινακίδες στα τουρκικά καταστήματα για να ξεχωρίζουν. Στις 5.30 αρχίζει στην πλατεία Ταξίμ μια προκαθορισμένη διαδήλωση, που την έχει απαγορεύσει ο νομάρχης, την έχει όμως επιτρέψει ο ίδιος ο πρωθυπουργός Μεντερές. Όπως θα καταθέσει ύστερα από πέντε χρόνια ο Πατριάρχης Αθηναγόρας - στη δίκη του Μεντερές το 1960 -, δύο ώρες προτού αρχίσει η διαδήλωση του τηλεφώνησε ο νομάρχης Γιοκάι να μην ανησυχεί, γιατί έχουν παρ­θεί όλα τα μέτρα για την προστασία των Πατριαρχείων. (Το Βήμα, 26 Οκτωβρίου 1960.)

Μόλις αρχίζει το «φοιτητικό» συλλαλητήριο, ο χώρος γεμίζει από οργανωμένες ομάδες που έχουν μεταφερθεί από άλλα μέρη. Είναι οπλισμένοι με λοστούς και έχουν συγκεκριμένες οδηγίες να «χτυπήσουν» τα ελληνικά καταστήματα.

Στο συλλαλητήριο, εκφωνούνται εμπρηστικοί λόγοι εναντίον των Ελλήνων και του Πατριαρχείου. Ύστερα, το πλήθος ξεχύνε­ται στον κεντρικό δρόμο τού Πέραν, στη λεωφόρο Ιστικλάλ, την εμπορικότερη της Πόλης, και αρχίζει αμέσως να λεηλατεί και να καταστρέφει τα ελληνικά και άλλα (αρμενικά, εβραϊκά κ.λ.π.) καταστήματα. Την ίδια περίπου ώρα, αρχίζει η επίθεση των Ελλή­νων και σε άλλες συνοικίες της Κωνσταντινούπολης. Στην οργα­νωμένη επιχείρηση παίρνουν μέρος φοιτητές, αχθοφόροι, κακοποιοί και αστυνομικοί. Το πόρισμα της ανακριτικής επιτροπής, που θα συγκροτήσει η στρατιωτική τουρκική κυβέρνηση το 1960, αναφέρει ότι, τουλάχιστον 250 αστυνομικοί με πολιτικά πήραν μέρος στις διαδηλώσεις της μέρας αυτής. Ομάδες του μεντερικού Δη­μοκρατικού Κόμματος, με έξι μέλη η καθεμιά, εφοδιασμένες με καταλόγους των ελληνικών καταστημάτων που θα έπρεπε να καταστραφούν, ενεργούν με προκαθορισμένο σχέδιο (στο ίδιο, 15 Σεπτεμβρίου I960).

Λίγη ώρα αφού άρχισε το συλλαλητήριο, οι εμπρησμοί, οι λεηλασίες, οι καταστροφές έχουν απλωθεί σε ολόκληρη την Πόλη. Οι Αρχές δεν αντιδρούν καθόλου. Έχουν πάρει εντολή από τον υπουργό Εσωτερικών Ναμίκ Γκεντίκ ότι θα πρέπει «να δείξουν κατανόηση» απέναντι στις «πατριωτικές εκδηλώσεις της φοιτη­τικής νεολαίας» (Χρηστίδης, στο ίδιο, σ. 156).

    Την ώρα που οι διαδηλώσεις, οι λεηλασίες και οι καταστρο­φές έχουν απλωθεί σε ολόκληρη την Πόλη, ο Τούρκος πρωθυ­πουργός Μεντερές και ο πρόεδρος Τζελάλ Μπαγιάρ

«ξεκίνησαν από τα Φλώρια, στην ευρωπαϊκή παραλία της Προποντίδας, διέσχισαν όλη την παλιά Ισταμπούλ, πέρα­σαν την παλιά Γέφυρα, διέσχισαν τον Γαλατά, όπου είχαν αρχίσει οι λεηλασίες, επιβιβάστηκαν από το Καμπατάς στο φέρυ, πέρασαν στο Σκουτάρι - στην ασιατική παραλία - κι έφτασαν στον σιδηροδρομικό σταθμό του Χαϊντάρ Πασά, απ'όπου ξεκίνησαν για την Άγκυρα με την ταχεία των 20.50, με καθυστέρηση ενός τετάρτου της ώρας, εξαιτίας μιας τηλεφωνικής συνομιλίας που ο Μεντερές είχε με τον υπουργό του των Εξωτερικών, τον Φατίν Ζορλού, στο Λον­δίνο». (Στο ίδιο.)

    Όπως αναφέρεται στο πόρισμα της Ανώτατης Τουρκικής Ανα­κριτικής Επιτροπής, λίγο πριν από τα γεγονότα, ο Μεντερές είχε πάρει σε εκδρομή με το αυτοκίνητο του τον συντάκτη της Χουριέτ Χίκμέτ Μπιλ, από τους οργανωτές των διαδηλώσεων, και του έδωσε 5.000 τουρκικές λίρες.

    Η καταστροφή και η λεηλασία συνεχίζονται ως τις πρώτες πρωινές ώρες της 7ης Σεπτεμβρίου. Ομάδες διαδηλωτών κατα­στρέφουν με αξίνες, λοστούς και ρόπαλα τα ελληνικά καταστή­ματα, λεηλατούν και παίρνουν μαζί τους τα εμπορεύματα, και άλλα τα σκορπίζουν στους δρόμους. Υπάρχουν και ειδικά συ­νεργεία με ηλεκτρικά πριόνια που ανοίγουν τα χρηματοκιβώτια...

Αφού ολοκληρώνουν την καταστροφή και τη λεηλασία στον μεγάλο εμπορικό δρόμο τού Πέραν, οι οργανωμένες ομάδες ορ­μούν στις ελληνικές συνοικίες και λεηλατούν τα σπίτια των Ελλήνων και τις ελληνικές εκκλησίες. Στο τέλος βάζουν και φωτιά. Η «πατριωτική» δράση των οργανωμένων συμμοριών φτάνει ως τα ευρωπαϊκά και ασιατικά προάστια της Προποντίδας και τα Πριγκιπόνησα.

    Οι Μεντερές και Μπαγιάρ, όταν η αμαξοστοιχία της Άγκυ­ρας φτάνει στη Σαπάντζα, διακόπτουν το ταξίδι τους και επι­στρέφουν με αυτοκίνητο στην Πόλη. Είναι 2.30 τη νύχτα και τότε κηρύσσεται ο στρατιωτικός νόμος στον νομό. Ο στρατός και η αστυνομία επεμβαίνουν, επιτέλους, και αρχίζουν συλλήψεις. Στις 7 το πρωί, αίρεται ο στρατιωτικός νόμος. Επειδή όμως σημειώ­νονται νέα κρούσματα βανδαλισμών, τον επιβάλλουν και πάλι το μεσημέρι. Σύμφωνα με στοιχεία της νομαρχίας, στο διάστημα αυ­τό έχουν καταστραφεί 1.004 σπίτια, 4.348 καταστήματα και ερ­γαστήρια, 110 εστιατόρια και ζαχαροπλαστεία, 21 εργοστάσια, 11 κλινικές, 12 ξενοδοχεία και πανσιόν, 27 φαρμακεία και χημικά ερ­γαστήρια, 71 εκκλησίες, 26 σχολεία, 5 έδρες συλλόγων και κοινοτήτων, δύο νεκροταφεία (Χρηστίδη, στο ίδιο, σ. 157).

Στη δίκη της Πλάτης, το 1960, θα διαβαστεί επιστολή που είχε στείλει ο Πατριάρχης Αθηναγόρας στον πρωθυπουργό της Τουρ­κίας Μεντερές, στις 6 Νοεμβρίου 1955, αφού συνεδρίασε η Ιερά Σύνοδος:

«Επί 80 εκκλησιών - ανέφερε η επιστολή του Πατριάρχη — οι 70 έχουν καταστραφεί πλήρως υπό του πυρός. Οι ιεροί χώροι εβεβηλώθησαν κατά τρόπον εξεγείροντα πάσαν συνείδησιν. Οι οφθαλμοί των εικονιζόμενων αγίων εξωρύχθησαν, οι τάφοι των Πατριαρχών και άλλων κληρικών εβε­βηλώθησαν, τα λείψανα και τα οστά διεσκορπίσθησαν επί της δημοσίας οδού ή αποτεφρώθησαν. Εις ιερεύς εδολοφονήθη και άλλοι εκακοποιήθησαν. Ωργανωμέναι ομάδες, υπακούουσαι εις ενιαίαν διοίκησιν και ενεργούσαι βάσει καθωρισμένου προγράμματος, διεσκορπίσθησαν εις διά­φορα σημεία της πύλεως την ιδίαν ώραν, εφωδιασμέναι με παντοειδή μέσα καταστροφής και διαθέτουσαι μεταφορι­κά μέσα, υπό τα όμματα των απαθών αστυνομικών. Ακο­λούθως, ως από συνθήματος ήρχισαν οι επιθέσεις εναντίον Ελλήνων με πρωτοφανή αγριότητα».

    Η εντολή των οργανωτών των επεισοδίων ήταν να μη χυθεί αί­μα. Παρ'όλα αυτά, τρία τουλάχιστον άτομα σκοτώθηκαν και με­ρικές εκατοντάδες τραυματίστηκαν. Το Ανώτατο Δικαστήριο που δίκασε τους Μεντερές, Μπαγιάρ κ.λ.π. για τα γεγονότα, αναφέρει στο κατηγορητήριο τρεις νεκρούς, 30 τραυματίες και ζημιές 30 εκατομμυρίων γαλλικών φράγκων (νέων) από τις λεηλασίες στα ελληνικά, εβραϊκά και αρμενικά καταστήματα. Ο Χρηστίδης όμως αναφέρει:

«Ο γέρος παπα-Χρύσανθος Μαντάς, της Μονής της Ζωο­δόχου Πηγής – Μπαλουκλή - εξαφανίστηκε και δεν ξανα­βρέθηκαν ίχνη του. Μια γυναίκα σκοτώθηκε στον Άνω Βό­σπορο. Δύο - τρεις ηλικιωμένοι πέθαναν από τρόμο και κάποιοι τρελάθηκαν. Μερικές εκατοντάδες Ρωμιοί τραυ­ματίστηκαν και πέρασαν από σταθμούς πρώτων βοηθειών. Για τους βιασμούς γυναικών δεν συγκεντρώθηκαν στοι­χεία, για λόγους ευνόητους».

    Ανταποκριτής της αγγλικής Νταίηλυ Μαίηλ, που επισκέφθη κε την Πόλη μία βδομάδα μετά τα γεγονότα, γράφει ότι ο κε­ντρικός δρόμος τού Πέραν παρουσίαζε χειρότερη εικόνα από εκεί­νη που είχε ο ίδιος αντικρίσει στο Λονδίνο στη διάρκεια των αεροπορικών βομβαρδισμών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέ­μου. Ο ίδιος αναφέρει ότι παρακολούθησε την κηδεία μιας γριάς, που πέθανε από τον ξυλοδαρμό. Έναν παπά – συνεχίζει - τον έσυραν στον δρόμο, τον έγδυσαν, τον έδεσαν πίσω από ένα αυτοκί­νητο και τον περιέφεραν γυμνό στους δρόμους μιας συνοικίας του Βοσπόρου. Έναν άλλο παπά τον γύριζαν γυμνό στους δρόμους και έναν τρίτο, που τον βρήκαν άρρωστο στο κρεβάτι, τον έκα­ψαν ζωντανό, βάζοντας φωτιά στο σπίτι του. (Αναφέρεται από τον Ε.Ν.Τζελέπη, στο βιβλίο Το Κυπριακό και οι συνωμότες του), Αθήνα 1965. σ. 56-60.)

    Την ίδια περίπου ώρα που οι οργανωμένες συμμορίες εξορμούν κατά των ελληνικών καταστημάτων και εκκλησιών στην Κων­σταντινούπολη, διαδηλωτές κυκλώνουν την πρεσβεία της Ελλάδας στην Άγκυρα. Ταυτόχρονα σχεδόν αρχίζει δράση διαδηλωτών και στη Σμύρνη, όπου δεν υπάρχει αξιόλογη ελληνική μειονότη­τα. Πρώτος στόχος εκεί είναι το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση. Αφού το κατέστρεψαν, του έβαλαν φωτιά. Ύστερα όρμησαν κατά του γενικού προξενείου της Ελλάδας. Ο γενικός πρόξενος κατορθώνει να φυγαδεύσει την οικογένεια του από την πί­σω πόρτα. Φεύγει και ο ίδιος. Οι διαδηλωτές παραβιάζουν την κύρια είσοδο και βάζουν φωτιά. Καταστρέφουν και λεηλατούν και τη μικρή εκκλησία του προξενείου. Ο γενικός πρόξενος επι­στρέφει και ζητά από τους Τούρκους αξιωματικούς να του επι­τρέψουν να διαπιστώσει την έκταση της καταστροφής. Οι αστυ­νομικοί τον διώχνουν. Διαδηλωτές τον αναγνωρίζουν και τον καταδιώκουν με απειλητικές διαθέσεις. Καταφεύγει στο πρώτο σπίτι που βρίσκει και κατόπιν πηγαίνει στην κατοικία Έλληνα ι υποστρατήγου, μέλους του επιτελείου του στρατηγείου του NATO στη Σμύρνη.

Ο επόμενος στόχος των διαδηλωτών είναι τα σπίτια των Ελλή­νων αξιωματικών. Οργανωμένες ομάδες σπάζουν τις πόρτες, μπαίνουν μέσα και καταστρέφουν ό.τι βρίσκουν. Οι επικεφαλής των ομάδων γνωρίζουν πού ακριβώς μένει κάθε Έλληνας αξιω­ματικός. Όπως θα αποκαλυφθεί αργότερα, τις διευθύνσεις τους τις έδωσε το Τμήμα Αλλοδαπών Σμύρνης. Μερικούς αξιωματι­κούς και τις οικογένειες τους οι διαδηλωτές τούς κακοποίησαν και τους διαπόμπευσαν, ενώ ποδοπάτησαν και έκαψαν την ελ­ληνική σημαία.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Το σύνθημα

Φαίνεται όμως ότι, για την αγγλική κυβέρνηση και τους Τούρκους συμμάχους της, δεν είναι αρκετή η έντονη αντίθεση ανάμεσα στους επίσημους εκπροσώπους της Ελλάδας και της Τουρκίας, που εκ­δηλώθηκε στη Διάσκεψη του Λονδίνου. Πρέπει να φανεί στη διε­θνή κοινή γνώμη και η «αγανάκτηση» του τουρκικού λαού κατά των ελληνικών αξιώσεων. Και μια που οι «σφαγές» στην Κύπρο, που προανήγγειλαν οι τουρκικές εφημερίδες, δεν έγιναν ούτε στις 28 Αυγούστου, ούτε στη διάρκεια της διάσκεψης, πρέπει να βρε­θεί ένα άλλο πρόσχημα για να «εξεγερθεί» ο τουρκικός λαός.

    Στις 5 Σεπτεμβρίου, ο Ζορλού καλεί τους δημοσιογράφους στο ξενοδοχείο του στο Λονδίνο και τους ανακοινώνει ότι η κυβέρνη­ση του δεν βλέπει να υπάρχει κανένας λόγος να συνεχιστεί η Διά σκέψη, αφού η Ελλάδα επιμένει σ' αυτή την... ακατανόητη αυ­τοδιάθεση. Την ίδια νύχτα, πολύ μακριά από το Λονδίνο, αλλά σχετικά κοντά στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη, γίνεται μια έκρηξη, που θα αποτελέσει το σύνθημα για τον μεγαλύτερο διωγμό των Ελλήνων στην Τουρκία μετά το 1922: Η έκρηξη ενός καψουλιού δυναμίτιδας, λίγα λεπτά μετά τα μεσάνυχτα της 5ης Σεπτεμβρίου 1955, στον κήπο του τουρκικού προξενείου της Θεσ­σαλονίκης. Από την έκρηξη σπάζουν μερικά τζάμια του σπιτιού, όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ, που βρίσκεται στον ίδιο πε­ρίβολο. Την ώρα αυτή, βρίσκεται στο προξενείο μόνο ο Τούρκος φύλακας Χασάν Μεμέτογλου.

Το μεσημέρι της 6ης Σεπτεμβρίου, ο ραδιοσταθμός της Άγκυ­ρας μεταδίδει ότι έγινε έκρηξη στη Θεσσαλονίκη και ότι έπαθε σοβαρές καταστροφές το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Ατατούρκ. Στις 4 το απόγευμα, στην Κωνσταντινούπολη κυκλοφορεί, σε έκτατο παράρτημα, η εφημερίδα Ισταμπούλ Εξπρές και αναγγέλλει με πηχυαίους τίτλους ότι οι Έλληνες έχουν καταστρέψει στη Θεσ­σαλονίκη το σπίτι του Κεμάλ.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Ανακτορικά σχέδια

Η κατάσταση της υγείας του Παπάγου παρουσιάζει πάλι επιδεί­νωση. Στις 26 Αυγούστου, Το Βήμα, με άρθρο του, ζητά από τον στρατάρχη να ορίσει αναπληρωτή του στην πρωθυπουργία. Φαίνεται ότι ο Παπάγος έχει πειστεί να ορίσει αναπληρωτή και η προτίμησή του στρέφεται προς τον Στέφανο Στεφανόπουλο. Αλλά ο υπουργός των Εξωτερικών διστάζει να αναλάβει και αφήνει να ρυθμιστεί το ζήτημα ύστερα από τη Διάσκεψη του Λονδίνου.

Τα Ανάκτορα - και πρώτα από όλους η Φρειδερίκη, που έχει τον κύριο λόγο στα παρασκήνια - προτιμούν να αναλάβει την πρω­θυπουργία ο Κ.Καραμανλής και να σχηματίσει «μεταβατική» κυβέρνηση με συμμετοχή και κεντρώων παραγόντων. Επειδή και ο Π.Κανελλόπουλος, που διεκδικεί για τον εαυτό του την πρω­θυπουργία, αντιδρά στη λύση Στεφανόπουλου, ο Παύλος, η Φρει­δερίκη και οι μυστικοσύμβουλοί τους ελπίζουν πως θα τους δο­θεί ο αναγκαίος χρόνος να προωθήσουν το δικό τους σχέδιο. Για να μην εκδηλωθεί μάλιστα καμιά αντίδραση από τον στρατό, έχουν αναθέσει στον αρχηγό του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά, από­στρατο στρατηγό Καλλίνσκη, αδελφό της γυναίκας του Παπάγου να βολιδοσκοπήσει τα βασικά στελέχη των ενόπλων δυνάμεων.

Ο Καλλίνσκη έχει αρχίσει τη βολιδοσκόπηση από τις αρχές Αυ­γούστου και έχει πάρει διαβεβαιώσεις ότι ο στρατός θα πειθαρχήσει σε οποιαδήποτε απόφαση του βασιλιά. Μια εφημερίδα θα συσχετίσει αργότερα τις καταγγελίες κατά του στρατηγού Γκίκα, με πληροφορίες που υπήρχαν ότι ήταν δυνατόν ο αρχηγός του ΓΕΣ να αντιδράσει στο σχέδιο για πρωθυπουργοποίηση του υπουρ­γού Συγκοινωνιών και Δημοσίων Έργων (Ελευθερία, 7 Οκτωβρίου 1956). Είναι φυσικό, πάντως, η αρρώστια του Παπάγου και η φθορά του Συναγερμού να δημιουργούν ανησυχία στα ανώτερα και μεσαία κλιμάκια του στρατού, που τη σύνθεση τους την έχει κα­θορίσει ο στρατάρχης αμέσως ύστερα από τις εκλογές του Νοεμ­βρίου 1952.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Κινήσεις στον στρατό;

Τις παραμονές της τριμερούς Διασκέψεως του Λονδίνου, στην Ελλάδα πληθαίνουν τα σημάδια για μια επικείμενη κυβερνητική κρίση. Στα μέσα Αυγούστου, έχει αρχίσει να γίνεται λόγος και για κινήσεις στον στρατό για. ανώμαλες λύσεις. Στις 16 Αυγούστου, η διοικούσα επιτροπή της ΕΔΑ, με διάβημα της στον Στεφανόπουλο, καταγγέλλει ότι ορισμένοι στρατιωτικοί παράγοντες ετοιμάζουν δικτατορία. Στις 23 Αυγούστου, ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΠΕΚ Σάββας Παπαπολίτης επισκέπτεται τον αντιπρόεδρο Π.Κανελλόπουλο και του αναφέρει φήμες, σύμφωνα με τις οποίες στρατιωτικοί παράγοντες έχουν μεταδώσει σε φιλοκυβερνητικές εφημερίδες πληροφορίες για συγκεντρώσεις σοβιετικών στρα­τευμάτων στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Η μετάδοση παρόμοι­ων «πληροφοριών» - κατά την καταγγελία του Παπαπολίτη - απο­βλέπει στο να δημιουργηθεί ατμόσφαιρα ανησυχίας και «εθνικών κινδύνων», ώστε να δικαιολογηθεί παρέμβαση του στρατού στα πολιτικά πράγματα. Οι πραξικοπηματίες - κατά τις πληροφορίες του εκπροσώπου της ΕΠΕΚ -, με το πρόσχημα ότι η κυβέρνηση Παπάγου είναι ανίκανη να αντιμετωπίσει την κατάσταση εξαι­τίας της αρρώστιας του πρωθυπουργού, σκοπεύουν να επιβάλουν δικτατορία. Οι φήμες αναφέρουν ότι την πληροφορία για κινήσεις σοβιετικών στρατευμάτων στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα έχει μεταδώσει σε κυβερνητική εφημερίδα ο ίδιος ο αρχηγός του ΓΕΣ, αντιστράτηγος Σόλων Γκίκας.

    Ο Παπαπολίτης έχει ζητήσει για το ίδιο θέμα ακρόαση από τον βασιλιά. Την άλλη μέρα, δημοσιεύεται στον Τύπο ανακοίνωση «υπεύθυνου κυβερνητικού παράγοντα», κατά την οποία:

«Πράγματι, προ εικοσαημέρου περίπου είχον περιέλθει και εις τας ελληνικάς υπηρεσίας πληροφοριών φήμαι περί εμφανίσεως εν Βουλγαρία σοβιετικών στρατευμάτων τα οποία εκινούντο προς νότον προς τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Αι φήμαι αυταί διαψεύσθηκαν εντός εικοσιτε­τραώρου ως ανακριβείς, μεταξύ των άλλων και υπό της εν Σόφια ελληνικής πρεσβείας (...) ουδέποτε ο αρχηγός του ΓΕΣ κ.Γκίκας μετέδωσεν, ούτε και ήτο δυνατόν να μεταδώση τας φήμας ταύτας ή ανησυχίας εξ αφορμής αυτών, εφόσον η διάψευσίςτων υπήρξεν άμεσος. Σχετικήν άλλω­στε διαβεβαίωσιν είχε παράσχει και ο υπουργός της Εθνι­κής Αμύνης κ.Κανελλόπουλος προς το κυβερνητικόν συντονιστικόν συμβούλιον».

Και την άλλη μέρα, κυβερνητική ανακοίνωση αναφέρει ότι:

«.. .ουδέν υπάρχει, το οποίον να δικαιολογή ανησυχίας πα­ραμερισμού της νομίμου κυβερνήσεως. Ο στρατός πει­θαρχεί απολύτως εις την κυβέρνησιν της χώρας, η δε στρα­τιωτική ηγεσία είναι προσηλωμένη εις το καθήκον της».

Η αντιπολίτευση όμως δεν ικανοποιείται από τις κυβερνητικές διαβεβαιώσεις. Εκτός από τον Παπαπολίτη και ο αρχηγός της ΦΔΕ Σοφ.Βενιζέλος ζητά ακρόαση από τον βασιλιά. Όλα τα κόμ­ματα του Κέντρου καλούν συσκέψεις των κοινοβουλευτικών τους Ομάδων και των κυριότερων εξωκοινοβουλευτικών τους στελε­χών. Στις ανακοινώσεις που εκδίδουν, βάζουν ολόκληρο το κυβερνητικό θέμα. Έτσι, το Κόμμα των Φιλελευθέρων αναφέρει:

«Δεν υπάρχει κυβέρνησις. Υπάρχουν υπουργοί, υπάρχουν φατρίαι αλληλομαχόμεναι, αλλά κυβέρνησις δεν υπάρχει. Πρόσφατοι αποδείξεις της κυβερνητικής ανυπαρξίας είναι η θλιβερωτάτη, ηθικώς και πολιτικώς, υπόθεσις της συμ­βάσεως Ζήμενς, καθώς και η βαρεία υπόθεσις του αρχη­γού του Γενικού Επιτελείου, των οποίων αμφοτέρων επι­βάλλεται η ταχίστη δικαστική και διοικητική εκκαθάρισις (...). Ο τόπος χρειάζεται κυβέρνησιν. Και κυβέρνησιν πλέον, όπως έχει διαμορφωθεί η κατάστασις, ημπορεί να δώση μόνον ο ελληνικός λαός».

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων καταγγέλλει ότι διάφορες κυβερνητικές φατρίες σχεδιάζουν, άλλες λύση «μεταβατικής» και άλλες κατάλυση του κοινοβουλευτισμού. Και ζητά ψήφιση νέου εκλογικού νόμου και κατόπιν άμεσο σχηματισμό υπηρεσιακής για κάνει εκλογές. Η ΕΠΕΚ υποστηρίζει ότι κινούνται «στρατιωτικοπολιτικοί παράγοντες» για ανώμαλες λύσεις και συνεχίζει:

«Η χώρα δεν έχει πλέον κυβέρνησιν. Ο πρωθυπουργός της, βαρέως ασθενής, δεν δύναται να ασκήση τα καθήκο­ντα του και η κυβέρνησις εσωτερικώς σπαρασσόμενη περιήλθεν εις την εξουσίαν δυνάμεων απεργαζομένων δει­νά διά τον τόπον».

    Το ΔΚΕΛ καταγγέλλει διωγμούς αντιφρονούντων, απολύσεις δημοτικών αρχόντων και προσπάθεια να προκληθεί ανησυχία στην κοινή γνώμη. Προειδοποιεί ότι η αντιπολίτευση, μετά τη Διάσκε­ψη του Λονδίνου, θα ζητήσει να ξεκαθαριστεί η πολιτική κατά­σταση, και καταλήγει:

«Καθίσταται φανερόν πλέον ότι ο Συναγερμός αντιλαμ­βάνεται ότι διέρχεται τα τελευταίας του ημέρας και αγω­νίζεται επί ματαίω να παρατείνη την ζωήν του. Κάθε σκέψις εκτροπής που τυχόν κυοφορείται εις σκοτεινούς εγκεφάλους, είναι βέβαιον ότι θα συνάντηση την λυσσώδη αντίδρασιν ολοκλήρου του πολιτικού κόσμου και του ελ­ληνικού λαού, αλλά και εν γένει όλων των παραγόντων του πολιτεύματος».

    Ο πρόεδρος της ΕΔΑ I.Πασαλίδης καλεί την εσωκοινοβουλευτική αντιπολίτευση σε «καθολική και συντονισμένη πολιτική δραστηριότητα» για την αποτροπή των ανωμάλων λύσεων και νέες εκλογές.

    Ο Π.Κανελλόπουλος, από μέρους της κυβερνήσεως, χαρα-κτηρίζει ανεύθυνες τις καταγγελίες των αντικυβερνητικών κομμάτων και διαβεβαιώνει ότι, αν υπάρχει κίνδυνος εκτροπής από το πολίτευμα, «ούτος προέρχεται μόνον εκ της Άκρας Αριστεράς και ουχί εκ μέρους των ενόπλων δυνάμεων αίτινες είναι πισταί και αυστηρώς αφωσιωμέναι εις τον βασιλέα και το πολίτευμα». (Τις αντιλήψεις του αυτές ο Π.Κανελλόπουλος θα τις διατηρήσει, όπως θα δούμε, ως τη νύχτα της 20ής-21ης Απριλίου 1967, που κάποιος λοχαγός θα τον ξυπνήσει και θα τον συλλάβει, ενώ είναι πρωθυπουργός της χώρας.)

    Οι διαψεύσεις του Π.Κανελλόπουλου δεν καθησυχάζουν βέ­βαια την αντιπολίτευση. Στις 26 Αυγούστου, ο Κ.Ρέντης δηλώνει:

«Το επεισόδιον Γκίκα αποτελεί μίαν μόνον εκδήλωσιν από τας πολλάς που υπάρχουν της βαθυτέρας, όχι απλώς πο­λιτικής, αλλά μάλλον πολιτειακής κρίσεως (...) ο στρατιω­τικός σύνδεσμος αποτελεί μίαν πραγματικότητα με αξίωσιν μάλιστα (...) να διαδραματίση εν δεδομένη στιγμή ρόλον πολιτειακού παράγοντος. Το δυστύχημα διά την Ελλάδα είναι ότι όπισθεν του στρατιωτικού συνδέσμου ίσταται ο συμμαχικός παράγων...».

Και, στις 28 Αυγούστου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος υποβάλλει υπό­μνημα στον βασιλιά εναντίον των κινήσεων για μεταβατική κυ­βέρνηση:

«Η Υ.Μ. γνωρίζει ότι από μακρού θεωρούμεν ως ανώμαλον και πρωτοφανή εις τα πολιτικά χρονικά της χώρας — γρά­φει, ανάμεσα σε άλλα, ο αρχηγός της ΦΔΕ - την παράτασιν της ασκήσεως της εξουσίας υπό κυβερνήσεως ουσιαστικώς ακέφαλου, συνεπεία της μακράς ασθενείας του πρωθυ­πουργού (...). Εις ταύτα προστίθεται η ηθική ανωμαλία ότι μεταξύ του ασθενούς πρωθυπουργού και των υπουργών παρεμβαίνουν ανεύθυνοι παράγοντες... Και ναι μεν η συνδιάσκεψις του Λονδίνου συντελεί εις την παράτασιν της αναμφισβητήτως υφισταμένης πολιτικής κρίσεως, αισθανόμεθα όμως την υποχρέωσιν έναντι του Στέμματος, του έθνους και του πολιτεύματος όπως επιστήσωμεν ευλαβώς την προσοχήν της Υ.Μ. επί της ανάγκης όπως, ευθύς ως λή­ξη η αρχομένη συνδιάσκεψις, επιδιωχθή επειγόντως η αποκατάστασις της επικινδύνως διαταραχθείσης πολιτικής ομαλότητος. Μέσα προς επίτευξιν του σκοπού αυτού είναι κατά την γνώμην της ΦΔΕ τα κάτωθι: 1) σχηματισμός υπη­ρεσιακής κυβερνήσεως, 2) ψήφισις νέου εκλογικού νόμου (...) 3) διάλυσις της Βουλής και διενέργεια νέων εκλογών εντός των συνταγματικών προθεσμιών...». (Δαφνή, στο ίδιο, σ. 524-5.)

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Μία παραίτηση

Παρά τις κυβερνητικές διαβεβαιώσεις, είναι γενική πια η εντύ­πωση πως η κυβέρνηση βρίσκεται ακέφαλη και πάσχει από κα­χεξία. Αυτή την περίοδο δημιουργείται και ένα επεισόδιο που αναστατώνει την κυβέρνηση, με αφορμή πάλι τη Ζήμενς. Ο εκ­πρόσωπος της γερμανικής εταιρείας Βουλπιώτης, με γράμμα του στον Παπάγο, κατηγορεί τον υφυπουργό Συγκοινωνιών Κ.Παπακωνσταντίνου ότι καθυστερεί να υπογράψει τη σύμβαση με τη Ζήμενς για την προμήθεια τηλεπικοινωνιακού υλικού και ότι με τρίτο πρόσωπο (έναν πρώην αγροφύλακα) του ζήτησε 10.000 δο­λάρια για να προχωρήσει. Ο Παπάγος στέλνει το γράμμα του Βουλπιώτη στον υπουργό Συγκοινωνιών Καραμανλή, που καλεί τον Παπακωνσταντίνου και του το δίνει να το διαβάσει. Ο Παπακωνσταντίνου, από ευθιξία, δηλώνει ότι παραιτείται από την κυβέρνηση για να είναι ελεύθερος να κάνει μήνυση στον Βουλ­πιώτη για συκοφαντική δυσφήμηση.

    Η παραίτηση του υφυπουργού δεν γίνεται δεκτή. Το πολιτι­κό γραφείο ανακοινώνει ότι ο στρατάρχης περιβάλλει με την εμπιστοσύνη του τον Κ.Παπακωνσταντίνου. Ο υφυπουργός υπο­βάλλει μήνυση. Η αστυνομία πιάνει τον πρώην αγροφύλακα, με διαταγή του εισαγγελέα, που διατάσσει επίσης να συλληφθούν ο Βουλπιώτης και ένα άλλο πρόσωπο, ανακατεμένο στην υπό­θεση. Ο Παπακωνσταντίνου, με ανακοινώσεις του, κατηγορεί τον Βουλπιώτη ότι αξίωνε να τον προσλάβουν στον ΟΤΕ σαν τεχνι­κό σύμβουλο για μία δεκαετία με αμοιβή ένα εκατομμύριο δο­λάρια, και εξηγεί ότι γι'αυτό διακόπηκαν οι διαπραγματεύσεις με τη Ζήμενς. Ο Βουλπιώτης, με επιστολή του στις εφημερίδες, ισχυρίζεται ότι έχουν παρουσιαστεί μεσάζοντες, αλλά δεν πιστεύει ότι έχει μαζί του καμία σχέση ο υφυπουργός. Τέλος, γρά­φει πως θα υποβάλει μήνυση κατά του Κ.Παπακωνσταντίνου για συκοφαντική δυσφήμηση, γιατί ο υφυπουργός ανακοίνωσε ο Βουλπιώτης ζήτησε για τον εαυτό του το ένα εκατομμύριο δολάρια, ενώ αυτός το ζήτησε για την εταιρεία. (Εφημερίδες, 14-18 Αυγούστου 1955.)

Η υπόθεση πηγαίνει για τα δικαστήρια, αλλά, με τον θόρυβο, τις ανακοινώσεις και τα δημοσιεύματα των εφημερίδων έχει γί­νει και πολιτικό θέμα. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο Κ.Παπακωνσταντίνου δεν μπορεί να κατηγορηθεί για ιδιοτέλεια και δεν έχει καμία σχέση με μεσάζοντες και εκβιασμούς. Γεγονός όμως είναι ότι η ίδια η γερμανική εταιρεία, εξαιτίας της πολιτι­κής του Συναγερμού, και ο ίδιος παλαιός συνεργάτης των Γερ­μανών αναταράσσουν και πάλι την πολιτική ζωή της χώρας.

Η δίκη του Βουλπιώτη και των συγκατηγορουμένων του για συκοφαντική δυσφήμηση του υφυπουργού Κ.Παπακωνσταντίνου θα γίνει στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών στα τέλη Σεπτεμβρίου. Μάρτυρες κατηγορίας θα παρουσιαστούν και θα κα­ταθέσουν οι Π.Κανελλόπουλος, Π.Παπαληγούρας, Κ.Καραμανλής και Λ.Ευταξίας. Το δικαστήριο καταδίκασε τον Βουλπιώτη σε φυλάκιση 1,5 χρόνου και τους συγκατηγορουμένους του σε μι­κρότερες ποινές.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Πρόσχημα για διωγμούς

Προς το παρόν η κυβέρνηση, με αφορμή την απόδραση, έχει εντεί­νει τους διωγμούς των αριστερών και των «συνοδοιπόρων». Η αντιπολίτευση την κατηγορεί ότι χρησιμοποιεί την απόδραση ως απλό πρόσχημα για διωγμούς κατά των αντιπάλων της. Η ΕΔΑ, με ανακοίνωση της, καταγγέλλει κύμα τρομοκρατίας, συλλήψεις, έρευνες και εκτοπίσεις, και χαρακτηρίζει την επικήρυξη παράνο­μο μέτρο. (Η Αυγή, 26 Ιουλίου 1955.)

Και η ΦΔΕ, σε ανακοίνωση του πολιτικού γραφείου της, δια­πιστώνει ότι:

«...η κυβέρνησις, απωλέσασα την ψυχραιμίαν της και κυ­ρίως διά να συγκάλυψη και μετάθεση τας κυβερνητικός ευθύνας διά τας αποδράσεις, προέβη και προβαίνει κατά σπασμωδικόν τρόπον εις την λήψιν αντισυνταγματικών και εκνόμων μέτρων, όπως κατ'εξοχήν η επικήρυξις με προτροπήν τον φόνον των αποδρασάντων. Επί πλέον η κυβέρνησις, χρησιμοποιήσασα την απόδρασιν ως πρόσχημα, προβαίνει εις συλλήψεις, διώξεις, εκτοπίσεις πολιτών και ιδιαιτέρως συνδικαλιστών, τείνουσα να δημιουργήση εκ νέου κλίμα φοβίας από το οποίον η κοινή γνώμη επίστευσεν ότι η χώρα ήρχισε να απαλλάσσηται οριστικώς μετά την λήξιν του συμμοριτοπολέμου».

Στις 29 Ιουλίου, ο υφυπουργός Ασφαλείας Ε.Καλατζής, πε­ριστοιχισμένος από τους επικεφαλής των σωμάτων ασφαλείας, ανακοινώνει στους δημοσιογράφους, ως... διεθνή επιτυχία, τη σύλ­ληψη της συζύγου του Ζαχαριάδη, Ρούλας, μέλους της Κεντρικής Κπιτροπής του ΚΚΕ, που έχει έρθει επίσης κρυφά από το εξωτερικό πριν από αρκετούς μήνες:

«Η σύλληψις αύτη - έλεγε με πολύ επίσημο ύφος ο υφυ­πουργός - προστιθεμένη εις τας προγενεστέρας και συν­δυαζόμενη προς την πρόσφατον απόδρασιν στελεχών του ΚΚΕ εκ των φυλακών και την υπό των υπηρεσιών ασφα­λείας επισημαινομένην δραστηριότητα του ΚΚΕ, εν συνδυασμώ προς την αθρόαν είσοδον εις την Ελλάδα ανωτά­των και ανωτέρων στελεχών του συμμοριτισμού, ειδικώς εκπαιδευθέντων εις τας σχολάς κατασκοπίας, πιστοποιεί διά μίαν εισέτι φοράν ότι, και εν όψει των διεθνών περί συνυπάρξεως ζυμώσεων, οι σκοποί του διεθνούς κομμουνι­σμού και κατά συνέπειαν και του εν Ελλάδι τοιούτου, παραμένουσι αμετάβλητοι...».

    Την ίδια μέρα, η κυβέρνηση ανακοινώνει ότι θα ανοίξουν και πάλι οι φυλακές στο ερημονήσι Γιούρα (Γυάρος), κοντά στη Σύ­ρο, και θα μεταφερθούν εκεί οι κρατούμενοι κομμουνιστές. Τα Γιούρα, όπως έχουμε γράψει, έχουν συνδεθεί με άσχημες ανα­μνήσεις των ημερών του Εμφυλίου και η επαναλειτουργία των εκεί φυλακών είναι φυσικό να προκαλέσει αντιδράσεις. Την άλ­λη μέρα, εκπρόσωποι τριών κομμάτων του Κέντρου – της ΦΔΕ, της ΕΠΕΚ και του ΔΚΕΛ-  κάνουν κοινό διάβημα διαμαρτυρίας στον υπουργό Δικαιοσύνης. Εκείνος απαντά ότι η κυβέρνηση είναι απο­φασισμένη να ανοίξει πάλι τις φυλακές Γυάρου για λόγους ασφα­λείας. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση, όπως ανακοινώνει η ίδια, κάνει και διπλωματικά διαβήματα στη σοβιετική και στη βουλγαρική κυβέρνηση και ζητά να περιορίσουν τη δράση της ηγεσίας του ΚΚΕ και να πάψουν να διευκολύνουν τα στελέχη του να μπαίνουν πα­ράνομα στην Ελλάδα.