ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Ο Μακάριος πιέζει

Οι γενικές διακηρύξεις όμως, όση σημασία και αν έχουν, δεν εί­ναι αρκετές για τους Κυπρίους. Το άμεσο αίτημα της κυπριακής ηγεσίας είναι να θέσει η ελληνική κυβέρνηση επίσημα το Κυπριακό στην αγγλική, και ας πάρει αρνητική απάντηση, στον ΟΗΕ. Στις 13 Μαρτίου, φτάνει ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος στην Αθήνα για να πιέσει την ελληνική κυβέρνηση προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτές τις μέρες, στη Μάλτα, γίνεται συμμαχική διάσκεψη για την ασφάλεια της Μεσογείου και ο Εθνάρχης της Κύπρου θεωρεί κατάλληλη τη στιγμή να ασκηθεί πίεση στους Άγγλους.

Η παρουσία του Μακαρίου - για πρώτη φορά ως Αρχιεπισκό­που - στην Αθήνα φλογίζει τις καρδιές ιδιαίτερα των νέων. Στις 15 Μαρτίου, γίνεται μεγάλη συγκέντρωση των φοιτητών στο προαύλιο του Πανεπιστημίου και στους γύρω χώρους. Αφού άκου­σαν τους ομιλητές, ξεχύνονται στην οδό Πανεπιστημίου με κραυγές και συνθήματα «Ένωση», φτάνουν στο ξενοδοχείο «Μ.Βρε­τάνια» και ζητούν να τους μιλήσει ο Μακάριος. Ο Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου, που εκείνη τη στιγμή φτάνει με αυτοκίνητο στο ξε­νοδοχείο, καταφέρνει με δυσκολία να περάσει ανάμεσα στους φοιτητές που τον επευφημούν:

«Η Κύπρος είναι ελληνική - τονίζει, μιλώντας από τον εξώ­στη του ξενοδοχείου -, ελληνική από της χαραυγής των αιώνων. Απόφασίς μας αμετάκλητος είναι να απαλλαγώμεν του ξενικού ζυγού διά παντός τρόπου».

Και προσθέτει ότι οι Κύπριοι θα φέρουν το θέμα στον ΟΗΕ και ότι ελπίζει να το θέσει και η ελληνική κυβέρνηση στην αγγλική.

Τη στιγμή εκείνη φτάνει με το πρωθυπουργικό αυτοκίνητο και ο Σοφοκλής Βενιζέλος. Οι φοιτητές τον δέχονται με φωνές «στον ΟΗΕ» και του ζητούν να μιλήσει:

«Επιθυμώ να δώσω την διαβεβαίωσιν προς τους Έλληνας φοιτητάς - λέει ο πρωθυπουργός - ότι η κυβέρνησις παρα­κολουθεί εκ του σύνεγγυς το ζήτημα με όλο το ενδιαφέρον που γνωρίζετε. Σας διαβεβαιώ ότι θα το φέρομεν προς συ­ζήτησιν όπου πρέπει».

Οι φοιτητές, συνεχίζοντας τις εκδηλώσεις τους, κατευθύνονται προς την αγγλική πρεσβεία, αλλά τους διαλύει η αστυνομία. Με­γάλες λαϊκές εκδηλώσεις για την Ένωση γίνονται, στις 25 Μαρ­τίου, στην Αθήνα και στη Λευκωσία.

Στις 21 Μαρτίου, ο Βενιζέλος καλεί τους πολιτικούς αρχηγούς σε σύσκεψη για το Κυπριακό. Παίρνουν μέρος, εκτός από τον πρωθυπουργό, οι Παπανδρέου, Πλαστήρας, Τσουδερός, Κανελ­λόπουλος, Στεφανόπουλος, Σβώλος, Σοφιανόπουλος, Μανιαδάκης και Γ.Στράτος (εκπρόσωπος του αρχηγού του Λαϊκού Κόμ­ματος). Μετά τη σύσκεψη ανακοινώνεται ότι ο πρωθυπουργός κατατόπισε τους πολιτικούς αρχηγούς για τις εξελίξεις του Κυπριακού. Αργότερα όμως γίνεται γνωστό πως στη σύσκεψη απο­φασίστηκε να στείλει η ελληνική κυβέρνηση έγγραφο στην αγγλι­κή και να ζητά την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, με αντάλλαγμα την παραχώρηση βάσεων, όπου χρειάζονται οι Άγγλοι, στο έδαφος μας, ή καθορισμό ευλόγου προθεσμίας για να εφαρ­μοστεί το δικαίωμα της αυτοδιαθέσεως από τους Κυπρίους. (Το επιβεβαιώνει επίσημα, ύστερα από μερικά χρόνια, στη συνεδρίαση της Βουλής στις 23 Μαΐου 1956, ο Σοφοκλής Βενιζέλος. Παρόμοια πρόταση είχε κάνει τον Ιούλιο του 1948 ο βασιλιάς Παύλος σε συ­νέντευξη του στον Σούλτσμπεργκερ.

Στα τέλη Μαρτίου, ο Έλληνας πρεσβευτής στο Λονδίνο επι­δίδει στον υπουργό Εξωτερικών Μόρισον το έγγραφο της ελλη­νικής κυβερνήσεως με τη σχετική πρόταση. Η αντίδραση των Άγγλων είναι αρνητική. Ο Μακάριος θεωρεί σημαντικό βήμα το ότι η ελληνική κυβέρνηση έθεσε το ζήτημα επίσημα στην Αγγλία. Διαφωνεί όμως με την απόφαση που έχει πάρει η σύσκεψη των πολιτικών ηγετών, να περιοριστεί η ανακίνηση του Κυπριακού «εντός των πλαισίων της ελληνοαγγλικής φιλίας». Ο Μακάριος, όπως και οι άλλοι Κύπριοι παράγοντες, επιμένει να προετοιμαστεί ταυτόχρονα και η προσφυγή στον ΟΗΕ.

Στο διάστημα του ενός μηνός που έμεινε στην Αθήνα, ο Μα­κάριος είχε πολλές επαφές και συνομιλίες με τους αρχηγούς των κομμάτων, με τον Παπάγο και άλλους ελλαδικούς παράγοντες. Ανέπτυξε επίσης τις απόψεις των Ελληνοκυπρίων στους πρεσβευτές της Αγγλίας Νόρτον και των Ηνωμένων Πολιτειών Πιουριφόυ.

Μετά τη συνάντηση του Μακαρίου με τον Νόρτον, το γραφείο της Εθναρχίας στην Αθήνα ανακοίνωσε ότι ο Αρχιεπίσκοπος «επα­νέλαβε την αξίωσιν του κυπριακού λαού να ενωθή με την Ελλά­δα». Από τη βρετανική πρεσβεία ανακοινώθηκε ότι «ο Βρετα­νός πρεσβευτής, αφού ήκουσε τον Αρχιεπίσκοπον, του εδήλωσε ότι δεν είχε εξουσιοδότησιν να συζητήση μετ'αυτού πολιτικά ζη­τήματα».

Ο Μακάριος φεύγει από την Αθήνα για να επιστρέψει στη Λευ­κωσία, στις 13 Απριλίου 1951. Σε συνέντευξη Τύπου που δίνει, στις 6 Απριλίου, τονίζει:

«...ανεξαρτήτως των ενεργειών της ελληνικής κυβερνή­σεως, η Κύπρος θα εξακολουθήσει ακάματον και αδιάλλακτον τον αγώνα της, μη παραλείπουσα να ζητήση διά παντός τρόπου και από τον ΟΗΕ την εφαρμογήν της αρχής της αυτοδιαθέσεως επί της μεγαλονήσου».

Εκδηλώνεται ήδη μια πρώτη διάσταση στην κυπριακή και την ελλαδική ηγεσία. Την εποχή αυτή έχουν πραγματοποιηθεί στην Αθήνα και στην Κύπρο οι πρώτες επαφές και βολιδοσκοπήσεις διαφόρων παραγόντων (Αχιλλέα Κύρου, πριν από τον θάνατο του τον Οκτώβριο του 1950, Χρ.Παπαδοπούλου, Γ.Στράτου, Γεώργιου Γρίβα, αδελφών Σάββα και Σωκράτη Λοϊζίδη κ.λ.π.) για την οργάνωση ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα στην Κύ­προ. Τον Γενάρη ο Γρίβας έχει πάρει ενθαρρυντική απάντηση κι από τον αρχηγό του ΓΕΣ, στρατηγό Κοσμά, και ετοιμάζεται για ένα πρώτο ενημερωτικό ταξίδι στην Κύπρο. (Γρίβα-Διγενή, Απομνημονεύματα, Αθήναι 1961, σ. 14-15.) Ο Μακάριος ασφαλώς γνωρίζει όλες αυτές τις κινήσεις και προετοιμασίες, όταν μιλά συνεχώς για διεκδίκηση «της ενώσεως διά παντός τρόπου».

Σε λίγο θα εκδηλωθούν και οι πρώτες επίσημες τουρκικές αντι­δράσεις. Πολύ χλιαρές, όπως θα δούμε. Ο αγώνας των Κυπρίων δεν έχει ακόμα πάρει ένοπλη μορφή, οι Άγγλοι δεν έχουν απο­φασίσει να ρίξουν ακόμα στο τραπέζι το τουρκικό χαρτί και η τουρκική κυβέρνηση, σε κοινό μέτωπο με την ελληνική, επιδιώκει να γίνει δεχτή και η Τουρκία στο NATO. 0 Πιουριφόυ έχει διαβε­βαιώσει τον Βενιζέλο και τον αρχιστράτηγο Παπάγο ότι η Ελλά­δα θα γίνει δεχτή στην Ατλαντική Συμμαχία. Αν όμως τελικά τα άλλα κράτη του NATO δεν θελήσουν να την δεχτούν, οι Αμερικα­νοί θα συγκροτήσουν ειδική συμμαχία στην Ανατολική Μεσόγειο, που θα την συνδέσουν με το Ατλαντικό Σύμφωνο. (Δαφνή, στο ίδιο, σ. 499.)

Η Αγγλία και άλλα, μικρότερα κράτη της Συμμαχίας αντιδρούν στην εισδοχή της Ελλάδας και της Τουρκίας στο Ατλαντικό Σύμφωνο, γιατί φοβούνται μήπως εμπλακούν σε τοπικό πόλεμο με τους Ανατολικούς εξαιτίας των δύο αυτών χωρών.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Συλλαμβάνεται ο Νίκος Μπελογιάννης

Στις 5 Ιανουαρίου, η Ασφάλεια ανακοινώνει τη σύλληψη του Νί­κου Μπελογιάννη, μέλους της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, που έχει έλθει στην Ελλάδα πριν από έξι μήνες με πλαστό δια­βατήριο. (Ο Μπελογιάννης έχει συλληφθεί στις 20 Δεκεμβρίου 1950, αλλά η Ασφάλεια κρατεί μυστική τη σύλληψή του για να πιάσει και άλλους.) Τις επόμενες μέρες ανακοινώνονται και άλ­λες συλλήψεις στελεχών του ΚΚΕ, που δεν είχαν φύγει από την Ελλάδα, όπως της Έλλης Ιωαννίδου, της «παλαιάς κομμουνίστριας I.Φλωριά, η οποία ηυτοκτόνησε την 3ην Ιανουαρίου, ριφθείσα εκ παραθύρου του αποχωρητηρίου εις το προαύλιον της Γενικής Ασφαλείας», δημοσιογράφων, ενός υπαλλήλου του Υφυ­πουργείου Τύπου και δεκάδων άλλων, όχι μόνο σε Αθήνα και Πειραιά, αλλά και σε Ιωάννινα, Ηράκλειο Κρήτης κ.ά. Οι συλ­λήψεις αυτές, που χαρακτηρίζονται ως μεγάλη επιτυχία των υπηρεσιών ασφαλείας, θα καταλήξουν ύστερα από μερικούς μήνες σε δύο από τις συνταρακτικότερες δίκες της μεταπολε­μικής περιόδου στην Ελλάδα και σε μεγάλη ανθρώπινη και πο­λιτική τραγωδία.

Τα κόμματα της αντιπολιτεύσεως διαμαρτύρονται τόσο για την επαναφορά του Γ ψηφίσματος όσο και για την έκταση των συλλήψεων. Ο πρόεδρος της ΕΠΕΚ Εμ.Τσουδερός δηλώνει πως είναι σύμφωνος με τα μέτρα κατά του κομμουνισμού και της εφημερίδας Δημοκρατικός, γιατί «ο κομμουνιστικός κίνδυνος δεν εξέλιπεν, ούτε έχει τελειώσει ουσιαστικώς η κομμουνιστική ανταρ­σία», αλλά ζητούσε να μη γενικεύονται εις βάρος και άλλων πολιτών, μη κομμουνιστών. Και κατέληγε:

«Το Γ ψήφισμα είναι υπερβολή, κοινώς παραδεδεγμένη, και ένεκα τούτου ετέθη εις αχρηστίαν από πολλού. Σήμε­ρον η εφαρμογή του, με τον φόβον μελλοντικών καταχρή­σεων, εις βάρος μη κομμουνιστών, όπως έγινε και εις το παρελθόν, κρατεί εις αγωνίαν όλους τους φιλοπροόδους εθνικόφρονας». (Εφημερίδες, 6 και 9 Ιανουαρίου 1951.)

Οξύτερος, και κατηγορηματικότερος ο Ηλίας Τσιριμώκος χα­ρακτηρίζει την αναβίωση του Γ ψηφίσματος «πραξικόπημα ενα­ντίον της ελευθερίας του Τύπου» και κατηγορεί την κυβέρνηση ότι «δεν φοβείται τους δήθεν κινδύνους εκ της ανυπάρκτου σή­μερον ανταρσίας, αλλά τον έλεγχον των πράξεών της».

Ο ανταποκριτής στην Αθήνα της Μοντ γράφει ότι το ΓΕΣ από καιρό έχει ζητήσει να κλείσει ο Δημοκρατικός, αλλά οι Αμερι­κανοί που δίσταζαν σε οποιοδήποτε μέτρο εναντίον του Τύπου, πείστηκαν μόνο όταν η εφημερίδα της Άκρας Αριστεράς εξα­πέλυσε έντονη επίθεση κατά των Ηνωμένων Πολιτειών για τον πόλεμο στην Κορέα. Στις 22 Ιανουαρίου, ο στρατιωτικός διοι­κητής Αθηνών, με έγγραφο του στη Βουλή, ζητά να αρθεί η βου­λευτική ασυλία των Σβώλου και Τσιριμώκου, για να διωχθούν για άρθρα τους κατά της επαναφοράς του Γ ψηφίσματος, που τα χαρακτηρίζει «ανατρεπτικού περιεχομένου και ύφους» και «εμμέσως παράβαση του Α.Ν. 509». (Εφημερίδες, 9 Φεβρουα­ρίου 1951.)

Στο μεταξύ, συνεχίζονται στα έκτακτα στρατοδικεία δίκες και καταδίκες σε θάνατο, ισόβια και άλλες βαριές ποινές δεκάδων κομμουνιστών για υποθέσεις της εποχής του Εμφυλίου Πολέμου, ενώ βουλευτές της ΕΠΕΚ διαμαρτύρονται στη Βουλή ότι αξιω­ματικοί των TEA απειλούν και εκφοβίζουν οπαδούς τους.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

«Συμβιβασμός δεν χωρεί»

Στην Ελλάδα, ο βασιλιάς Παύλος είναι πάλι επικεφαλής αντικομμουνιστικής εκστρατείας. Σε λόγο του στη Θεσσαλονίκη, στις 17 Νοεμβρίου, διακηρύσσει:

«...σήμερον συμβιβασμός με τους κομμουνιστάς και τους συνοδοιπόρους δεν χωρεί...».

Και «συνοδοιπόροι» θεωρούνται και οι πλαστηρικοί... Στην Κορέα χύνεται και ελληνικό αίμα. Ο πρώτος απολογι­σμός των ελληνικών απωλειών, που δημοσιεύεται στις 10 Φεβρουαρίου 1951, αναφέρει έναν αξιωματικό και δέκα οπλίτες νε­κρούς, τρεις αξιωματικούς και δώδεκα οπλίτες τραυματίες και δύο αγνοούμενους. Αλλά νεότερος απολογισμός, μόνο για το διή­μερο 9-10 Φεβρουαρίου, προσθέτει άλλο ένα αξιωματικό και πέ­ντε οπλίτες νεκρούς και άλλον έναν αξιωματικό και είκοσι έξι οπλίτες τραυματίες.

Μ'αυτές τις συνθήκες και σ'αυτή την ατμόσφαιρα δεν είναι δύσκολη η αναζωπύρωση, απ'όσους έχουν συμφέρον, του κλί­ματος του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα. Κάθε συζήτηση για «μέτρα επιεικείας», «γαληνεύσεως» ή «ειρηνεύσεως» έχει σταματήσει. Εξάλλου, η κυβέρνηση Βενιζέλου στηρίζεται στις ψήφους των Λαϊκών, που είναι αντίθετοι σε κάθε μέτρο. Στις παραμονές των Χριστουγέννων, ο πρωθυπουργός, συνοδευόμενος από τον υπουργό Δημοσίων Έργων Ναπολέοντα Ζέρβα, επισκέπτεται τη Μακρόνησο, όπου «αναμορφώνονται» τώρα μόνο κληρωτοί. Ο αρχηγός των Φιλελευθέρων, μιλώντας στους αξιωματικούς και στρατιώτες, «εξαίρει το αναμορφωτικόν έργον της Μακρονήσου» και προσθέτει ότι όσα αντίθετα λέγονται είναι συκοφαντίες. Επι­σκέπτεται και τις φυλακές (ΣΦΑ), όπου παραδέχεται ότι μπορεί να έγιναν «μερικαί υπερβολαί» στο παρελθόν και υπόσχεται στους κρατουμένους ότι, από τη στιγμή που «θα σκεφθούν ελληνικά», το κράτος θα είναι «γενναιόψυχον» απέναντι τους.

Το 1951 μπαίνει με ένταση των μέτρων κατά της Αριστεράς. Στις 4 Ιανουαρίου, με Β.Διάταγμα, επαναφέρονται σε ισχύ τα άρθρα του Γ ψηφίσματος του 1946 και τα ΛΑ' και ΛΒ' ψηφίσμα­τα του 1947, που αφορούν τον Τύπο. Τα επαναφερόμενα άρθρα προβλέπουν οριστική παύση εφημερίδων και περιοδικών, που «υπηρετούν την ανταρσίαν», τιμωρία των παραβατών από τα έκτακτα στρατοδικεία, με ποινές από ειρκτή ως και θάνατο, απαγόρευση να εκδοθεί οποιοδήποτε έντυπο χωρίς την άδεια του υπουργού Τύπου κ.λπ.

Την ίδια μέρα, συνέρχεται το Συμβούλιο Εφετών και αποφα­σίζει την παύση της εφημερίδας Δημοκρατικός, την κατάσχεση των επίπλων της, το κλείσιμο των γραφείων της κ.λ.π. Δύναμη 40 αστυνομικών με επικεφαλής αντεισαγγελέα και τρεις αστυνόμους πηγαίνει την ίδια μέρα στα γραφεία του Δημοκρατικού, στην οδό Μητροπόλεως, και εκτελεί την απόφαση. Στο βούλευμα του Συμ­βουλίου Εφετών αναφέρεται ότι από δημοσιεύματα του Δημο­κρατικού «προκύπτει κατά τρόπον ανεπίδεκτον αμφισβητήσεως η άμεσος επαφή και συνεργασία της εφημερίδας ταύτης μετά της ηγεσίας του ΚΚΕ» και ότι «διά των δήθεν φιλειρηνικών συνθη­μάτων ενσπείρεται εντέχνως η ηττοπάθεια και η σύγχυσις μετα­ξύ του ελληνικού λαού».

(Ο Δημοκρατικός, που τον διευθύνουν στελέχη του ΚΚΕ, προ­παγανδίζει τα συνθήματα για εσωτερική ειρήνευση, αμνηστία και διεθνή συνεννόηση και προβάλλει τις διακηρύξεις του Παγκόσμιου Συμβουλίου της Ειρήνης.)

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Δραματική αποκορύφωση

Η κυβέρνηση Βενιζέλου - Παπανδρέου ικανοποιεί, ως προσωρινή λύση, βασικούς παράγοντες της δημόσιας ζωής της χώρας: Τους Αμερικανούς, που θέλουν ν'αποφευχθεί ο εκλογικός σάλος σε περίοδο πολεμικής κρίσης. Τα Ανάκτορα, που έχουν αρχίσει να φοβούνται το ενδεχόμενο να κατέβει στις εκλογές ο Παπάγος. Το Λαϊκό Κόμμα, που καταλαβαίνει ότι νέες εκλογές θα οδηγήσουν στη διάλυση του. Αλλά και όσοι - Έλληνες και ξένοι - παίρνουν μέρος στις ζυμώσεις για την προετοιμασία του νέου, υπό τον Πα­πάγο, κόμματος της Δεξιάς προτιμούν να κερδίζουν χρόνο.

Τους τελευταίους μήνες του 1950 και τους πρώτους του 1951, ο πόλεμος στην Κορέα φτάνει στη δραματική του αποκορύφωση. Όπως είδαμε, στα τέλη Όκτωβρίου, έχουν εμφανιστεί οι πρώτοι Κινέζοι «εθελοντές» στη Βόρεια Κορέα. Το Πεκίνο έχει ήδη προειδοποιήσει ότι η Κίνα «δεν θα παραμείνει αδρανής στην κατα­στροφή του γείτονά της». Στις 5 Νοεμβρίου, η 8η Αμερικανική Στρατιά, προελαύνοντας προς τη Σινουιτζού, αντιμετωπίζει την πρώτη ισχυρή αντεπίθεση των Κινέζων και υποχρεώνεται να υπο­χωρήσει. Ακολουθεί ανάπαυλα αρκετών ημερών και σ'αυτό το διάστημα αναπτύσσονται πρωτοβουλίες κυρίως από την αγγλική κυβέρνηση, με τη συμπαράσταση και του Τσώρτσιλ, για ειρηνική διευθέτηση. Καλείται στο Συμβούλιο Ασφαλείας κινεζική αντιπροσωπεία να πάρει μέρος στη συζήτηση του θέματος της Φορμόζας. Ο Μακ Αρθουρ, που πιστεύει στο αλάθητο του και στη στρατηγική του μεγαλοφυΐα, και έχει σύνδεση με τους πιο φιλοπολεμικούς κύκλους των Ηνωμένων Πολιτειών, θέλει να μεταφέ­ρει τον πόλεμο στο κινεζικό έδαφος. Ετοιμάζεται να χτυπήσει με αεροπλάνα Β29 τις γέφυρες του ποταμού Γιαλού. Ο Τρούμαν, που το πληροφορείται την τελευταία στιγμή, υποχρεώνεται, για ν'αποφύγει γενικότερες περιπλοκές, να στείλει απευθείας δια­ταγή στην αεροπορία να μην εκτελέσει τις εντολές του Μακ Άρ­θουρ. Ο στρατηγός απειλεί να παραιτηθεί. Ο πρόεδρος δέχεται να βομβαρδιστούν οι γέφυρες του Γιαλού, αλλά μόνο στο κορεα­τικό τμήμα τους.

Στις 24 Νοεμβρίου, ενώ κινεζική αντιπροσωπεία φτάνει στην έδρα του ΟΗΕ, ο Μακ Άρθουρ εξαπολύει επίθεση στον ποταμό Γιαλού με εκατό χιλιάδες άντρες. Στις 26 Νοεμβρίου, 56 κινεζι­κές μεραρχίες, πάντα σαν «εθελοντές», μπαίνουν στον πόλεμο.

Ο στρατός του ΟΗΕ κομματιάζεται, παθαίνει σύγχυση. Ολόκληρες αμερικανικές μεραρχίες συντρίβονται. Ο στρατηγός Ουώκερ σκοτώνεται στις μάχες. Τουρκικές δυνάμεις, που παίρνουν για πρώτη φορά μέρος στον πόλεμο της Κορέας, εξολοθρεύουν και αιχμαλωτίζουν εκατοντάδες «κίτρινους». Όταν τελειώνει όμως η μάχη. διαπιστώνεται ότι οι «κίτρινοι» ήταν... Νοτιοκορεάτες...

Οι Αμερικανοί εγκαταλείπουν τη Β.Κορέα εφαρμόζοντας την ταχτική της «καμένης γης». Στις 30 Νοεμβρίου, ο πρόεδρος Τρούμαν δηλώνει ότι δεν αποκλείεται να χρησιμοποιήσουν οι Ηνωμέ­νες Πολιτείες την ατομική βόμβα στην Κορέα. Η δήλωση προκαλεί συνταρακτική εντύπωση και κινητοποίηση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Ο Τσώρτσιλ δηλώνει ότι η Αμερική θα έκανε το με­γαλύτερο λάθος αν μπλεκόταν σε πόλεμο μεγάλης εκτάσεως στην Ασία. Ο πρωθυπουργός της Μ.Βρετανίας Κλήμεντ Άτλυ, αφού συνεννοείται με τη γαλλική κυβέρνηση, ξεκινά για την Ουάσιγκτον, για να πείσει τον Τρούμαν να εγκαταλείψει κάθε σκέψη ατομι­κού πολέμου στην Κορέα. Ο Αμερικανός πρόεδρος δίνει στους Ευρωπαίους ηγέτες τις καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις που ζητούν. Αλλά ο ίδιος βρίσκεται σε τέτοιο εκνευρισμό που στέλνει απειλητική επιστολή σε μουσικοκριτικό, γιατί τόλμησε να αμφι­σβητήσει τις καλλιτεχνικές ικανότητες και το ταλέντο της κόρης του, Μάργκαρετ.

Τις πρώτες μέρες του 1951, οι Κινέζοι εξαπολύουν νέα επίθεση, μπαίνουν στη Σεούλ και προχωρούν βαθιά στον Νότο. Μόνο κατά τα μέσα Μαρτίου, οι Αμερικανοί θα κατορθώσουν, με αντε­πιθέσεις, να ανακαταλάβουν τη νοτιοκορεατική πρωτεύουσα.

Την ίδια εποχή, μαίνεται ο πόλεμος και στην Ινδοκίνα ανάμεσα στις γαλλικές αποικιακές δυνάμεις και τον στρατό του Χο-Τσι-Μιν με αρχιστράτηγο τον Γκιαπ. Η Γαλλία έχει ήδη ξοδέψει για να κρατήσει με τη βία την αποικία της διπλάσια από όσα έχει πά­ρα από το Σχέδιο Μάρσαλ.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Η τριμερής διαλύεται

Αμέσως μετά την αποκάλυψη του νέου σκανδάλου, πολλά στε­λέχη των άλλων κομμάτων ζητούν να ξεκαθαριστεί η κατάστα­ση και να διακοπεί η κυβερνητική συνεργασία τους με τους Λαϊ­κούς. Κανένας δεν έχει διάθεση να εισπράξει τη λαϊκή κατακραυγή συνεργαζόμενος με το κόμμα του οποίου παρά­γοντες ήταν, άμεσα ή έμμεσα, υπεύθυνοι για διασπάθιση δισε­κατομμυρίων δραχμών του Δημοσίου ή κρατικών οργανισμών. Ο Βενιζέλος, σε λόγο του από τον Ραδιοσταθμό Θεσσαλονίκης, στις 26 Οκτωβρίου, υπόσχεται ότι θα επιβληθούν κυρώσεις και θα γί­νει ηθικός καθαρμός. Ο Τσαλδάρης υποστηρίζει ότι δεν θα πρέ­πει να διασπαστεί η κυβέρνηση, αλλά ν'αφεθεί η Δικαιοσύνη ανε­πηρέαστη στο έργο της. Παράγοντες του Λαϊκού Κόμματος πηγαίνουν στη Δ.Γερμανία, όπου βρίσκεται ο αντιπρόεδρος Γ.Παπανδρέου, για να τον πείσουν ν'αναβληθεί η κυβερνητική κρί­ση ώσπου ν'αποφανθεί η Δικαιοσύνη. Στο μεταξύ, οι Πλαστή­ρας, Τσουδερός και άλλοι ηγέτες της αντιπολιτεύσεως ζητούν να ξεκαθαριστεί άμεσα η κατάσταση με νέες εκλογές.

Στις 31 Οκτωβρίου, επιστρέφει ο Γ.Παπανδρέου. (Στο ταξί­δι του πέτυχε να γίνουν δεκτά πάλι στη Δ. Γερμανία τα ελληνικά καπνά, παρά τις αντιδράσεις κυρίως των Αμερικανών, που έχουν κατακλύσει τη δυτικογερμανική αγορά με τα «Βιρτζίνια».) Αρχί­ζουν αμέσως συνομιλίες των τριών αρχηγών για να λυθεί η κρίση. Την άλλη μέρα, ο Παπανδρέου έχει πολύωρη συνομιλία με τον βασιλιά και άλλη με τον Πιουριφόυ. Γίνεται σύσκεψη και των βου­λευτών του κόμματος του Παπανδρέου, που αξιώνουν διαχωρι­σμό των ευθυνών από το Λαϊκό Κόμμα. Οι Βενιζέλος και Πα­πανδρέου προσπαθούν να πείσουν τον Τσαλδάρη ν'αποχωρήσει μόνος του από την κυβέρνηση, ώσπου να εκδοθεί το δικαστικό βούλευμα για το σκάνδαλο του ΟΛΠ, ώστε να μην υπάρξει υπό­νοια επηρεασμού της Δικαιοσύνης. Ο Τσαλδάρης αρνείται με τον ισχυρισμό ότι έτσι «θα φανεί ότι δικαιώνονται οι συκοφάνται».

Το απόγευμα της 2ας Νοεμβρίου, ο Βενιζέλος πηγαίνει στα Ανάκτορα και υποβάλλει την παραίτηση της κυβερνήσεως. Η τρι­μερής, που φαινόταν τόσο ισχυρή και σταθερή, δεν έζησε ούτε δύο μήνες. Ο Τσαλδάρης προτείνει στον βασιλιά να σχηματιστεί κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Γ.Βεντήρη από τα τρία κόμ­ματα, χωρίς τη συμμετοχή των αρχηγών. Έτσι ελπίζει ότι δεν θα φανεί η δική του αποπομπή ως προσωπική και κομματική μείω­ση. Μέσα στην ίδια μέρα, ο Αμερικανός πρεσβευτής αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα, έχει ιδιαίτερη συνομιλία με τον διευθυ­ντή του πολιτικού γραφείου του βασιλιά Αριστείδη Μεταξά και άλλους παράγοντες. Ο βασιλιάς αναθέτει και πάλι την εντολή στον Σοφοκλή Βενιζέλο.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Ο Παναμάς του ΟΛΠ

Την τριμερή κυβέρνηση της Αθήνας, που φαινόταν σταθερή με την άνετη πλειοψηφία της, δεν θα την κλόνιζαν τα εξωτερικά προβλήματα. Παρότι οι Αμερικανοί είχαν οπωσδήποτε από τότε ανά­μειξη στις προετοιμασίες για τη συγκρότηση του νέου κόμματος της Δεξιάς, ο νέος - και στην ηλικία - πρεσβευτής των Ηνωμένων Πολιτειών Τζον Πιουριφόυ, που έφτασε τα τέλη Σεπτεμβρίου στην Αθήνα, ήταν ευχαριστημένος με τον πρωθυπουργό Σοφοκλή Βε­νιζέλο. Αλλά κι ο πρωθυπουργός δεν φαινόταν δυσαρεστημένος, τουλάχιστον στην αρχή, με τον Πιουριφόυ, που, σε λίγο, με το ύφος του σκληρού γόη αμερικανικών ταινιών, θα εισβάλει στη δημόσια ζωή της χώρας μας με αξιώσεις προτέκτορα:

«Η εντύπωσίς μου από την πρώτη συνομιλία μου με τον κ. Πιουριφόυ - θα δηλώσει στις 27 Σεπτεμβρίου ο Βενιζέλος - είναι αρίστη. Ο νέος Αμερικανός πρεσβευτής έρχεται με τας καλυτέρας διαθέσεις».

Αλλά την ειδυλλιακή ατμόσφαιρα - και ιδίως το ειδύλλιο των τριών κυβερνητικών κομμάτων - ήλθε να την ταράξει η αποκά­λυψη του μεγαλύτερου σκανδάλου της τετραετίας: Ένας ει­σπράκτορας του ΟΛΠ, ο Ν.Δ. ομολόγησε καταχρήσεις στον ορ­γανισμό, με πλαστογραφήσεις διπλοτύπων και άλλες μεθόδους. Οι καταχρήσεις τελικά υπολογίστηκαν στο ποσό των εφτάμισι δισεκατομμυρίων δραχμών της εποχής εκείνης. Η αποκάλυψη του σκανδάλου ήταν μεγάλο πλήγμα για το Λαϊκό Κόμμα και προσωπικά για τον Κ.Τσαλδάρη: Ο Ν.Δ. ήταν κομματικός παράγοντας του Τσαλδάρη, έβγαζε φιλική προς τους Λαϊκούς εφη­μερίδα (Η φωνή του αγρότη) και είχε αποσπαστεί ένα διάστημα στο ιδιαίτερο γραφείο του αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος.

Σε λίγες μέρες, είχαν συλληφθεί δεκαπέντε περίπου πρόσω­πα για την υπόθεση των καταχρήσεων και, ανάμεσα σ'αυτούς, ανώτατοι υπάλληλοι του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς. Στην επί­θεση κατά του Λαϊκού Κόμματος για το σκάνδαλο πρωτοστα­τούσαν Το Βήμα και Τα Νέα. Ο Τσαλδάρης, με πίεση των κυριό­τερων παραγόντων του κόμματος του, που πιθανότατα ήθελαν να ξεκαθαριστεί η κατάσταση, υπέβαλε μήνυση κατά τού Βήματος, γιατί μια πληροφορία της εφημερίδας την θεώρησε υπαινιγ­μό για προσωπική του ανάμειξη στο σκάνδαλο. Η δίκη κράτησε τέσσερις μέρες και πήρε πολιτικό χαραχτήρα. Στη διάρκεια της αγορεύσεως του συνηγόρου του Βήματος Παυσανία Λυκουρέζου, φίλου του Μαρκεζίνη και αργότερα βασικού στελέχους στην κυ­βέρνηση Παπάγου, ο Τσαλδάρης αποχώρησε από την αίθουσα του δικαστηρίου. Τελικά, το δικαστήριο καταδίκασε τον ιδιοκτήτη της εφημερίδας Δημήτρη Λαμπράκη και τον διευθυντή της, Γιώργο Συριώτη, σε δίμηνη φυλάκιση για απλή δυσφήμηση. Ο Κ.Τσαλδάρης πήρε προσωπική ικανοποίηση. Πολιτικά όμως η νίκη ήταν πύρρειος. Είχε φτάσει το τέλος του ιστορικού Λαϊκού Κόμματος. Θα γίνει γρήγορα φανερό πως εκμεταλλεύονταν τα αμαρτήματα και τη φθορά του και συνέβαλαν στην πτώση του και οι παράγο­ντες εκείνοι που προετοίμαζαν το νέο κόμμα της Δεξιάς με επι­κεφαλής τον Παπάγο.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Στρατοδικεία, εκτοπίσεις

Αλλά και στους άλλους τομείς των δημοσίων ελευθεριών η κατά­σταση έχει επιδεινωθεί. Στις 24 Αυγούστου, με ένταλμα του β.επιτρόπου, αστυνομικοί της Γενικής Ασφάλειας πιάνουν τον υπεύ­θυνο της εφημερίδας Δημοκρατικός Τύπος, οργάνου της Ενώσεως Δημοκρατικών Αριστερών του Τ.Σοφιανόπουλου. Ν.Ρίτση, για δημοσίευμα σχετικό με βασανιστήρια εις βάρος ανηλίκων πολιτι­κών κρατουμένων, στις φυλακές Κηφισιάς, στην περίοδο του Εμφυ­λίου Πολέμου (Δημοκρατικός Τύπος, 20 και 27 Αυγούστου 1950). «Κατά λάθος» μάλιστα πιάνουν και τον διευθυντή και τον υπεύ­θυνο του τυπογραφείου της εφημερίδας της Άκρας Αριστεράς Δη­μοκρατικός. Ώσπου να διαπιστωθεί το «λάθος», ο διευθυντής του Δημοκρατικού Διονύσης Χριστάκος, που είναι και βουλευτής, και ο υπεύθυνος του τυπογραφείου μένουν αρκετές ώρες στα κρατητήρια (Δημοκρατικός, 25 Αυγούστου 1950).

Σε λίγες μέρες, έκτακτα στρατοδικεία έχουν καταδικάσει σε θάνατο για παράβαση του Α.Ν. 509 πολλά ακόμα μέλη του ΚΚΕ, καθώς και δύο στελέχη και πολιτευτές του ΣΚΕΛΔ. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις καταδίκες των δύο στελεχών του, το ΣΚΕΛΔ δεν παίρνει μέρος στις συζητήσεις για τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβερνήσεως και ο πρόεδρος του Αλέξανδρος Σβώλος στέλνει στο προεδρείο της Βουλής σχετική δήλωση, στην οποία καταγγέλλει ότι «πλήττεται βαρύτατα η ελευθερία οργανώσεως και εξαπλώσεως του κόμματος, καθώς και γενικώτερον αι ατομικαί ελευθερίαι των Ελλήνων διά της εφαρμογής του Α.Ν. 509 και της επιμονής εις την διατήρησιν του θεσμού των εκτάκτων στρατοδικείων».

Στις 22 Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση διατάσσει ανακρίσεις για καταγγελίες της ΕΠΕΚ, ότι 25 οπαδοί της «εδάρησαν ανηλεώς» στην Μπεζούλα Καρδίτσης από όργανα της χωροφυλακής. Ο Πλα­στήρας καταγγέλλει ότι πολλά παρόμοια επεισόδια έγιναν και σε άλλες επαρχίες, θεωρεί γι'αυτά υπεύθυνη την κυβέρνηση και υπενθυμίζει όσα είχε πει στη Βουλή για αναζωπύρωση του φα­νατισμού. Σε λίγες μέρες, ο υπουργός Δημοσίας Τάξεως Θεολογίτης (παπανδρέικός) ανακοινώνει ότι τάξη επικρατεί σε ολό­κληρη τη χώρα και προσθέτει ότι «αυτήν την στιγμήν μόνον διά κατάχρησιν ελευθεριών δυνάμεθα να ελεγχθώμεν ως κράτος». Αλλά, σχεδόν ταυτόχρονα, διατάσσει τη μετάθεση νωματάρχη χω­ριού της Χαλκιδικής, «διότι απεδείχθη ότι πράγματι εκακοποίησε πολίτας εντός του σταθμού». (Εφημερίδες, 23 Σεπτεμβρίου και 5 Οκτωβρίου 1950.)

Γίνεται φανερό, ότι η πτώση του Πλαστήρα και η συμμετοχή και πάλι του Λαϊκού Κόμματος στην κυβέρνηση έδωσαν θάρρος στα στοιχεία της Άκρας Δεξιάς που κυριαρχούν στον κρατικό μη­χανισμό.

Την ίδια περίοδο, 18 κρατούμενοι στη Μακρόνησο στρατιώ­τες παραπέμπονται στο διαρκές στρατοδικείο να δικαστούν «επί στάσει», γιατί αποπειράθηκαν ν'αυτοκτονήσουν. Μαζί με άλλους πενήντα περίπου νέους πολιτικούς εξόριστους τους είχαν πάλι μεταφέρει στη Μακρόνησο από τον Άγιο Ευστράτιο. Όπως κατήγγελλαν οι εφημερίδες της Αριστεράς, όσους από αυτούς αρνήθηκαν να υποκύψουν στις πιέσεις και να υπογρά­ψουν «δηλώσεις μετανοίας», τους πήγαν στις στρατιωτικές φυ­λακές Μακρονήσου και τους υπέβαλαν σε βασανιστήρια. Το Γε­νικό Επιτελείο Στρατού, με επανειλημμένες ανακοινώσεις του, προσπαθούσε να διαψεύσει τις καταγγελίες. Μιλούσε για «δή­θεν απόπειραν αυτοκτονίας των 16 εκ των τέως στρατιωτών» και, στη δεύτερη ανακοίνωση του, που την παραθέτουμε γιατί είναι χαρακτηριστική για τη νοοτροπία των στρατιωτικών και το πνεύμα της εποχής, έγραφε:

«Αι φυλακαί Μακρονήσου άμα τη παραδόσει εις αυτάς των ως άνω υποδίκων, τέως στρατιωτών, εγκατέστησαν τούτους εις ιδιαίτερον χώρον, όπου ετύγχανον ιδιαζούσης μερίμνης, με σκοπόν την διά της καλοσύνης και υπομονητικής διαφωτίσεως αφύπνισιν της εθνικής των συνειδήσεως και την έστω και την δωδεκάτην ώρα, ένταξίν των εις το στρατόπεδον της πατρίδος. Οι άνθρωποι λοιπόν από τους οποίους αποτελεί­ται ο Οργανισμός Αναμορφώσεως Μακρονήσου και οι οποίοι δεν ενδιαφέρονται διά την πολιτικήν, αλλά διά το εθνικόν και μόνον συμφέρον και διά την ασφάλειαν και ανεξαρτησίαν της χώρας, κατώρθωσαν μέσα εις μίαν ατμόσφαιραν ψυχικής ηρεμίας και πατρικής στοργής, στηριζόμενοι εις τα διδάγματα της ελληνικής παιδείας, να κερδίσουν 45 εκ των 68 τούτων ανθρώπων των ευρισκομένων ήδη μακράν της ηθι­κής και ψυχολογικής βίας και των απειλητικών ψιθύρων του καθοδηγητού. Ούτοι, πλην των δηλώσεων μετανοίας, τας οποίας όλως αυτοβούλως υπέγραψαν, απέστειλαν και ανοικτάς επιστολάς πατριωτικού περιεχομένου προς τας Αρχάς του κράτους. Το γεγονός τούτο, ως πάντοτε συμβαίνει εις τους κομμουνιστάς, ηνώχλησε σφόδρα τους εναπομείναντος 23, οίτινες διά να δημιουργήσουν θόρυβον και διά να δώσουν επιχειρήματα εις εκείνους οι οποίοι εξεστράτευσαν κακοβούλως εναντίον των ανύπαρκτων "τραγικών" μεθόδων αναμορφώσεως των αναρχικών εις την Μακρόνησον, κατόπιν προσυνεννοήσεως, απεπειράθηκαν να αυτοχειρισθούν οι 9 εξ αυτών δήθεν αποκόψαντες διά λεπίδων την σάρκαν των εγγύς των αρτηριών των χειρών του, αφού όμως πρότερον είχον δέσει άνωθεν του αγκώνος μανδήλιον ή σχοινίον διά να ελλαττωθή κατά το δυνατόν, αν μη να σταματήση η αι­μορραγία και ν'αποβή ούτω μικροτέρα η "ζημιά". Άπαντες ήδη. οι δήθεν αυτοχειριασθέντες, χαίρουν άκρας υγείας, πα­ρασχεθείσης αμέσως εις τούτους της καταλλήλου ιατρικής περιθάλψεως. Έχομεν εις την διάθεσιν παντός κακοπίστου, ως η εφημερίς Δημοκρατικός, ιατρικήν γνωμάτευσιν και πό­ρισμα ενεργηθείσης ενόρκου προανακρίσεως. Εν κατακλεί­δι, έχομεν να συστήσωμεν εις την εφημερίδα Δημοκρατικός ότι προτιμώτερον θα ήτο να ήκουεν, έστω και επ'ολίγον, την κραυγήν του πόνου των μητέρων εκείνων των οποίων τα τέκνα ανηρπάγησαν υπό των κομμουνιστοσυμμοριτών κα­τά το παιδομάζωμα, ως επίσης και τας οιμωγάς και τους θρήνους των συγγενών των χιλιάδων στρατιωτών και ιδιω­τών, οι οποίοι έπεσαν μαχόμενοι κατά του κομμουνιστοσυμμοριτισμού ή κατακρεουργήθηκαν υπό τούτου». (Εφημερίδες, 29 Σεπτεμβρίου 1950.)

Αλλά το πνεύμα της εποχής του Εμφυλίου Πολέμου συντη­ρούσε και η ηγεσία του ΚΚΕ, με την πολιτική που ο Ζαχαριάδης την είχε εκφράσει με το σύνθημα «τα όπλα παρά πόδα». Το ΓΕΣ ανακοίνωνε «διεισδύσεις συμμοριών εξ Αλβανίας», που μέλη τους εξοντώνονταν ή παραδίνονταν. (Μια 20μελής, τον Σεπτέμ­βρη του 1950, με επικεφαλής τον Βασίλη Θεοδωρίκα κ.λ.π.). Δεν είναι ξεκαθαρισμένο αν ήταν πάντα «διεισδύσεις» ή υπολείμ­ματα των δυνάμεων του Δημοκρατικού Στρατού». Οπωσδήπο­τε, ενώ δεν βοηθούσαν σε τίποτε πια τον αγώνα της Αριστεράς, αντίθετα, οι ένοπλες αυτές δυνάμεις, με την εμφάνιση τους, έδι­ναν νέα προσχήματα στην Άκρα Δεξιά να τορπιλίζει τις προ­σπάθειες για ειρήνευση.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Συνδικαλισμός

Η αντιπληθωρική πολιτική που οι Αμερικανοί επέβαλαν στις κυ­βερνήσεις ν'ακολουθούν, αναγκαία ως ένα βαθμό, έφτανε σε υπερβολές με αποτέλεσμα την ανάσχεση του ρυθμού της οικονο­μικής αναπτύξεως και τη συμπίεση των αποδοχών των μισθοσυ­ντήρητων. Οι Αμερικανοί απαγόρευαν αυξήσεις στους μισθούς και στα ημερομίσθια και έτσι το βιοτικό επίπεδο των εργαζομέ­νων παρέμενε χαμηλότερο και από αυτό το προπολεμικό. Η ανυ­παρξία πραγματικά ελεύθερου συνδικαλισμού εξουδετέρωνε ως ένα μεγάλο βαθμό τις διαπραγματευτικές ικανότητες των μισθωτών.

Στις 24 Σεπτεμβρίου, αρχίζει στην Αθήνα, στο θέατρο «Κε­ντρικό», το 10ο Πανεργατικό Συνέδριο. Το παρακολουθούν ο αντι­πρόσωπος των αγγλικών συνδικάτων Νάιτ, ο εκπρόσωπος της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Ελευθέρων Εργατικών Συνδικάτων, Κούπερς, ο εργατικός ακόλουθος της αμερικανικής πρεσβείας Κάρελ κ.ά. Μίλησαν ο πρωθυπουργός και ο αρχηγός της Αμερι­κανικής Αποστολής. (Ο Πόρτερ είπε ότι πρέπει να συμπιεστούν οι τιμές και ν'αναβληθεί η αύξηση των ημερομισθίων και σύστη­σε στους εργαζόμενους υπομονή και αυτοκυριαρχία.)

Η κυριαρχία στο συνέδριο του Μακρή και της ομάδας του ήταν ολοκληρωτική. Το ψηφοδέλτιο Μακρή πήρε 1.325 ψήφους, η επίσης δεξιά ομάδα τού επί 4ης Αυγούστου υπουργού Εργασίας Αριστείδη Δημητράτου 223, το ψηφοδέλτιο Κουτελάκη 196, κ.λ.π. Οι σύνεδροι που ανήκαν στις διάφορες ομάδες της συνδικαλιστικής αντιπολιτεύσεως («Προοδευτική»του Κέντρου, ΕΣΚΕ της φιλοκομμουνιστικής Αριστεράς, Στρατής του ΣΚΕΛΔ και στο τέλος και ο Δημητράτος με τους οπαδούς του) αποχώρησαν από το συνέδριο διαμαρτυρόμενοι για τις μεθόδους των μακρικών, που είχαν ήδη πετάξει έξω από την αίθουσα, με γροθιές και κλο­τσιές, τον αντιπολιτευόμενο συνδικαλιστή της Θεσσαλονίκης Εμμανουηλίδη. Με τη βοήθεια του κρατικού μηχανισμού και τις ευλογίες των Αμερικανών και της Διεθνούς Συνομοσπονδίας, η δεξιά ομάδα του Μακρή διατηρούσε τη σχεδόν δικτατορική της επιβολή στον ελεγχόμενο ελληνικό συνδικαλισμό.

Σχολιάζοντας το συνέδριο. Το Βήμα. στις 28 Σεπτεμβρίου, γράφει:

«...αι μερίδες αι αντιπολιτευόμεναι την παλαιάν διοίκησιν της Συνομοσπονδίας ευρέθησαν εις την ανάγκην να αποχωρήσουν και να αφήσουν εις τον κ.Μακρήν και την συντροφίαν του το πεδίον ελεύθερον προς δράσιν (...) οι αποχωρήσαντες δεν ανήκουν εις μίαν μόνον απόχρωσιν, ούτε καν εις μίαν παράταξιν αποχρώσεων, αλλά είναι μεταξύ των αντίθετοι (...) είναι η ατμόσφαιρα του συνεδρίου, καθώς ωργανώθη τοιαύτη ώστε καμιάς αντιπολιτεύσεως και καμιάς αντιπολιτευτικής αποχρώσεως η παρουσία να μην είναι ανεκτή και δυνατή. Τώρα πλέον τα σημειώμα­τα του κ.γ.γραμματέως περί του πώς οι υποτελείς του σύνεδροι πρέπει να τον διακόπτουν εγκωμιαστικώς και να τον επευφημούν, κατέστησαν περιττά. Δεν χρειάζεται κανείς τυφλοσούρτης εις τας εκδηλώσεις των. Μπορούν να αποδεικνύουν την περιφρόνησίν των προς τας πολιτικάς και συνδικαλιστικός ελευθερίας των Ελλήνων εργα­τών εις όλας τας ώρας και εις όλας τας στιγμάς. Ακόμη και όταν υπαγορεύη εις το μη πολιτευόμενον εργατικόν συνέδριον ψηφίσματα κομματικής εμπνεύσεως υπέρ της κυβερνήσεως των τριών αρχηγών, προς χάριν φυσικά του κ.Τσαλδάρη».

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Σάλος στους Φιλελευθέρους

Η κατ'αρχάς συμφωνία του Βενιζέλου με τους Τσαλδάρη και Παπανδρέου προκαλεί σάλο στο Κόμμα των Φιλελευθέρων. Στη σύσκεψη της κοινοβουλευτικής του ομάδας, από τους 57 βου­λευτές, οι 37 εγκρίνουν την εισήγηση του Βενιζέλου, ενώ οι 20 αντιτάσσονται και ζητούν νέες εκλογές. Όταν ο αρχηγός των Φιλελευθέρων ρωτά τους είκοσι αν, παρά τη διαφωνία τους, θα τον ακολουθήσουν στη συνεργασία με το Λαϊκό Κόμμα, μόνο οι Ρέ­ντης και Ζίγδης απαντούν ότι δεν δεσμεύονται από την κομμα­τική πειθαρχία.

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Άρα θα καταψηφίσετε την κυβέρνησιν;

- Μάλιστα, απαντούν οι Ρέντης και Ζίγδης.

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Τότε αποχωρείτε και από το κόμμα.

-Βεβαίως (Το Βήμα, 12 Σεπτεμβρίου 1950).

Ο Ζίγδης είχε εκδηλώσει και πριν από την τριμερή συμφω­νία τις διαφωνίες του με τον Βενιζέλο. Επέκρινε τον αρχηγό των Φιλελευθέρων ότι, με τον νόμο περί αρχιστρατήγου, είχε δώσει τέτοια προνόμια στον στρατάρχη, που ο στρατός ξέφευγε πια από τον έλεγχο της κυβερνήσεως και αυτό αποτελούσε υπονό­μευση της δημοκρατίας. Επίσης, θεωρούσε τον Βενιζέλο υπεύ­θυνο για τον τορπιλισμό της ειρηνευτικής πολιτικής του Πλα­στήρα.

Μετά τη σύσκεψη, ο I. Ζίγδης είδε τον Βενιζέλο και του είπε:

- Φεύγω από το κόμμα, γιατί, με την πολιτική που ακο­λουθείτε, κύριε πρόεδρε, και το κόμμα θα διαλύσετε και τον Παπάγο θα φέρετε.

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Αν δεν μπορούμε να διοικηθούμε, ας έλ­θει ο Παπάγος να μας διοικήσει (αφήγηση Γιάννη Ζίγδη).

Ο Ρέντης κατέθεσε το ίδιο βράδυ δήλωση στο προεδρείο της Βουλής ότι παραμένει ανεξάρτητος φιλελεύθερος του Κέντρου. Ο Ζίγδης κατέθεσε δήλωση ότι γίνεται ανεξάρτητος. Αργότερα θα προσχωρήσει στην ΕΠΕΚ.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Ειρήνη υμίν και... αποκαθήλωση

Στις 15 Αυγούστου, ο Πλαστήρας, απαντώντας σε προσφωνήσεις στο γεύμα που δόθηκε προς τιμήν του στην Τήνο, αναφέρεται και στα «μέτρα επιεικείας». Αφού είπε ότι σκοπός των μέτρων είναι «να επανέλθουν εις την εθνικήν οικογένειαν» οι «παραπλανηθέντες», συνεχίζει:

«...έχω παρεξηγηθεί ώστε να θεωρούμαι συνοδοιπόρος ή κομμουνιστής μόνον και μόνον διότι εμμένω εις τα μέ­τρα επιεικείας. Αυτό δεν με ταράσσει, ούτε θα με κάνη να απομακρυνθώ της αρχής, η οποία είναι κατ' αρχήν της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Εξακολουθώ να πιστεύω εις την επιείκειαν όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι, η οποία όμως υπό την παρούσαν σύνθεσιν της κυβερνήσεως δεν είναι δυνατόν να εφαρμοσθή καθ'ολοκληρίαν. Εγώ εμμένω εις τας ιδέας μου αυτάς και θα επιμείνω εξακολουθητικώς, διότι πιστεύω ότι αυτά είναι τα μέσα διά των οποίων θα δυνηθώμεν να εξασφαλίσωμεν την αδιατάρακτον ειρήνην, την γαλήνην και ησυχίαν εις την πατρίδα ημών, άνευ της οποίας δεν είναι δυνατόν να προχωρήσωμεν εις την ανασυγκρότησιν».

Απαντώντας ύστερα σε πρόποση του Μητροπολίτη Σύρου και Τήνου Φιλαρέτου - ο οποίος εξήρε τον πατριωτισμό του πρωθυπουργού αλλά, παίρνοντας στην ουσία πολιτική θέση αντίθετη με την κυβερνητική, είπε ότι «η Εκκλησία παρέχει συγγνώμην εις τους πράγματι και ειλικρινώς μετανοήσαντας» — ο Πλαστήρας προσθέτει:

«Είμαι κεκηρυγμένος κατά της αφαιρέσεως ανθρωπίνων ψυχών, εις οιανδήποτε περίπτωσιν. Την στιγμήν κατά την οποίαν υπάρχουν επιεικέστεραι ποιναί, όπως τα ισόβια δε­σμά, δεν δύναμαι να εννοήσω πώς είναι δυνατόν να υπάρ­χουν άνθρωποι επιθυμούντες την αφαίρεσιν της ζωής ενός συνανθρώπου. Δηλώ δε ότι, αν μου δοθή η πλειοψηφία να κυβερνήσω μόνος το έθνος, θα προβώ αμέσως εις την κατάργησιν της θανατικής ποινής, συμφώνως προς τας επικρατούσας και εις τα άλλα πεπολιτισμένα έθνη αντιλήψεις».

Μόλις γίνονται γνωστές οι δηλώσεις αυτές του Πλαστήρα, ο Τύπος της Δεξιάς εξαπολύει τη συνηθισμένη του εκστρατεία κα­τά του πρωθυπουργού και της κυβερνήσεως του Κέντρου. Και ο Βενιζέλος, που πληροφορείται τις διακηρύξεις του πρωθυπουρ­γού από τα απογευματινά φύλλα της 16ης Αυγούστου, αποφασίζει να επισπεύσει την ανατροπή της κυβερνήσεως.

«Αι δηλώσεις του πρωθυπουργού – εδήλωσε - δημιουργούν πολιτικόν ζήτημα, προς αντιμετώπισιν του οποίου συνεκάλεσα εις σύσκεψιν τα κοινοβουλευτικά μέλη του Κόμματος των Φιλελευθέρων».

Και, ενώ αρχίζουν να κινούνται πιο δραστήρια οι θιασώτες της «μεταβατικής» για κυβέρνηση υπό τον Τζόν Θεοτόκη ή τον Πιπινέλη και τα Ανάκτορα προσπαθούσαν να πείσουν τον Παπάγο να αναλάβει εκείνος την πρωθυπουργία, ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος ξιφουλκεί κατά του Πλαστήρα, από την Ελβετία όπου βρίσκεται, φέρνοντας στο προσκήνιο και τον παλιό  διχασμό και την εκτέλεση των Έξι:

«Αι δηλώσεις του κ.πρωθυπουργού – έλεγε ο Τσαλδάρης – πιστοποιούν απλώς την στάσιν την οποίαν ετήρει μέχρι τούδε και δια της οποίας προσπαθεί να περισώση τους πράκτορας του εχθρού και να αποδώση εις αυτούς τους συνεργάτας των. Εκπληκτικόν είναι μόνον, ότι ο κ.Πλαστήρας ομιλεί περί καταργήσεως της θανατικής ποινής λησμονών ούτω την ιστορίαν του. Διότι ουδείς Έλλην ελησμόνησεν ότι αυτός φια του θανάτου εστέρησεν εις άλλην εποχήν τον τόπον εξεχόντων πολιτικών ανδρών, και μάλιστα αρχηγών κομμάτων».

Ο Πλαστήρας, στις 17 Αυγούστου, βρίσκεται στη Βόρεια Ελλάδα για τα εγκαίνια των έργων εξηλεκτρισμού στην Άγρα και της κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής Αμυνταίου – Πτολεμαϊδος. Εκεί πληροφορείται τις δηλώσεις του Βενιζέλου, καθώς και την απόφαση που πήρε την ημέρα εκείνη η κοινοβουλευτική ομάδα των Φιλελευθέρων, να αποσυρθούν οι βενιζελικοί υπουργοί από την κυβέρνηση (Κωστόπουλος, Γκλαβάνης, Ψαρρός, Νόβας, Χαβίνης, Μπακατσέλος, Βολουδάκης, Ιασονίδης). Αμέσως ζητά να του σταλεί αεροπλάνο για να γυρίσει στην Αθήνα. Στους δημοσιογράφους, που τον ρωτούν σχετικά με την κρίση, απαντά:

«Η επιβουλή του κ.Βενιζέλου κατά της σημερινής κυβερνήσεως του Κέντρου υπήρξε πάντοτε και δεν με ξενίζει».

Και, μετά μερικές μέρες, κατά την συζήτηση στη Βουλή, αναφερόμενος στο ιστορικό της κρίσεως θα πεί:

«… ομολογώ ότι ούτε μίαν ημέραν κατά το διάστημα των τεσσάρων μηνών η κυβέρνησις είχε το αίσθημα της ευσταθείας. Και δια το ελάχιστον προσωπικόν ζήτημα προεξωφλείτο η πτώσις της (…). Έπρεπε πάση θυσία να ευρεθή ένα πρόσχημα. Και ομολογώ, με όλην την επιείκειαν, ότι δεν ήτο δυνατόν να ευρεθή χειρότερον πρόσχημα από το ότι ο Έλλην πρωθυπουργός εις την Τήνον ωμίλησε περί διευρύνσεως των μέτρων επιείκειας και εξέφρασε την ευχήν καταργήσεως, εν καιρώ, της θανατικής ποινής δια τους πολιτικούς καταδίκους (…). Εδημιουργήθη κυβερνητική κρίσις διότι εις μίαν θρησκευτικήν εορτήν επανέλαβα το «Ειρήνη υμίν» του Ιησού, δια το οποίο Εκείνος κατεδικάσθη από τους τότε γραμματείς και φαρισαίους. Θα ήτο, φυσικά, αντίθετον προς την Ιστορίαν, εάν και οι σημερινοί γραμματείς και φαρισαίοι δεν κατεδίκαζαν δια τον λόγον αυτόν και έναν κοινόν θνητόν».

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Ο Σπύρος Μαρκεζίνης, στην ομιλία του, του Φεβρουαρίου του 1957, αναφερόμενος στην περίοδο αυτή, θα πει τα εξής:

«Τον Αύγουστο του 1950 ξεσπά κυβερνητική κρίσις εις την οποίαν ημείς δεν συνετελέσαμεν. Από τας σπανίας περιπτώσεις. Και τότε τίθεται διά πέμπτην φοράν, αν δεν απατώμαι, πάλιν ζήτημα πρωθυπουργίας Παπάγου από άλ­λους, οι οποίοι, ή τουλάχιστον οι πλείστοι εξ αυτών, δι' εν ενδιαφέροντο: να εξασφαλίσουν ότι ο υποφαινόμενος θα έμενε εκτός. Λυπούμαι ότι δεν δύναμαι να εκθέσω σήμε­ρον την ιστοριών εκείνης της περιόδου, την οποίαν γνωρί­ζω όσον ολίγοι και καταλαμβάνει εν από τα καλύτερα τμή­ματα του αρχείου μου. Αλλά αρκούμαι να σας ειπώ ότι πάντως κάτι συνετέλεσε και ο υποφαινόμενος ίνα μη τότε πραγματοποιηθή η λύσις, και τα πράγματα έφερον, όταν επί τέλους μετά ένα έτος είδε σάρκα και οστά, όσοι τότε είχον σκάψει τον λάκκον μου να πίπτουν ήδη αυτοί μέσα (...). Οι αποβλέποντες τότε εις την χρησιμοποίησιν του Πα­πάγου, τον ήθελαν τότε είδος τι Μαξίμου».

Από διασταυρούμενες πληροφορίες, προκύπτει ότι έχουν συμ­βεί στα παρασκήνια γεγονότα, που οδήγησαν και στην πρώτη σο­βαρή σύγκρουση Παύλου - Παπάγου:

Μετά την παραίτηση του Πλαστήρα, η κίνηση για μεταβατική εντείνεται.

Τα Ανάκτορα θέλουν τον Παπάγο πρωθυπουργό σε μεταβα­τική κυβέρνηση, αλλά πειθήνιο στις εντολές τους. Πιστεύουν πά­ντα ότι είναι ο παλιός αυλικός, ο άνθρωπος τους. Τη λύση Παπά­γου την προωθούν και οι Άγγλοι. Ο Παπάγος διστάζει ν'αναλάβει τις ευθύνες. Σε μια στιγμή όμως πείθεται. Τότε, γίνεται στο σπί­τι του στην Εκάλη μυστική σύσκεψη. Εκτός από τον στρατάρχη, παίρνουν μέρος οι Πιπινέλης, Βενιζέλος, Μεταξάς (Μπούλης), Μανιαδάκης. Ο στρατάρχης είναι κατ'αρχάς σύμφωνος. Ο Παύλος και η Φρειδερίκη που το πληροφορούνται αμέσως, πανηγυρίζουν. Την άλλη μέρα τού στέλνουν με τον Μεταξά τον κατάλογο των προσώπων που το βασιλικό ζεύγος θα ήθελε να καταλάβουν ση­μαντικά υπουργεία στην κυβέρνηση του: Βενιζέλος, Πιπινέλης, Μανιαδάκης, Χ.Ποταμιάνος. Αυτό το τελευταίο όνομα κάνει τον στρατάρχη «έξω φρενών». Δεν θέλει ούτε να τον ακούσει.

Αλλά δεν είναι μόνο αυτός ο λόγος που προκαλεί οργή στον Παπάγο: Θεωρεί περίεργο και ύποπτο ότι από τον κατάλογο λεί­πει το όνομα του στενού φίλου και συμβούλου του, Σπ.Μαρκεζίνη. Και κάτι ακόμα: Άλλες ξένες υπηρεσίες, κυρίως αμερικανι­κές - ίσως όμως και αγγλικές, αντίθετες με εκείνες που συνεργάζονται με τα Ανάκτορα - κινούνται για να τορπιλίσουν τη μεταβατική, γιατί θέλουν τον Παπάγο όχι υπηρεσιακό πρω­θυπουργό, αλλά αρχηγό νέου «ανανεωτικού κινήματος». Φρο­ντίζουν λοιπόν να ειδοποιηθεί ο στρατάρχης ότι τα Ανάκτορα τον προορίζουν για homme de paille (αχυράνθρωπο, μαριονέτα). Τα ονόματα που περιέχει ο κατάλογος των Ανακτόρων, αλλά κι εκεί­νο που λείπει, είναι μια απόδειξη ότι οι πληροφορίες των παρα­γόντων που τον ειδοποίησαν είναι αληθινές. Ο Παπάγος αρνεί­ται να συνεχίσει τη συζήτηση με τους ανακτορικούς. Έχει πιστέψει ότι τον παγιδεύουν.

Ο Παύλος και η Φρειδερίκη τον καλούν στα ανάκτορα του Τα­τοΐου και προσπαθούν να τον πείσουν να μείνει πιστός στην αρ­χική συμφωνία. Αλλά ο στρατάρχης είναι ανένδοτος. Έτσι, η μεταβατική υπό τον Παπάγο ματαιώνεται.

Από το επεισόδιο αυτό αρχίζει η έχθρα βασιλέων - Παπάγου. Η Φρειδερίκη μαίνεται. Και ο ίδιος ο Παύλος θεωρεί την άρνηση του αρχιστράτηγου εχθρική ενέργεια και απειθαρχία προς το Στέμ­μα. Φοβούνται ότι ο Παπάγος θέλει να χρησιμοποιήσει την αίγλη του για να αποκτήσει δική του πολιτική δύναμη και πιθανόν να στραφεί και εναντίον τους. Από τότε αρχίζει, με τη βοήθεια και των Αμερικανών, και η συστηματικότερη προετοιμασία του νέου μεγάλου κόμματος της Δεξιάς.

Ο ίδιος ο Παύλος εξιστόρησε τότε, σε παλαιό πολιτικό και ση­μαίνοντα παράγοντα του Λαϊκού Κόμματος - όπως αφηγείται ο ίδιος -, πώς ο Παπάγος δέχτηκε στην αρχή και αρνήθηκε σε λίγο ν'αναλάβει την προεδρία μεταβατικής. Και ο βασιλιάς πρόσθε­σε: «τα στύλωσε σαν γκαμήλα». Και ο Παπάγος αργότερα επι­βεβαιώνοντας στον ίδιο πολιτικό το επεισόδιο έλεγε:

- Ηθέλησαν να μου στείλουν έτοιμο τον κατάλογο των υπουργών και να αναλάβω ευθύνας για υπουργούς που δεν επέλεξα. Επ'ουδενί λόγω εδέχθην να συζητήσω μια τέτοιαν λύσιν...

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Υπονομεύεται η κυβέρνηση (2ο μέρος)

Αλλά το κανόνι που θα έριχνε την κυβέρνηση Πλαστήρα έβαλλε μέσα από τους ίδιους τους κόλπους της. Δυο ζητήματα δημιουρ­γούνται εκείνες τις μέρες και απειλούν με ανατροπή την κυβέρνη­ση. Το ένα έχει αφορμή την πρόθεση του Πλαστήρα να διορίσει διοι­κητή της Αγροτικής Τραπέζης τον πολιτευτή της ΕΠΕΚ Στέλιο Πιστολάκη. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων, που είχε και προηγού­μενα μαζί του, από την εποχή του κινήματος του 1935, και που, οπωσ­δήποτε, δεν θέλει να πάρει την καίρια αυτή θέση ένα στέλεχος της ΕΠΕΚ, αντιδρά έντονα. Πρόσχημα: Ο Πιστολάκης έχει αναπτύξει κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου «αντεθνικήν δράσιν» (στην πραγματικότητα έχει πάρει την ίδια θέση με τους Πλαστήρα και Σοφιανόπουλο, δηλαδή έχει ταχθεί υπέρ συμβιβασμού). Το άλλο ζή­τημα έχει σχέση με τις επαγγελίες για την ειρήνευση. Με προσωπική διαταγή του πρωθυπουργού προς τον νέο διοικητή της Μακρονήσου, ταξίαρχο Παπαγιαννόπουλο, έχουν απολυθεί μερικές δεκάδες σοβαρά άρρωστοι πολιτικοί κρατούμενοι, ανάμεσα στους οποίους και ο αρχηγός του συνεργαζομένου με το ΚΚΕ Αγροτικού Κόμματος. Κώστας Γαβριηλίδης (ο οποίος και πέθανε στην εξορία μετά δύο χρόνια). Ο Παπανδρέου, όταν πληροφορείται τις απολύ­σεις, διαμαρτύρεται, γιατί έγιναν χωρίς τη γνωμάτευση των αρμοδίων υπηρεσιών ασφαλείας. Δημιουργεί κυβερνητικό ζήτημα. Η αντι­πολίτευση εκμεταλλεύεται αμέσως το θέμα:

«Η ταυτόχρονος απόλυσις του Γαβριηλίδη από την Μακρόνησον και ο διορισμός του κ.Πιστολάκη - δηλώνει ο αρ­χηγός του Λαϊκού Κόμματος Τσαλδάρης - δεν αποτελούν απλήν πρόκλησιν αλλά ράπισμα κατά του αισθήματος του ελληνικού λαού».

Και τα δυο ζητήματα καταλήγουν σε υποχώρηση του Πλα­στήρα και μείωση του κύρους του ως πρωθυπουργού. O Πιστολάκης υποχρεώνεται να υποβάλει την παραίτηση του. Έτσι σώ­ζεται η κυβέρνηση από σχεδόν βέβαιη πτώση, γιατί η αντιπολίτευση έχει καταθέσει στη Βουλή πρόταση μομφής και πολλοί φιλελεύ­θεροι βουλευτές θα καταψήφιζαν. Εξάλλου, για να σταματήσει κάθε πρωτοβουλία του Πλαστήρα στα θέματα των εξόριστων, ο Παπανδρέου αναλαμβάνει προσωπικά το Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως και ο φίλος του Πέτρος Γαρουφαλιάς το Υπουργείο Εσω­τερικών. Από τότε ως τον Νοέμβρη του 1951, κανένας εξόριστος δεν απολύεται, αν δεν κάνει δήλωση μετανοίας.

Οι περιστάσεις έχουν αρχίσει πραγματικά να μεταβάλλονται, η κυβέρνηση του Κέντρου να χάνει ορισμένους υποστηρικτές και στα παρασκήνια ετοιμάζονται άλλες λύσεις. Στον Τύπο δημοσιεύονται πληροφορίες ότι και οι Αμερικανοί είναι τώρα εναντίον της. Στο μεταξύ, κατά τη συζήτηση στη Βουλή, ο ίδιος ο Παπανδρέου αναπτύσσει ποιο ήταν το σπουδαίο θέμα των «απολύσεων» για το οποίο έγινε τόσος θόρυβος από τον Τύπο της Δεξιάς. Όλοι όλοι, είπε, είναι 95 άρρωστοι, που δεν απολύθηκαν, αλλά «έλαβον κατ'οίκον νοσηλείαν με γνωμοδότησιν των επιτροπών Μακρονήσου διά βαρείας παθήσεις». Και συνεχίζει:

«Δεν είναι δυνατόν να δημιουργηθή η εντύπωσις ότι κιν­δυνεύει η ασφάλεια του έθνους από 95 ασθενείς που παρακολουθούνται και οι οποίοι ενδεχομένως θα επιστρέ­ψουν όταν διαπιστωθή ότι η κατάστασις της υγείας των επιβάλλει την επιστροφήν».

Και ο πρώην υπουργός Δημοσίας Τάξεως, «αδιάβλητος» αντικομμουνιστής Ρέντης είπε ότι είναι δυνατόν να διατυπωθεί αντί­θετη μομφή στην κυβέρνηση «διότι εις ουδέν μέτρον επιεικείας προέβη παρά τας επαγγελίας της». Και συνεχίζει:

«Η απόλυσις εκτοπισμένων πολιτών προληπτικώς συλλη­φθέντων είναι άσκησις εθνικής πολιτικής διότι οι προλη­πτικώς συλληφθέντες πολίται δεν είναι κατάδικοι...».

Επειδή όμως συνεχίζεται ο θόρυβος για τους 95 εξορίστους, και μάλιστα ορισμένες εφημερίδες της Δεξιάς γράφουν ότι έχουν εξαφανιστεί και κρύβονται, ο Παπανδρέου δηλώνει ότι, από τον έλεγχο που έκανε η Ασφάλεια, προέκυψε ότι όλοι βρίσκονται στα σπίτια τους, εκτός δύο: Του Γαβριηλίδη, που έχει σταλεί στη Μα­κρόνησο αμέσως, και ενός στο Μεσολόγγι, που έχει, στο μεταξύ, πεθάνει από την πάθησή του. Και δίνει κατάλογο των ονομάτων και των παθήσεων τους (ψυχογενείς παραπληγίες και ημιπληγίες, κατάγματα πλευρών κ.λπ., φυματιώσεις κ.λπ.). Σε λίγες μέρες, ο Παπανδρέου διέταξε να μεταφερθούν οι περισσότεροι στον Άγιο Ευστράτιο.

Ο τότε υφυπουργός Στρατιωτικών, στρατηγός Λ.Σπαής, ανα­φερόμενος στα Απομνημονεύματά του στα γεγονότα εκείνης της περιόδου, γράφει:

«Μετά τον πόλεμον της Κορέας (...) η συνοχή της κυβερ­νήσεως διεταράχθη, καθόσον οι φίλοι μας Αμερικανοί, οι οποίοι μέχρι τότε επεδοκίμαζαν και υπεστήριζαν την κυβέρνησιν Πλαστήρα, άρχισαν να δυσπιστούν προς το κόμ­μα της ΕΠΕΚ (...) διότι τούτο, κατά τις πληροφορίες τους, επηρεαζόταν από αριστερά στοιχεία. Την δυσπιστίαν αυ­τήν των αμερικανικών κύκλων, καταλλήλους και όλως τε­χνηέντως, εκτός των άλλων, εκαλλιεργούσε και ο Παπαν­δρέου, καίτοι ήταν αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως (...). Οι επίσημοι Αμερικανοί επηρεάσθησαν ίσως και από το γεγονός κατά το οποίον ο Πλαστήρας (...) δεν ηθέλησε να μετάσχη η Ελλάς, έστω και διά μικρών στρατιωτικών τμη­μάτων, εις τον πόλεμον της Κορέας (...). Ο Παπανδρέου, μεταξύ των άλλων, εξεμεταλλεύθη το γεγονός, κατά το οποίον ο παρά τω πρωθυπουργώ υπουργός Λ.Σακελλαρόπουλος, τον Ιούνιον του 1950, απέλυσε από την Μακρόνησον 96 κρατουμένους αριστερούς. Η ενέργεια αυτή του υπουργού Σακελλαροπούλου ωφείλετο αποκλειστι­κώς και μόνον εις λόγους ανθρωπιστικούς, καθόσον οι απο­λυθέντες, σύμφωνα με τις γνωματεύσεις των στρατιωτι­κών ιατρών, ήταν όχι απλώς ασθενείς αλλά κυριολεκτικώς ανθρώπινα ράκη. Εξ αυτών οι περισσότεροι ήταν φυματι­κοί με ανοιχτή φυματίωση, οι δε υπόλοιποι ήταν εις το έπα­κρον εξαντλημένοι, λόγω των ταλαιπωριών και κακουχιών, πράγμα το οποίον άριστα εγνώριζε ο κ.Παπανδρέου, ο οποίος, όντας αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως, έλεγε εις επήκοον ιδικών μας και ξένων, υπό τύπον χαριεντισμού: "Δεν προλαμβάνω να συλλαμβάνω κομμουνιστάς, τους οποίους ο Πλαστήρας απολύει από τας φυλακάς". Η δια­γωγή αυτή του Παπανδρέου με εστενοχώρησε και με εξέπληξε τόσον πολύ ώστε παρουσία Άγγλων και Αμερικα­νών ηναγκάσθην να διαμαρτυρηθώ και να κατακρίνω αυτήν ως αήθη πολιτικήν συμπεριφοράν και πολιτικήν ενέργειαν. Την διαμαρτυρίαν μου αυτήν ουδέποτε μου συνεχώρησε ο Παπανδρέου...». (Λεωνίδα Σπαή. στρατηγού, πρ.υπουργού, Πενήντα Χρόνια Στρατιώτης, Αθή­ναι, 1970, σ. 291-3.)

Οι υποχωρήσεις του πρωθυπουργού έχουν προκαλέσει ανα­ταραχή στους κόλπους της ΕΠΕΚ (που, στο μεταξύ, έγινε ενιαίο κόμμα με αρχηγό τον Πλαστήρα και πρόεδρο της κοινοβουλευτι­κής ομάδας τον Τσουδερό). Πολλοί συμπολιτευόμενοι βουλευτές ζητούν να επεκταθούν τα μέτρα επιεικείας, ενώ από την ηγεσία των Φιλελευθέρων και τον Παπανδρέου ασκείται πίεση να περιοριστούν. Και οι Αμερικανοί πιέζουν για την περιστολή τους. Ο Πλαστήρας, σε τελετή στο Υπουργείο Εφοδιασμού, στις 20 Ιουλί­ου, δηλώνει ότι σκοπός της ζωής του είναι να ειρηνεύσει τη χώρα. Αν δεν το πετύχει- προσθέτει - δεν θα διστάσει να αποσυρθεί στον ιδιωτικό βίο.

Αλλά την ίδια μέρα, επιστρέφει από το εξωτερικό ο Βενιζέ­λος. Η ώρα της κρίσεως φτάνει. Ο αρχηγός των Φιλελευθέρων συ­ναντάται αμέσως με τους Κανελλόπουλο, Ζέρβα, Αρ.Μεταξά. Δημοσιεύονται πληροφορίες ότι ετοιμάζεται διάδοχο σχήμα υπό τον Πιπινέλη. Στην πραγματικότητα, ο Βενιζέλος ευνοούσε τα σχέ­δια των Ανακτόρων για μεταβατική υπό τον Παπάγο. Στην ιδέα αυτή είχαν προσχωρήσει τώρα και οι Αμερικανοί.

     Στις 17 Ιουλίου, ο επιτετραμμένος Μάινορ (ο Γκραίηντυ είχε φύγει και ο νέος πρεσβευτής Τζον Πιουριφόυ δεν είχε φτάσει ακό­μα στην Ελλάδα) είπε στον βασιλιά ότι η αμερικανική κυβέρνη­ση θα δεχόταν ευχαρίστως μια κυβέρνηση υπό τον Παπάγο, στη­ριζόμενη σε ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία (Δαφνή. στο ίδιο, σ. 470). Την ίδια μέρα ο αρχηγός της Αμερικανικής Στρατιωτικής Αποστολής Βαν Φλητ, που έφυγε από την Ελλάδα, απεκάλυψε στο αεροδρόμιο στον μέγα αυλάρχη Δημήτριο Λεβίδη ότι είχε στεί­λει στον προϊστάμενο του Αμερικανό υπουργό των Στρατιωτικών έκθεση, στην οποία τόνιζε ότι, σε περίπτωση γενικού πολέμου εξαιτίας της συγκρούσεως στην Κορέα, η κυβέρνηση Πλαστήρα θα αποτελούσε Πέμπτη Φάλαγγα του εχθρού. Και πρότεινε κυ­βέρνηση υπό τον Παπάγο (Ακρόπολις. 4 Ιουλίου 1972).

Τα Ανάκτορα - παρά τα όσα μυθιστορηματικά ως τώρα έχουν γραφεί - ήθελαν τη λύση Παπάγου. Θεωρούσαν ακόμα τότε τον αρχιστράτηγο άνθρωπο δικό τους, που θα έπαιζε θαυμάσια το παιγνίδι τους. Υπήρχε βέβαια μια δυσαρέσκεια της Φρειδερίκης απέναντι στον αρχιστράτηγο, γιατί είχε απομακρύνει από την ηγε­σία της Αεροπορίας τον πτέραρχο Χαράλαμπο Ποταμιάνο. («Με έπαιρνε τρεις φορές την ημέρα στο τηλέφωνο η βασίλισσα για να ανακαλέσω την απόφαση μου», είπε αργότερα σε παλαιό πολι­τικό ο ίδιος ο Παπάγος.) Αλλά οι σχέσεις του αρχιστρατήγου με τον Παύλο παρέμεναν -φαινομενικά τουλάχιστον - άριστες.

Η λύση, όμως, Παπάγου δεν μπορούσε να προωθηθεί γιατί ο ίδιος δίσταζε να αναλάβει. Τη λύση Πιπινέλη δεν την δέχονταν ορισμένοι πολιτικοί και έτσι είχε λίγες ελπίδες να συγκεντρώσει πλειοψηφία στη Βουλή. Ο Βενιζέλος κατέβαλε προσπάθειες να πείσει τον στρατάρχη να δεχτεί την πρωθυπουργία, αλλά ο Πα­πάγος επέμενε στην άρνηση του. Έτσι, μια που δεν ήταν ακόμα έτοιμο το διάδοχο σχήμα, ο Βενιζέλος δήλωσε ότι εξακολουθεί να υποστηρίζει την κυβέρνηση Πλαστήρα. Αλλά έθεσε τους όρους του. Και ο Πλαστήρας υποχρεωνόταν να δηλώσει, στις 24 Ιουλίου, στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος του:

«Η κυβέρνησις, λαμβάνουσα υπ' όψιν την δημιουργηθείσαν διεθνή ατμόσφαιραν εκ της συγκρούσεως της Κορέας, θα ευθυγραμμίσει την πολιτική της με την πολιτική των Συμμάχων. Εάν βραδύτερον ήθελον μεταβληθή αι συνθήκαι, θα εδημιουργούντο ίσως γενικώτεραι προϋποθέσεις αι οποίαι θα επέτρεπον εις την κυβέρνησιν να συμπληρώση τα μέτρα επιεικείας».

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Υπονομεύεται η κυβέρνηση

Αν το Κέντρο είχε ιδεολογική και πολιτική ομοιογένεια, αν δεν το κατέτρωγαν και οι προσωπικές αντιζηλίες και αντιθέσεις, θα μπορούσε ίσως να αντισταθεί στις πιέσεις. Αλλά, όπως είδαμε, από την πρώτη στιγμή, η ιδέα του συνασπισμού του Κέντρου είχε πλη­γεί και η κυβέρνηση Πλαστήρα έπλεε σε άγνωστα νερά, όπου τα­ξίδευε ένα γνωστό υποβρύχιο, έτοιμο να εξαπολύσει κάποια ώρα τις τορπίλες του.

     Στις αρχές Μαΐου, ο πρεσβευτής Γκραίηντυ φεύγει, με άδεια, για την Αμερική, ενώ ο επιτετραμμένος Μάινορ πραγματοποιεί συναντήσεις και συνομιλίες με τον βασιλιά, τον Βενιζέλο και τον Τσαλδάρη. Φτάνει στην Ελλάδα ο Ελληνοαμερικανός Τομ Καραμεσίνης, που έχει διατελέσει σταθμάρχης της C1A στη χώρα μας στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, για ν'αναλάβει και πάλι τα ίδια καθήκοντα. Στα μέσα Μαΐου δημοσιεύεται στον ελ­ληνόφωνο Εθνικό Κήρυκα της Νέας Υόρκης ενυπόγραφο άρθρο του Σοφοκλή Βενιζέλου, στο οποίο ο αρχηγός των Φιλελευθέ­ρων κατακρίνει τα άλλα κόμματα για την πολεμική που άσκη­σαν κατά της κυβερνήσεώς του, και τον Γκραίηντυ για την επι­στολή «την οποίαν απηύθυνε κατά εντελώς παράδοξον και αχαρακτήριστον τρόπον», και συνέχιζε:

«Η πίεσις ήτις μου ησκήθη διά να παραιτηθώ προς διευκόλυνσιν σχηματισμού "κυβερνήσεως αυτοδυνάμου πλειο­ψηφίας" δεν νομίζω να ήτο ούτε λυσιτελής ούτε να ωδήγησεν εις την ενδεδειγμένην κατάστασιν».

Αφού υποστηρίζει ότι οι κυβερνήσεις συνεργασίας είναι δυ­σκίνητες, ενώ οι ομοιογενείς αποτελεσματικότερες, καταλήγει:

«Ήδη η νέα κυβέρνησις, εις την οποίαν συμμετέχει ανα­γκαστικούς και το Κόμμα των Φιλελευθέρων, άνευ της προ­σωπικής μου συμμετοχής, από μηνός κυβερνά την χώραν και έτυχε της πλειοψηφίας της Βουλής. Ολοψύχως εύχομαι να αποδώση τους αναμενομένους καρπούς. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων θα καταβάλει προσπαθείας για την επιτυχίαν της».

Οι Αμερικανοί, που δεν βλέπουν ακόμα τη δυνατότητα άλ­λου σχήματος, προσπαθούν να πείσουν τον Βενιζέλο να πάρει μέρος στην κυβέρνηση. Αλλά εκείνος έχει ήδη προσχωρήσει στα σχέδια για μεταβατική υπό τον στρατάρχη Παπάγο, που προω­θούν πάλι τα Ανάκτορα και οι σύμβουλοι τους (Πιπινέλης, Αρ.Μεταξάς κ.λπ.). Έτσι, δεν φέρνουν κανένα αποτέλεσμα ούτε οι εκκλήσεις, που του κάνει ο επιτετραμμένος Μάινορ, ούτε η επι­στολή που του στέλνει ο υφυπουργός Μακ Γκη. Αφού εξαπο­λύει, μέσω Νέας Υόρκης (Εθνικού Κήρυκος), την τορπίλη του κατά της κυβερνήσεως Πλαστήρα, ο Βενιζέλος φεύγει για τη Μασσαλία με το ατμόπλοιο «Ιωνία». Λίγο προτού να φύγει, έχει μακρά συνομιλία με τον αρχιστράτηγο Παπάγο (εφημερίδες, 21 Μαΐου 1950).

Και ο Παπανδρέου, που καταλαβαίνει ότι, με την τακτική του Βενιζέλου, η κυβέρνηση δεν θα έχει πολλών μηνών ζωή, αρχίζει να προετοιμάζει το έδαφος για την αποχώρηση του. Έτσι, στα τέλη Μαΐου, αρχίζουν να διοχετεύονται πληροφορίες στον Τύπο ότι ο αντιπρόεδρος και ο φίλος του υπουργός Γεωργίας Χατζηγιάννης θα παραιτηθούν, αν δεν καθοριστούν ικανοποιητικές τιμές για τη συγκέντρωση του σταριού.

Ο Πλαστήρας, επιθυμώντας να ξεκαθαρίσει την κατάσταση - στον Τύπο και στους πολιτικούς κύκλους γίνεται λόγος για νέες εκλογές - φεύγει και αυτός για το Παρίσι, με την ελπίδα ότι θα κατορθώσει να συνεννοηθεί με τον Βενιζέλο. Αλλά, μόλις φτάνει στο Παρίσι ο πρωθυπουργός (και ο υπουργός Συντονισμού Τσουδερός, που έχει πάει εκεί για να προωθήσει τις εξαγωγές ελληνικών καπνών), ο Βενιζέλος φεύγει για το Λονδίνο. Τελικά η συνάντηση γίνεται, στις 5 Ιουνίου, στο Παρίσι, αλλά καταλήγει στο πολύ φτω­χό αποτέλεσμα, να υποσχεθεί ο Βενιζέλος ότι θα συστήσει στο κόμ­μα του ειλικρινή συνεργασία με την ΕΠΕΚ στην κυβέρνηση. Για συμμέτοχη δική του στην κυβέρνηση δεν δέχεται συζήτηση.

Στο μεταξύ, στην Αθήνα, ενώ κυκλοφορούν φήμες συνεργα­σίας, ο Τσαλδάρης εξαπολύει εντονότερη επίθεση κατά των «μέ­τρων επιεικείας»:

«Με τον κ. Βενιζέλον - δηλώνει ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμ­ματος - είμεθα σύμφωνοι ότι επ'ουδενί λόγω πρέπει να διευκολυνθή - διά των μέτρων επιεικείας και του καθαρ­μού - η αναβίωσις του κομμουνισμού και των μεθόδων προς επικράτησιν αυτού, διότι εις την εφαρμογήν των μέτρων αυτών θα αντιδράσει ο εθνικόφρων ελληνικός λαός». (Εφη­μερίδα Νέοι Καιροί, 1η Ιουνίου 1950.)

     Στις 8 Ιουνίου, ο Παπανδρέου με δηλώσεις του ζητά να ξε­καθαριστεί το θέμα της σταθερότητας και της διάρκειας της κυ­βερνήσεως και κάνει γνωστό ότι συμφώνησε με τους Πλαστή­ρα και Τσουδερό να συζητηθεί μετά τις διακοπές της Βουλής. Τη στιγμή αυτή, που και ο αντιπρόεδρος της θέτει «υπό αίρεσιν» την κυβέρνηση, σημειώνεται πάλι έντονη παρέμβαση των Αμερικανών. Ο επιτετραμμένος Μάινορ και ο αρχηγός της Οικονομικής Αποστολής, Πόρτερ, συναντιούνται το πρωί της 13ης Ιουνίου με τα μέλη του κυβερνητικού συμβουλίου Πλαστήρα, Παπανδρέου, Τσουδερό και Κωστόπουλο και τους προειδο­ποιούν ότι ανατροπή της κυβερνήσεως θα έχει ως αποτέλεσμα διακοπή της αμερικανικής βοήθειας. Έχει μεσολαβήσει ειδική σύσκεψη στο Στέητ Ντηπάρτμεντ με συμμετοχή του πρεσβευ­τή Γκραίηντυ. που είχε προηγουμένως συζητήσει το Ελληνικό με τον πρόεδρο Τρούμαν, του διευθυντή των ελληνικών υποθέ­σεων Γκρόμυ και του επιτετραμμένου της Ελλάδας Οικονόμου-Γκούρα, στην οποία αποφασίστηκε να ειδοποιηθεί σχετικά με την απόφαση της αμερικανικής κυβερνήσεως να στηρίξει το σχή­μα Πλαστήρα και ο Βενιζέλος, από τον Αμερικανό πρεσβευτή στο Λονδίνο και στο Παρίσι και το Χάριμαν.

Μετά τη συνάντηση των Μάινορ και Πόρτερ με το κυβερνη­τικό συμβούλιο, δημοσιεύεται επίσημη ανακοίνωση. που αναφέ­ρει ότι οι δύο εκπρόσωποι των ΗΠΑ είπαν στους 'Ελληνες ηγέτες τα εξής:

«Οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι είναι ουσιώδες να υπάρχει κυβερνητική σταθερότης και συνέχεια κατά την κρίσιμον περίοδον της ανασυγκροτήσεως. Έχουν τον δισταγμόν ότι μια κυβερνητική κρίσις ή νέαι εκλογαί θα δημιουργήσουν συνθήκας ασταθείας, αι οποίαι θα εμποδίσουν ή θα καθυ­στερήσουν σοβαρώς την αμερικανικήν βοήθειαν προς την Ελλάδα. Η παρούσα κυβέρνησις (...) είναι εις θέσιν να φέρη εις πέρας την ανασυγκρότησιν και προφανώς εξακο­λουθεί να τυγχάνη ευρείας υποστηρίξεως από μέρους του ελληνικού λαού και της Βουλής. Διά τον λόγον ακριβώς αυ­τόν έχει την εμπιστοσυνην και την υποστηριξιν και των Αμε­ρικανών...»

Μετά την αμερικανική επέμβαση και ο Παπανδρέου και ο Βε­νιζέλος δηλώνουν ότι δεν υπάρχει ζήτημα και ότι η κυβέρνηση εί­ναι σταθερή. Ο Γκραίηντυ, που ήλθε, για λίγες μέρες στην Ελλά­δα, προτού να φύγει για τη νέα του θέση, εκθέτει τις απόψεις του Προέδρου Τρούμαν υπέρ της κυβερνήσεως Πλαστήρα, σε αποκλειστική του συνέντευξη στο Βήμα της 22ας Ιουνίου. Αλλά, σε λίγες μέρες, ξεσπά ο πόλεμος στην Κορέα. Και οι Αμερικανοί αρχίζουν να αναπροσαρμόζουν την πολιτική τους και στην Ελλά­δα, ενώ νέες κρίσεις συγκλονίζουν την κυβέρνηση Πλαστήρα.

Στις 3 Ιουλίου, φιλική προς το Λαϊκό Κόμμα εφημερίδα γράφει:

«Ήλθε η στιγμή να τους διώξωμεν. Να φύγουν το ταχύτερον. Το κανόνι που κροτεί εις την άλλην άκραν του 38ου παραλλήλου πρέπει να μας ξυπνήση, εφόσον είναι καιρός. Δεν πρέπει να τους αφήσουμε να μας παραδώ­σουν χειροπόδαρα εις το ΚΚΕ και το ΕΑΜ».