ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Παρασκήνια της Αριστεράς

Οι ζυμώσεις για την ίδρυση του νέου συνασπισμού της Αριστεράς έχουν αρχίσει από τον Μάη του 1951 με τη συμμετοχή των Γ.Σπηλιόπουλου, Δ.Μαριόλη, Δ.Χριστάκου (θα πεθάνει στις 21 Αυ­γούστου, δηλαδή πριν από τις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου, ύστε­ρα από εγχείρηση νεφρών στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός») και Μιχάλη Βουρνά, του Δημοκρατικού Συναγερμού, Σταύρου Ηλιό­πουλου και Δ.Μαραγκού, του Σοσιαλιστικού Κόμματος του Πασαλίδη, Σταμάτη Χατζήμπεη, Νεόκοσμου Γρηγοριάδη και Μανώλη Μάντακα, των Αριστερών Φιλελευθέρων, Μιχάλη Κύρκου και Αλκιβιάδη Λούλη του Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόμμα­τος και του ανεξάρτητου βουλευτή Ανδρέα Ζάκκα. Οι συγκε­ντρώσεις γίνονται συνήθως στο σπίτι του Ζάκκα, σε μια πάροδο της οδού Πατησίων προς το τέρμα. Όταν οι συνεννοήσεις προχωρούν ως ένα σημείο, κατεβαίνει από τη Θεσσαλονίκη και ο Γιάν­νης Πασαλίδης.

Η πρωτοβουλία τώρα για την ενότητα της Αριστεράς προέρ­χεται από τα κόμματα και ομάδες που έπαιρναν μέρος μετά την Απελευθέρωση στον συνασπισμό του ΕΑΜ και από παράγοντες που ακολουθούν τη γραμμή του ΚΚΕ και έχουν συγκεντρωθεί στον Δημοκρατικό Συναγερμό. Όλοι αυτοί οι παράγοντες πιστεύουν ότι η Δημοκρατική Παράταξις ήταν πλαδαρός σχηματισμός και ότι χρειάζεται ένας πιο ρωμαλέος, δυναμικός και δεμένος συνα­σπισμός. Οι κομμουνιστές, με τα δύο παράνομα κέντρα τους, που έχουμε αναφέρει, κινούνται στα παρασκήνια για να πετύχουν να πραγματοποιηθεί η ενότητα, αλλά και για να καταλάβουν επί­καιρες θέσεις και να επιβάλουν προωθημένο πρόγραμμα στον νέο συνασπισμό της Αριστεράς. Βασικά όμως την ευθύνη από το ΚΚΕ για τη συνένωση των δυνάμεων της Αριστεράς την έχουν ο Ν.Πλουμπίδης με τον Κώστα Μπασιάκο. Ο Ν.Πλουμπίδης, για να πετύχει στην αποστολή του, κινείται τώρα και ο ίδιος πιο ανοι­χτά, παρά τους σοβαρούς κινδύνους που διατρέχει να συλληφθεί, να καταδικαστεί σε θάνατο και να εκτελεστεί. Έρχεται και απευ­θείας σε επαφή με τον Μιχάλη Κύρκο, τον γιατρό Σπηλιόπουλο τον Δημήτρη Μαριόλη και άλλους. Στην αρχή, όπως αναφέραμε, παίρνουν μέρος στις συσκέψεις και οι ηγέτες του ΣΚΕΛΔ. Σβώλος και Τσιριμώκος, που όμως έχουν αρχίσει, παράλληλα, διαπραγ­ματεύσεις για εκλογική σύμπραξη με την ΕΠΕΚ.

Οι συνεννοήσεις προσκρούουν στις προγραμματικές αρχές. Οι σοσιαλιστές, οι αριστεροί φιλελεύθεροι και ο Ζάκκας διαφωνούν με το προωθημένο πρόγραμμα που ζητούν οι κομμουνιστές και οι άλλοι. Βλέποντας ότι οι διαπραγματεύσεις παρατείνονται, ο Πασαλίδης φεύγει για τη Θεσσαλονίκη. Οι συσκέψεις διακόπτονται για δεκαπέντε μέρες. Συνεχίζονται όμως προσωπικές επαφές. Γί­νεται προσπάθεια να πειστεί και το ΣΚΕΛΔ να πάρει μέρος στον συνασπισμό. Όταν οι συνεννοήσεις μπαίνουν πάλι σε κάποιο δρό­μο, ο Σταύρος Ηλιόπουλος πηγαίνει στη Θεσσαλονίκη και επι­στρέφει με τον Πασαλίδη, που οι περισσότεροι συμφωνούν να εί­ναι ο πρόεδρος του νέου συνασπισμού της Αριστεράς.

Στην τελική φάση των διαπραγματεύσεων συμφωνεί και το ΣΚΕΛΔ. Όταν όμως είναι έτοιμο το πρακτικό, οι Σβώλος και Τσι­ριμώκος αρνούνται να υπογράφουν και ζητούν προθεσμία μερικών ημερών. Στις 9 Αυγούστου, ο Πασαλίδης καταθέτει στον Άρειο Πά­γο τον τίτλο και το έμβλημα της ΕΔΑ για τις εκλογές. Το έμβλημα είναι ένας κύκλος με τα αρχικά ΕΔΑ. Κάτω από τον κύκλο είναι γραμμένες οι λέξεις «Ειρήνη, Δημοκρατία, Αμνηστία». Την ίδια μέ­ρα πρόκειται να δώσουν την τελική τους απάντηση οι ηγέτες του ΣΚΕΛΔ, αν θα πάρουν μέρος στον συνασπισμό. Στο ζαχαροπλα­στείο του Γιαννάκη είναι το ραντεβού. Εκεί περιμένουν οι Πασα­λίδης, Μιχ.Κύρκος, Α.Ζάκκας, Γ.Σπηλιόπουλος και Στ.Χατζημπέης τους Αλ.Σβώλο και Ηλ.Τσιριμώκο. Αλλά οι δύο ηγέτες του ΣΚΕΛΔ, ίσως από παρανόηση, ίσως γιατί έχουν πάρει πια οριστικά τις αποφάσεις τους, δεν πηγαίνουν στο ραντεβού. Την ώρα εκείνη βρίσκονται στα παλιά Ανάκτορα και συζητούν με τον Πλαστήρα.

Οι εκπρόσωποι της ΕΔΑ πηγαίνουν τότε στα γραφεία της ΕΠΕΚ στη Βουλή να συναντήσουν τον Πλαστήρα και να του ζητήσουν συνεργασία. Ο αρχηγός της ΕΠΕΚ τούς δέχεται με το καλοσυνά­το του ύφος και με τα συνηθισμένα του αστεία και, με τη θεσσα­λική του προφορά, τους λέει:

-   Τι θέλτε ιδώ Κουκουέδες; Η Ασφάλεια είναι ιδώ κι θα με πιάσ'.

Του εξηγούν ότι ο σκοπός τους είναι η σύμπραξη όλων των δημοκρατικών κομμάτων στις εκλογές και ότι, για τον ίδιο λόγο, θα τον επισκεφτεί και ο Σβώλος.

-   Η Αλέκς ήταν τώρ'ιδώ. τους απαντά ο Πλαστήρας. Αυτούν θα τουν παρ', ισάς ούχι... (Η εξιστόρηση βασίζεται σε αφήγηση του Σταύρου Ηλιόπουλου.)

Τελικά, το ΣΚΕΛΔ δεν θα συμπράξει στις εκλογές ούτε με την ΕΠΕΚ ούτε με την ΕΔΑ, με αποτέλεσμα να πάθει συντριπτική ήτ­τα, όπως θα δούμε

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Ιδρύεται η ΕΔΑ

Στις 3 Αυγούστου, ανακοινώνεται ένα ακόμα γεγονός που θα επηρεάσει τα πολιτικά πράγματα της χώρας: Η ίδρυση της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ). Το πρακτικό της ίδρυσης της ΕΔΑ φέρει τις υπογραφές των Ι.Πασαλίδη, ως εκπροσώπου του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος, του Δημήτρη Μαριόλη του Δημοκρατικού Συναγερμού, του Σταμάτη Χατζήμπεη του κόμ­ματος των Αριστερών Φιλελευθέρων, του Μιχάλη Κύρκου, του Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόμματος, έχει ημερομηνία 1 Αυ­γούστου 1951 και προβλέπει:

«Κοινήν κάθοδον εις τας προσεχείς εκλογάς επί τη βάσει του προγράμματος το οποίον από κοινού έχομεν επεξερ­γασθεί και προσυπογράφει, β) Υποστήριξιν του κοινού προ­γράμματος, δι'αγώνος τόσον εντός όσον και εκτός του Κοινοβουλίου και μέχρι πέρατος τουλάχιστον της προσεχούς κοινοβουλευτικής περιόδου, γ) Η μεταξύ ημών συνεργα­σία περιβάλλεται τον τύπον της συνεργασίας κομμάτων εν πλήρει ισοτιμία, αι δε αποφάσεις θα λαμβάνωνται εν ομο­φωνία των αντιπροσώπων ημών. δ) Η διοίκησις του συνασπισμού ασκείται υπό επιτροπής αποτελουμένης εξ ενός αντιπροσώπου εξ εκάστου των συνεργαζομένων κομμά­των, εν πλήρει ισοτιμία, την δε προεδρίαν της διοικούσης επιτροπής αναθέτομεν εις τον κ. I.Πασαλίδην. ε) Προς αντιμετώπισιν των εκ του εκλογικού νόμου προκυπτουσών δυσχερειών, ο συνασπισμός θέλει προσλάβειν την μορφήν κόμματος μέχρι της διεξαγωγής των εκλογών, ανακηρύξεως των επιτυχόντων και της εκδικάσεως του κύρους των εκλογών υπό του εκλογοδικείου, μεθ'ο έκαστον των συ­μπραττόντων κομμάτων δικαιούται να ανακτήση την αυτοτέλειαν και την ανεξαρτησίαν του. Τίτλος του εμφανισθησομένου νέου κόμματος ορίζεται: Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, στ) Εις τον συνασπισμόν δύναται να προσχωρήση μεταγενεστέρως και παν άλλον δημοκρατικόν κόμ­μα, εφόσον θα απεδέχετο το κοινόν πρόγραμμα και θα ανεδέχετο τας υποχρεώσεις τας αναφερομένας εις το παρόν πρακτικόν. ζ) Το πρακτικόν τούτο δεν πρόκειται να δοθή εις την δημοσιότητα, δεσμεύει δε τα κόμματα τα μετέχο­ντα του συνασπισμού». (Το πρακτικό, από το προσωπικό αρχείο του Σταύρου Ηλιόπουλου.)

Στις 3 Αυγούστου προσχωρεί στην ΕΔΑ και η ομάδα που δια­τήρησε τον τίτλο του κόμματος του Γιάννη Σοφιανόπουλου (Ένωσις Δημοκρατικών Αριστερών, με επικεφαλής τους Ηρακλή Παπαχρήστου και Γιάννη Κοκορέλλη). Αντίθετα, το ΣΚΕΛΔ των Σβώλου - Τσιριμώκου αρνείται τελικά να προσχωρήσει στο νέο σχή­μα της Αριστεράς, γιατί φοβάται πως θα κυριαρχηθεί από το ΚΚΕ.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ

 Στις 6 Αυγούστου, ανακοινώνεται ο τίτλος του νέου κόμμα­τος, που έχει επικεφαλής τον στρατάρχη Παπάγο: «Ελληνι­κός Συναγερμός», κατ'απομίμηση τίτλου του «Συναγερ­μού του Γαλλικού Λαού» (Rassemblement du Peuple Francais). Ο Παπάγος εμφανίζεται σαν ο Ντε Γκωλ της Ελλάδας.

Στο νέο κόμμα προσχωρούν αμέσως το ΛΕΚ και οι περισσότεροι βουλευτές του Λαϊκού Κόμματος. Επιτελείς του Ελληνικού Συναγερμού είναι ο Σπύρος Μαρκεζίνης και οι δύο συναρχηγοί του ΛΕΚ, Π.Κανελλόπουλος και Στ.Στεφανόπουλος. Το ΛΕΚ αυτοδιαλύθηκε. Ο Στεφανόπουλος πρότεινε στον Παπάγο να προ­σθέσει ως τέταρτο επιτελή του Συναγερμού τον Π.Πιπινέλη. Ο στρατάρχης όμως απέρριψε την πρόταση:

ΠΑΠΑΓΟΣ: Όχι, γιατί δεν μου αρέσει η στάσις του. Είμε­θα φίλοι με τον Πιπινέλη. Αλλά, ενώ μου έλεγε τα εξ αμά­ξης κατά του Τσαλδάρη, τα έφτιαξε μαζί του. (Αφήγηση παλαιού πολιτικού.)

Είναι πιθανό, εξάλλου, να επηρέασαν τον Παπάγο και όσα κα­ταμαρτυρούσε ο Διάκος εναντίον του Πιπινέλη για τον ρόλο του στην υπόθεση Κατραμάτου, καθώς και οι ιδιαίτεροι δεσμοί του με τους Άγγλους. Βέβαιο επίσης είναι ότι ο Σπ.Μαρκεζίνης, που παρέμενε πάντα ο κύριος σύμβουλος του Παπάγου και ο κυριότερος πολιτικός εγκέφαλος του Συναγερμού, δεν συμπαθούσε τον Πιπινέλη. Για την οργάνωση του κόμματος του ο στρατάρχης χρησιμοποίησε και ορισμένους φίλους του απόστρατους, όπως ο συνταγματάρχης Γωγούσης και ο στρατηγός Καρατζένης.

Στις 11 Αυγούστου, ο Παπάγος, μιλώντας από τον Ραδιοφω­νικό Σταθμό Αθηνών, καλεί τον ελληνικό λαό σε «συναγερμό». Υποστηρίζει, ότι τα επόμενα χρόνια θα είναι κρίσιμα για την Ελλά­δα και για τον «ελεύθερο κόσμο», ότι πρέπει να αξιοποιήσουμε την αμερικανική βοήθεια, αλλά να μη στηριζόμαστε σ'αυτή, για­τί είναι επικουρική, αλλά κυρίως στις δικές μας δυνάμεις. Καλεί τον λαό στη «μάχη της παραγωγής», υπόσχεται πως θα δημι­ουργήσει έντιμο κράτος και θα κατοχυρώσει τις πολιτικές και ατο­μικές ελευθερίες των πολιτών, και συνεχίζει:

«Καλώ όλους να λησμονήσουν το παρελθόν. Ζητώ μακροθυμία απέναντι των αντιπάλων (...). Η ενότης του έθνους είναι προϋπόθεσις της δυνάμεώς του και η δύναμίς του εγγύησις της ασφαλείας του. Έργον του κράτους είναι να αντιταχθή με την αναγκαίαν αυστηρότητα κατ'εκείνων μό­νον των αμετανοήτων, οι οποίοι θα θελήσουν είτε την ενό­τητα να διασπάσουν είτε την εσωτερικήν ασφάλειαν να κλονίσουν».

Ο Παπάγος - ή μάλλον ο Μαρκεζίνης, που από το 1949 έχει δια­κηρύξει την πολιτική της «λήθης του παρελθόντος» και είναι ο εμπνευστής, όταν δεν είναι και ο συγγραφέας, των λόγων του στρατάρχη - ξέρει πως τα συνθήματα της αλλαγής και της ειρηνεύσεως έχουν απήχηση στον λαό και θέλει να τα πάρει από τον Πλαστήρα και την Αριστερά.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Αποδοκιμασία

Ο Παύλος και η Φρειδερίκη, πάντως, ζητούν ευκαιρία για να δείξουν στην κοινή γνώμη που, μη γνωρίζοντας τα παρασκήνια, θεωρεί πάντα τον Παπάγο άνθρωπο της Αυλής, ότι αποδοκιμάζουν την κάθοδο του στρατάρχη στην πολιτική κονίστρα. Την ευκαιρία τους τη δίνει η ίδια η ανακοίνωση του Παπάγου, που, όπως είδαμε, ανέφερε ότι ο στρατάρχης κατεβαίνει στην πολιτική «με σύμβολον τους βασιλείς μας...». Εξάλλου, στις 2 Αυγούστου, σε συνέντευξή του στο Βήμα, ο Παπάγος λέει ανάμεσα σ' άλλα:

«Έρχομαι όχι να κλονίσω, αλλά να στερεώσω τον Θρόνον».

Στις 4 Αυγούστου δημοσιεύεται στον Τύπο η ακόλουθη ανακοίνωση:

«Καθ'υψηλήν επιταγήν και κατόπιν εισηγήσεως του κ.προέδρου της κυβερνήσεως προς την A.M. τον βασιλέα, το Μέγα Βασιλικόν Αυλαρχείον ανακοινοί ότι, επειδή εις προ­σφάτους δηλώσεις και συνεντεύξεις εκλογικού χαρακτήρος γίνεται μνεία του ονόματος του βασιλέως ως "Συμ­βόλου", αλλαχού δε παρίσταται ότι η επιτυχία του προβάντος εις τας δηλώσεις υποψηφίου "θα στερεώση τον Θρόνον", δέον να υπομνησθή το άτοπον της αναμείξεως του Στέμματος κατά τον αρξάμενον εκλογικόν αγώνα, έστω και υπό μορφήν εκδηλώσεων αφοσιώσεως προς Αυ­τό. Η A.M. ο βασιλεύς, εχόμενος της εκ του Συντάγματος αποστολής Αυτού, είναι εκτός και υπεράνω κομμάτων, διατηρών απόλυτον αμεροληψίαν και ισότητα έναντι όλων όσοι πολιτεύονται κατά τους νόμους του κράτους».

Ο αντιπαπαγικός αγώνας των Ανακτόρων έχει αρχίσει. Άσχετα αν και σε ποιο βαθμό πίσω από τη διαμάχη αυτή κρύβονται, και αντιθέσεις ξένων δυνάμεων για την κυριαρχική επιρροή στην Ελλάδα και άσχετα και από τις προσωπικές τους προστριβές με τον Παπάγο, είναι φυσικό ο βασιλιάς και ιδιαίτερα η αυταρχική Φρειδερίκη να βλέπουν με δυσπιστία και εχθρότητα κάθε «κίνη­μα», έστω και της Δεξιάς, που είναι δυνατόν να τείνει να τους πε­ριορίσει τις ουσιαστικές εξουσίες.

Στο μεταξύ, ο Κ. Τσαλδάρης, που βλέπει ότι όχι μόνο παύει πια να είναι ο αρχηγός της Δεξιάς αλλά και ότι θα διαλυθεί το ως πριν μερικούς μήνες παντοδύναμο κόμμα του, εξαπολύει εντονό­τατη επίθεση εναντίον των παπαγικών και κατά του στρατάρχη:

«Η από διετίας σοβούσα συνωμοσία των μηχανορράφων απεκαλύφθη χθες - δηλώνει ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμ­ματος. Την είχαμεν επισημάνει από καιρού. Παρηκολουθήσαμεν τα συμπτώματά της και δεν επαύσαμεν τηρούντες ενήμερον τον ελληνικόν λαόν. Εξώθησαν τον κ.Παπάγον εις τας προσφάτους κομματικάς περιοδείας ανά την Ελλάδα υπό το πρόσχημα της επιθεωρήσεως του στρα­τού εν ειρηνική περιόδω. Τον έσυραν εις το να παραιτηθή από τον στρατόν διά να τον έχουν έτοιμον διά τους πολι­τικούς ελιγμούς των. Εδημιούργησαν πέριξ της αναμείξεώς του εις την πολιτικήν μίαν ατμύσφαιραν αβεβαιότη­τος προσαρμοζομένην εις την υποκριτικήν των σκηνοθεσίαν. Η όλη κίνησις φέρει την σφραγίδα της συνωμοτικής διαρθρώσεως. Και διά τον τρόπον καθ'ον ανεπτύχθη και διά τα σκοτεινά πρόσωπα τα οποία συνείργησαν. Τον εξώθη­σαν μέχρι της απιστεύτου αποφάσεως να διχάση τον εθνικόφρονα κόσμον χάριν ιδίων των ανόμων επιδιώξεων. Τον έστησαν έναντι του Θρόνου ως αυτόκλητον τιμητήν (...). Και εκινήθη χθες ο Δούρειος Ίππος φέρων εις την κοιλίαν του τους συνωμότας. Είναι ευτύχημα λοιπόν ότι επέρχε­ται η εκκαθάρισις. Θα την έχουν την "αλλαγήν" οι συνωμόται. Αλλαγήν μεθόδων και σκοπών. Θα πληροφορηθούν πως ότι δεν κατώρθωσαν μόνοι των, δεν θα το κατορθώ­σουν ούτε υπό τον κ.Παπάγον. Διότι ο ελληνικός λαός δεν είναι διατεθειμένος να παραδώση το καθεστώς βοράν εις τους δυναμιτιστάς του, οι οποίοι τοσάκις ύψωσαν θρασείαν δικτατορικήν κεφαλήν εναντίον των πολιτικών και των λαϊ­κών ελευθεριών...». (Εφημερίδες, 31 Ιουλίου 1951.)

Είναι δικαιολογημένη η πικρία του Κ. Τσαλδάρη, που βλέπει να σβήνει το πολιτικό άστρο του, αλλά δεν έχει τη δύναμη ν'απο­χαιρετήσει, χωρίς παράπονα, την Αλεξάνδρεια που χάνει... Ο Πα­πάγος και το κόμμα του δεν θα διχάσουν τη Δεξιά, αλλά, αντίθετα, θα την συνενώσουν και θα της δώσουν, με τη βοήθεια και των Αμερικανών και οικονομικών συγκροτημάτων, νέα δύναμη, παίρ­νοντας με το μέρος τους και ένα τμήμα της Κεντροδεξιάς. Το εγχείρημα των «συνωμοτών», που θα ιδρύσουν το παπαγικό κόμμα και θα χρησιμοποιήσουν στο έπακρο την αίγλη του πρώην αρχιστρατήγου, στην οποία και οι ίδιοι, αλλά και ο Τσαλδάρης και, περισσότερο, η ηγεσία των Φιλελευθέρων έχουν συμβάλει, θα καταξιωθεί με λαϊκή συναίνεση. Οι οπαδοί της Δεξιάς, οι μέ­σα και έξω από τον κρατικό μηχανισμό, πλατιές κυρίως αγροτι­κές και μεσοαστικές, αλλά και εργατικές ακόμα μάζες, αναζητώντας κι αυτές κάποια αλλαγή, θα ακολουθήσουν το κόμμα του νέου Μεσσία. Η ιθύνουσα τάξη εγκαταλείπει πια τον Κ. Τσαλδάρη, που τόσο τον υποστήριζε και τον εκτιμούσε παλιότερα για τις υπηρεσίες που της πρόσφερε. Τώρα, με την ανασυγκρότηση της βιομηχανίας, χρειάζονται κάποιες αλλαγές για την καλύτερη λειτουργία της οικονομίας και του κρατικού μηχανισμού. Το Λαϊ­κό Κόμμα, με τις συνήθειες, τη νοοτροπία και τις μεθόδους μιας άλλης εποχής, είναι βάρος πια και για την ολιγαρχία και, εξάλλου, με τα σκάνδαλα και την ταύτισή του με τις ευθύνες των ακροτήτων του Εμφυλίου Πολέμου, έχει ανεπανόρθωτα φθαρεί ακό­μα και στον κόσμο εκείνο της Δεξιάς που ποθεί την ευνομία και την ομαλότητα. Το παπαγικό «κίνημα», υποστηριζόμενο κρυφά και από τον ΙΔΕΑ, είναι βέβαιο πως θα εφαρμόσει την ίδια σκλη­ρή, αντικομμουνιστική και αντιδημοκρατική πολιτική. Αλλά, ταυτόχρονα, είναι πιο ικανό να παραπλανήσει, με κατευναστικά συνθήματα, και πλατιές δημοκρατικές μάζες

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

 «Συλλάβατε τον στρατάρχην»

Φυσικά, το μεγαλύτερο «σοκ» από την ανακοίνωση του Παπά­γου έχουν πάθει ο Παύλος και η Φρειδερίκη. Κι οι δύο μαίνονται, γιατί ο στρατάρχης τόλμησε να τους εξαπατήσει. Και μέσα στην ταραχή και στην αμηχανία τους για το τι πρέπει να κάμουν, και στον φόβο τους μήπως απειληθούν τα προνόμιά τους, σκέφτονται ότι ο πρώην αρχιστράτηγος, μια που δεν έχουν περάσει έξι μήνες από την παραίτηση του, είναι ακόμα, σύμφωνα με τους νόμους, στρατιωτικός και υπάγεται στη δικαιοδοσία του νέου αρχιστρά­τηγου, δηλαδή του βασιλιά. Δεν μπορεί λοιπόν να πολιτευτεί χω­ρίς την άδεια του Παύλου, που έχει το δικαίωμα να πάρει και μέ­τρα εναντίον του, αν δεν τον υπακούσει. Αναζητούν λοιπόν αμέσως τον αρχηγό του ΓΕΣ, αντιστράτηγο Τσακαλώτο, που είναι γνωστή η αφοσίωση του στον Θρόνο. Διατάσσουν και του τηλεφωνούν αμέσως στο γραφείο του και, επειδή δεν τον βρίσκουν εκεί, δί­νουν εντολή στον υπασπιστή του να τον ειδοποιήσει να πάει αμέ­σως, όπως είναι, στα Ανάκτορα του Τατοΐου. Στο σημείο αυτό παραθέτουμε την εξιστόρηση των γεγονότων, όπως την έδωσε αθηναϊκή εφημερίδα, πιθανότατα κατά αφήγηση του ίδιου του στρατηγού Τσακαλώτου: «Ο αρχηγός του ΓΕΣ, στρατηγός Θρ.Τσακαλώτος, βρισκόταν εκείνο το βράδυ σε ένα κέντρο του Φα­λήρου, με φίλους του, φορώντας πολιτικά, όταν τον εκάλεσε στο τηλέφωνο ο υπασπιστής του (...). Ο υπασπιστής του είπε:

-   Κύριε αρχηγέ, σας καλούν στα Ανάκτορα, να μεταβήτε αμέσως.

-   Ειδοποίησε ότι θα πάω σπίτι μου να φορέσω στολή και μετά θα ανέβω αμέσως.

-  Όχι. μου είπαν να σας διαβιβάσω να ανεβήτε αμέσως, όπως είσθε, χωρίς χρονοτριβή.

Ο αρχηγός του ΓΕΣ εγκατέλειψε τους φίλους του και ανήλθε αμέσως στο Τατόι, απορώντας για την ξαφνική και τόσο επεί­γουσα πρόσκληση. Εισήχθη αμέσως στο βασιλικό γραφείο και αντίκρισε τον Παύλο και τη Φρειδερίκη καθισμένους τον έναν απέ­ναντι του άλλου, σε δύο πολυθρόνες. Ο στρατηγός με το καπέλο του στο δεξί χέρι (...) στάθηκε ορθός σε απόσταση λίγων μέτρων.

Οι βασιλείς φαινόντουσαν ταραγμένοι και ο Παύλος τού απηύ­θυνε τον λόγο:

-   Άκουσες, στρατηγέ, ότι ο Παπάγος κατέρχεται στην πο­λιτική ;

-   Το άκουσα βέβαια, απάντησε ο στρατηγός Τσακα­λώτος (...). Αν ανησυχήτε διά το στράτευμα, εγώ αναλαμ­βάνω να τηρηθή η πειθαρχία απολύτως. Δεν υπάρχει λό­γος ανησυχίας.

-  Δεν αμφιβάλλω, αλλά δεν ενδιαφέρομαι δι'αυτό. Σας ερωτώ, πώς κρίνετε την απόφασιν του στρατάρχου να πολιτευθή;

-   Μα, κάθε Έλλην έχει το δικαίωμα να λάβη μέρος εις τας εκλογάς.

-  Όχι, αυτός δεν έχει δικαίωμα. Διατηρεί τας υποχρεώ­σεις αξιωματικού εν ενεργεία και έπρεπε προηγουμένως να λάβη την άδειάν μου, ως ανωτάτου αρχηγού των ενό­πλων δυνάμεων.

Και ο βασιλεύς προσέθεσε:

- Να τον συλλάβετε, διότι δεν με ηρώτησε.

-   Αν συλλάβω τον στρατάρχη, απάντησε ο αρχηγός του ΓΕΣ, αυτό θα αποτελέσει την μεγαλυτέραν δοκιμασίαν διά τον Θρόνον και το έθνος (...).

-   Εγώ επαναλαμβάνω: Πρέπει να τον συλλαβής.

-   Με εμένα δεν γίνεται αυτό Μεγαλειότατε.

-Καλά τότε, στρατηγέ. Θα σκεφτώ». (Ακρόπολις, Ιού­λιος 1972.)

Η στιχομυθία, όπως μεταδόθηκε και δημοσιεύτηκε, ίσως να μην αποδίδει με απόλυτη ακρίβεια την πραγματικότητα. Είχαν περάσει πολλά χρόνια από τότε και, εξάλλου, κάθε πρωταγωνιστής ή «αυτόπτης μάρτυς» ενός γεγονότος έχει τη φυσική τάση, έστω και υποσυνείδητη, να εξωραΐζει ή να μεγαλοποιεί τον δικό του ρόλο. Πάντως, ο ίδιος ο στρατηγός Τσακαλώτος, όταν πρωτοδημοσιεύτηκε, σε βδομαδιάτικη εφημερίδα, εξιστόρηση του επεισοδίου, δήλωσε:

«Δεν έχω τίποτε να προσθέσω. Εκφράζω μόνον την πικρίαν μου, διότι η εν λόγω υπόθεσις, την οποίαν επί έτη εκράτησα μυστικήν, ήλθε εις την δημοσιότητα. Κατόπιν τούτου αρκούμαι να προσθέσω ότι την διαταγήν που έλαβον και ότι διημείφθη μετά των βασιλέων ανέφερον την ιδίαν νύ­κτα μόνον εις τους στρατηγούς Κ.Βεντήρην και Α.Μπαλοδήμον. Και τούτο, διότι εθεώρησα υποχρέωσιν. λόγω των δεσμών που είχον με τον βασιλέα, να επέμβουν διά να τον συγκρατήσουν και μη προσχωρήση εις την απόφασιν περί συλλήψεως του στρατάρχου, διότι τούτο θα ήτο κάτι το οποίον δεν θα έπρεπε ποτέ να γίνη διά λόγους που εξήγη­σα». (Εμπρός, 24 Ιανουαρίου 1970.)

Και από άλλες όμως πληροφορίες, προκύπτει ότι η ουσία του επεισοδίου ήταν αυτή: Ο βασιλιάς έδωσε εντολή στον αρχηγό του ΓΕΣ, στρατηγό Τσακαλώτο, να συλλάβει τον στρατάρχη κι εκεί­νος αρνήθηκε να την εκτελέσει. Μέσα σ'εκείνη τη δραματική νύ­χτα και το άλλο πρωί, παρεμβαίνουν κι άλλοι φίλοι του βασιλιά (Κ.Βεντήρης, Μπαλοδήμος κ.λ.π.), κι έτσι στα Ανάκτορα αρχίζουν να επικρατούν ψυχραιμότερες σκέψεις. Το πρωί της 13ης Ιουλίου, ανεβαίνει στο Τατόι και ο πρωθυπουργός και, ασφαλώς, με τον ρεαλισμό και τη μετριοπάθειά του, παίζει κατευναστικό ρόλο.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Νέα «βόμβα Παπάγου»

Όπως έχει συμφωνήσει με τον βασιλιά, το βράδυ της 28ης Ιου­λίου, ο Βενιζέλος υποβάλλει την παραίτηση της κυβερνήσεως και εισηγείται τη διάλυση της Βουλής και εκλογές. Ο βασιλιάς δίνει και πάλι στον Βενιζέλο την εντολή να σχηματίσει την εκλογική κυ­βέρνηση. Την άλλη μέρα, ο Βενιζέλος συμπληρώνει την κυβέρνησή του με τέσσερα υπηρεσιακά πρόσωπα για να ικανοποιήσει ως ένα βαθμό το αίτημα ορισμένων κομμάτων (Λαϊκού, Παπανδρέου κ.λ.π.), που δεν δέχονται να κάνει τις εκλογές πολιτική, και μάλιστα μονοκομματική κυβέρνηση. Οι υπηρεσιακοί υπουργοί είναι: Λ.Μπουρόπουλος, πρώην εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Δι­καιοσύνης, Δ.Κιουσόπουλος, εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Εσωτερικών Π.Σπηλιωτόπουλος, αντιστράτηγος ε.α., Εθνικής Αμύνης, Σ.Στεργιόπουλος, αντιστράτηγος ε.α., γενικός διοικητής Βορείου Ελλάδος. Ο ως τότε υφυπουργός Εθνικής Αμύνης Δ.Παπαμιχαλόπουλος έπαιρνε το Υπουργείο Συγκοινωνιών και ο Ν.Μπακόπουλος το Υπουργείο Παιδείας.

Το διάταγμα για τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη εκλογών δημοσιεύεται στις 30 Ιουλίου. Την ίδια μέρα, ο Εμ.Τσουδερός ανακοινώνει ότι το κόμμα του συγχωνεύεται με τους Φιλε­λευθέρους. Στις 3 Αυγούστου ο Τσουδερός ορκίζεται αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως και υπουργός Συντονισμού, ο Γρ.Κασιμάτης, Βιομηχανίας, ο Κ.Τσάτσος υφυπουργός Συντονισμού, ο Ε.Κοθρής Συγκοινωνιών και ο Γ.Νόβας «παρά τω πρωθυπουργώ».

Αλλά την ίδια μέρα, που ο βασιλιάς υπογράφει το διάταγμα για τη διάλυση της Βουλής (ορίζει εκλογές για τις 9 Σεπτεμβρίου) συμβαίνει ένα πολιτικό γεγονός που θα επηρεάσει σοβαρά τις πολιτικές εξελίξεις. Το βράδυ της μέρας εκείνης, οι πολιτικοί συντάκτες των εφημερίδων παίρνουν αιφνιδιαστικά στην αίθουσα δημοσιογράφων (βρίσκεται στο Υπουργείο Εξωτερικών ως το 1964, που θα μεταφερθεί στο απέναντι κτίριο του Υφυπουργείου Τύπου) την ακόλουθη ανακοίνωση του στρατάρχη Παπάγου:

«Έχων επίγνωσιν της σοβαρότητας των στιγμών τας οποίας διέρχεται η πατρίς και σταθμίσας τας ευθύνας μου απέ­ναντι τη Ιστορίας, απεφάσισα να κατέλθω εις τον εκλογικόν αγώνα. Καλώ τους Έλληνας να με περιβάλουν διά της εμπιστοσύνης των, ίνα απαλλαγή η Ελλάς της ακυβερνη­σίας και απόκτηση την σταθεράν κυβέρνησιν, της οποίας έχει ανάγκην. Υπόσχομαι ότι θα ακολουθήσω εις την πολιτικήν ζωήν τας αρχάς τας οποίας εφήρμοσα και ως στρα­τιώτης και έχω την πεποίθησιν ότι όλοι, ηνωμένοι εις κοινόν και μέγαν σκοπόν, με σύμβολον τους βασιλείς μας και εις τα πλαίσια του δημοκρατικού μας πολιτεύματος, ατε­νίζοντες μόνον το μέλλον, θα επιτυχωμεν την πραγματικήν αλλαγήν, την οποίαν ζητεί το έθνους».

Η ανακοίνωση πέφτει σαν βόμβα και αιφνιδιάζει πολλούς: Τα Ανάκτορα, που έχουν πιστέψει στις διαβεβαιώσεις του πρώην αρχιστράτηγου, τον Κ.Τσαλδάρη, που βιαζόταν να γίνουν εκλογές, γιατί πίστευε πως ο στρατάρχης δεν ήταν ακόμα έτοιμος να κατέβει στον πολιτικό στίβο, τον Βενιζέλο, που έχει επίσης υπολογίσει στις υποσχέσεις του Παπάγου ότι δεν θα πολιτευτεί. Φυσικά, ο Παπάγος την απόφαση του δεν την έχει πάρει αιφνιδιαστικά. Από τα τέλη του 1950, ο Μαρκεζίνης, με τη βοήθεια και του Αμε­ρικανού επιτετραμμένου Γιοστ και άλλων παραγόντων, όπως οι εκδότες των εφημερίδων Το Βήμα και Τα Νέα, Δημ.Λαμπράκης, Καθημερινή, Γ. Βλάχος και Εστία, Αχ. Κύρρου, προετοιμάζει συστηματικά το νέο κόμμα. Η παραίτηση του Παπάγου από την αρχιστρατηγία ήταν μέρος του σχεδίου.

Λίγο μετά την παραίτηση του αρχιστράτηγου, οι οργανωτές της παπαγικής κίνησης έχουν έτοιμη και τη διακήρυξη του Πα­πάγου. Κρατούν όμως την πληροφορία όσο μπορούν μυστική, γιατί είναι σίγουροι πως, αν τα Ανάκτορα και ορισμένα κόμματα βεβαιωθούν ότι θα κατέβει ο στρατάρχης στην πολιτική, θα ανα­βάλουν τις εκλογές ή τουλάχιστον θα ματαιώσουν την ψήφιση του εκλογικού νόμου της ενισχυμένης και θα αφήσουν την απλή ανα­λογική. Γι'αυτό και στις 30 Ιουλίου, ενώ είναι από νωρίς σε επιφυλακή και έχουν ειδοποιήσει σχετικά μερικούς στενούς φίλους τους δημοσιογράφους, καθυστερούν την ανακοίνωση και την δί­νουν μόνο όταν βεβαιώθηκαν ότι το διάταγμα για τη διάλυση της Βουλής έχει δημοσιευτεί στο φύλλο της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως και δεν υπάρχει, κατά συνέπεια, δρόμος επιστροφής για τον βασιλιά και την κυβέρνηση.

Στο μεταξύ, μέσα στον Ιούλιο, το μυστικό έχει κρατηθεί τόσο καλά και η αβεβαιότητα για τις προθέσεις του Παπάγου είναι τό­σο μεγάλη, ώστε ακόμα και πολιτικοί που προετοιμάζονται να προσχωρήσουν στην κίνηση, όπως ο Κ.Καραμανλής, ο Σπ.Θεο­τόκης κ.λπ., έχουν αρχίσει να απογοητεύονται και, σίγουροι ότι το ΛΕΚ μόνο του δεν θα σημειώσει επιτυχία στις εκλογές, αντι­μετωπίζουν και συζητούν να συμπράξουν με το Κόμμα των Φι­λελευθέρων.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Το Σύνταγμα

Όπως είπαμε, δεύτερος όρος του Παύλου και της Φρειδερίκης, για να δώσουν τη συγκατάθεσή τους να προχωρήσει η κυβέρνηση σε προκήρυξη εκλογών, ήταν να τους εξασφαλίσει συνταγματικά τα προνόμια που ήθελαν.

     Όπως είναι γνωστό, μετά την πραξικοπηματική κατάργηση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας με το κίνημα της 10ης Οκτωβρίου 1935, στο οποίο είχε πρωτοστατήσει και ο Παπάγος, η Ε' Συντακτική Συνέλευση κατάργησε το Σύνταγμα του 1927 και επανέφε­ρε το Σύνταγμα του 1864/1911. Μετά το νόθο δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935 και την επιστροφή του Γεωργίου Β', προκη­ρύσσονται εκλογές για την Γ’ Αναθεωρητική Βουλή. Αλλά η νέα Βουλή, που προήλθε από τις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936, δεν πρόλαβε να εκπληρώσει το συντακτικό της έργο, γιατί ο I.Μεταξάς αφού απέσπασε από τα παλαιά κόμματα εξάμηνη εξου­σιοδότηση και την έστειλε σε διακοπές, κήρυξε, στις 4 Αυγούστου 1936, δικτατορία, στη διάρκεια της οποίας Σύνταγμα της χώρας ήταν η θέληση η δική του, του βασιλιά και της τεταρτοαυγουστιανής φατρίας. Ακολούθησε η Κατοχή. Μετά την Απελευθέρω­ση, οι πρώτες εκλογές για Αναθεωρητική Βουλή έγιναν στις 31 Μαρτίου 1946. Η Δ' Αναθεωρητική Βουλή - από την οποία, όπως είναι γνωστό, απουσίαζαν η Αριστερά όλων των αποχρώσεων και μερίδα του Κέντρου, που κήρυξαν αποχή από τις εκλογές - κα­τάρτισε διάφορα σχέδια Συντάγματος, που δεν ψηφίστηκαν όμως, γιατί διαφωνούσαν μεταξύ τους οι αρχηγοί των τότε κυβερνητικών κομμάτων. Τελικά, η επί του Συντάγματος επιτροπή της Βου­λής ενέκρινε Σχέδιο Συντάγματος (ΞΗ' ψήφισμα), που το κατέθεσε στο Σώμα στις 23 Δεκεμβρίου 1949. Μεσολάβησαν όμως οι διακοπές των Χριστουγέννων και κατόπιν η αιφνίδια διάλυση της Δ' Αναθεωρητικής Βουλής τον Γενάρη του 1950, και έτσι το σχέδιο δεν ψηφίστηκε.

Παρόλο που η Βουλή του 1950 έχει εκλεγεί ως απλή, γίνονται διάφορες απόπειρες να συνεχίσει το έργο της Αναθεωρητικής και να ψηφίσει το νέο Σύνταγμα. Οι απόπειρες αυτές δεν καρποφορούν. Στις 27 Ιουλίου 1951, γίνεται στα Ανάκτορα σύσκεψη όλων των αρχηγών των κομμάτων, εκτός της Αριστεράς, που καταλήγουν σε συμφωνία για τον τρόπο που θα ψηφιστεί το Σχέδιο Συντάγματος από τη νέα Βουλή. Συγκεκριμένα, συμφωνούν ότι στο διάταγμα για τη διάλυση της Βουλής του 1950 θα υπάρχει διάταξη που θα ορίζει ότι προς συμπλήρωση του έργου της Δ' Αναθεωρητικής, η νέα μπορεί με απόφασή της, στο πρώτο δίμηνο της πρώτης συνόδου της, να επικυρώσει στο σύνολο ή να απορρίψει το Σχέδιο Συντάγματος της Επιτροπής του ΞΗ' ψη­φίσματος.

Η Φρειδερίκη ενδιαφέρεται ιδιαίτερα να ψηφιστεί το Σύνταγ­μα, γιατί έχει εξασφαλίσει να κατοχυρώνονται δικές της αρμο­διότητες σε περίπτωση αρρώστιας ή θανάτου του βασιλιά. Έχει λόγους να φοβάται: Έχει ήδη εκδηλωθεί κάποια κάμψη της υγείας του Παύλου και ο Κωνσταντίνος είναι ακόμα ανήλικος. Στο νέο Σχέδιο Συντάγματος, με βασιλική αξίωση, έχουν περιληφθεί διατάξεις (άρθρα 49-53), που κατοχυρώνουν αρμοδιότητες της βασί­λισσας να ασκεί καθήκοντα αντιβασιλιά, σε περίπτωση αποδη­μίας, θανάτου ή σοβαρής αρρώστιας του βασιλιά και ανηλικιότητας του διαδόχου. (Το Σύνταγμα της Ελλάδος, έκδοση της Βουλής, 1964, σ. 24-26.)

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Βασιλικοί όροι για τις εκλογές

Ο πρωθυπουργός, όπως είδαμε, πίστευε πως οι πρόωρες εκλογές ήταν αναπόφευκτες. Εξάλλου, ήξερε πως η ΕΠΕΚ και το Λαϊκό Κόμμα, που τον στήριζαν, μπορούσαν οποιαδήποτε στιγμή να τον ανατρέψουν. Στη διενέργεια εκλογών αντιδρούσαν όμως ακόμα τα Ανάκτορα και ιδίως η Φρειδερίκη, που φοβόταν το ενδεχόμενο να κατέβει στις εκλογές ο Παπάγος.

Ο Παύλος, με έμπνευση της Φρειδερίκης, βάζει δύο όρους για να δεχτεί την άμεση διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη εκλογών. Ο ένας είναι να μην πολιτευτεί ο στρατάρχης. Κι ο δεύτερος ότι στο νέο Σύνταγμα θα εξασφαλίσει απόλυτα τα προνόμια του Στέμματος.

Ο ίδιος ο Παύλος αναλαβαίνει να διερευνήσει τις προθέσεις του Παπάγου. Τον καλεί στα Ανάκτορα του Τατοΐου και τον ρω­τά αν σκοπεύει ν'αναμειχθεί στην πολιτική.

- Δεν είναι εις τας προθέσεις μου, απαντά ο στρατάρχης. Εί­χα τόσας ευκαιρίας εις το παρελθόν...

Ο βασιλιάς πείθεται ότι η απάντηση του Παπάγου είναι ειλι­κρινής. Και την διαβιβάζει στους Άγγλους με τον εξάδελφο του, λόρδο Μάουντμπατεν, που βρίσκεται και πάλι στην Ελλάδα. Γιατί ενδιαφέρονται οι Άγγλοι; Δεν θέλουν να πολιτευτεί ο Παπάγος; Αργότερα, όταν έχει πια συγκροτηθεί ο Ελληνικός Συναγερμός, ο σερ Τσαρλς Πηκ, ο Άγγλος πρεσβευτής στην Αθήνα, διαβεβαιώνει παλαιό πολιτικό, ηγετικό τότε συναγερμικό παράγοντα, ότι η αγγλική κυβέρνηση ευνοεί το κόμμα Παπάγου. «Θέλουμε ισχυ­ρή προσωπικότητα επικεφαλής της κυβερνήσεως», λέει ο Άγγλος πρεσβευτής στον Έλληνα πολιτικό. «Θέλουμε να σταματήσουν οι κυβερνητικές κρίσεις και να αποκατασταθεί η σταθερότης. Θα σας βοηθήσουμε». (Αφήγηση παλαιού πολιτικού.)

Από πολλά άλλα στοιχεία όμως προκύπτει ότι οι Άγγλοι κα­ταπολεμούσαν ακόμα τότε την κίνηση Παπάγου και ευνοούσαν τους Φιλελευθέρους. Εξάλλου, θεωρούσαν βασικό κέντρο της επιρροής τους στην Ελλάδα τα Ανάκτορα.

Την εποχή αυτή, έχει αρχίσει να εντείνεται στη Μέση Ανατο­λή η αγγλοαμερικανική αντίθεση. Εκτός από την Αίγυπτο, οι Άγγλοι υποψιάζονται ότι και στην Περσία οι Αμερικανοί προ­σπαθούν να συνεννοηθούν με το εθνικιστικό και αντιαποικιακό κίνημα, για να εκτοπίσουν την αγγλική επιρροή και να πάρουν τη μερίδα του λέοντος στη διανομή των πετρελαίων. (Η κρίση του πετρελαίου, Κ.Χατζααργύρη, σ.41-43, Εκδόσεις Παπαζήση.)

Τον Μάρτη του 1951, ενώ το περσικό Κοινοβούλιο αποφασί­ζει ομόφωνα να εθνικοποιηθούν τα πετρέλαια, σημειώνεται στην Τεχεράνη η παρουσία του υφυπουργού των Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Μακ Γκη. Τους επόμενους μήνες, το εθνικιστι­κό κίνημα παίρνει πιο έντονη και μαχητική μορφή στην Περσία με ανατινάξεις αποθηκών και πετρελαιοπηγών. Αγγλικά πολεμικά φτάνουν στο Αμπαντάν. Γενικότερη αναταραχή εκδηλώνεται στη Μέση Ανατολή (δολοφονία του βασιλιά της Υπεριορδανίας Αβδουλάχ κ.λ.π.). Οι Αμερικανοί, φυσικά, προσπαθούν να ελέγξουν το εθνικιστικό και αντιαποικιακό κίνημα, ώστε να μην πάρει καθα­ρά επαναστατική κατεύθυνση.

Οι Άγγλοι υποψιάζονται ότι οι Αμερικανοί ευνοούν ή, τουλά­χιστον, ανέχονται, για να προωθήσουν δικούς τους σκοπούς, την αναταραχή στην Κύπρο και τη διεθνή ανακίνηση του Κυπριακού. Ξέρουν, εξάλλου, ότι στην κίνηση Παπάγου υπάρχει ισχυρή αμε­ρικανική επιρροή. Έχουν κι ένα ακόμα λόγο να είναι εχθρικοί προς τον Παπάγο: Ο ίδιος ο στρατάρχης προτού να παραιτηθεί από αρχιστράτηγος έχει διαβεβαιώσει τον Μακάριο ότι, αν καμιά φο­ρά γίνει πρωθυπουργός, θα ανακινήσει σε διεθνείς οργανισμούς το Κυπριακό. Το ίδιο επανέλαβε σε Άγγλο ταξίαρχο, ανώτατο στέλεχος της Ιντέλιντζενς Σέρβις.

Έχουν λοιπόν κάθε λόγο οι Άγγλοι να δυσπιστούν απέναντι στον Παπάγο και στην κίνησή του. Αυτό βέβαια δεν αποκλείει να υπάρχουν και παράγοντες του Φόρέίν Όφις ή άλλων αγγλικών υπηρεσιών που να ευνοούν τη νέα κίνηση της Δεξιάς. Το πιο πι­θανό είναι ότι, σύμφωνα με τη γνωστή μέθοδο της αγγλικής διπλωματίας, θα έχουν φροντίσει να ασκούν την επιρροή τους προς κάθε κατεύθυνση.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Προεκλογικές ζυμώσεις

Είναι φανερό ότι η κυβέρνηση Βενιζέλου μοναδικό προορισμό έχει να ψηφίσει τον εκλογικό νόμο. Αυτό δηλώνει και ο πρωθυπουρ­γός στη Βουλή. Οι συζητήσεις για τον εκλογικό νόμο αρχίζουν στη Βουλή στις 10 Ιουλίου και τερματίζονται στις 26. Με τον νέο νόμο της ενισχυμένης αναλογικής, για να πάρει μέρος ένα κόμμα στη δεύτερη κατανομή των εδρών θα πρέπει να συγκεντρώσει σε ολό­κληρη την Ελλάδα το 17% των ψήφων. Οποιοδήποτε όμως τα δύο πρώτα κόμματα, άσχετα από το ποσοστό των ψήφων που θα συγκεντρώσουν, θα πάρουν μέρος στη δεύτερη κατανομή. Εξάλλου, ο νέος νόμος προβλέπει ορισμένες ρυθμίσεις για να μειωθεί η ανι­σότητα που υπήρχε στο εκλογικό μέτρο ανάμεσα στις μεγάλες πόλεις και στις επαρχίες (για παράδειγμα, το 1950, το εκλογικό μέτρο στην Αθήνα έφτασε τις 8.929 ψήφους, ενώ στη Ζάκυνθο ήταν μόνο 3.371).

Στο μεταξύ έχουν αρχίσει ζωηρές ζυμώσεις σε όλες τις πα­ρατάξεις. Στον χώρο της Αριστεράς, εμφανίζεται πια επίσημα ως πολιτική κίνηση ο Δημοκρατικός Συναγερμός, με διοικούσα επιτροπή αποτελούμενη από τους βουλευτές Δ.Χριστάκο και Στ.Χατζήμπεη, τον συνδικαλιστή Δ.Μαριόλη, τον γιατρό Γ.Σπηλιόπουλο και τον λογοτέχνη Κοσμά Πολίτη. Ως σκοπό της η νέα κίνηση διακηρύσσει «την συνένωσιν όλων των προοδευτικών δη­μοκρατικών δυνάμεων της χώρας, δι'έναν κοινόν και υπό ενιαίαν διεύθυνσιν πολιτικόν αγώνα εντός και εκτός της Βουλής, διά την υπεράσπισιν της ανεξαρτησίας και ακεραιότητος της χώρας, την γενικήν πολιτικήν αμνηστίαν, την αποκατάστασιν των δημοκρα­τικών ελευθεριών, την ευημερίαν και την επιβίωσιν του ελληνικού λαού». Για τη συγκρότηση του Δημοκρατικού Συναγερμού, έχει κινηθεί ο Ν.Πλουμπίδης, που βρίσκεται σε συνεχή επαφή με τον Κώστα Μπασιάκο.

Στις 27 Ιουλίου πεθαίνει από εμβολή της καρδιάς, στο Μα­ρούσι, ο αρχηγός της Ενώσεως Δημοκρατικών Αριστερών, I.Σοφιανόπουλος, σε ηλικία 64 χρόνων.

Ο Γιάννης Σοφιανόπουλος ήταν από τα οξύτερα και πιο πρω­τότυπα πνεύματα και από τους πιο καλλιεργημένους πολιτικούς της νεότερης Ελλάδας. Το 1917 είναι γενικός διευθυντής του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας στην κυβέρνηση Ελευθερίου Βε­νιζέλου, που ψηφίζει τους βασικούς νόμους για την προστασία της εργασίας και την οργάνωση της εθνικής οικονομίας. Το 1918, τεχνικός σύμβουλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στο Συνέδριο Ειρήνης. Τα 1924,1932 και 1937 επισκέπτεται τη Σοβιετική Ένω­ση, και την ίδια περίπου περίοδο την Κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, και γράφει εντυπώσεις που προκαλούν μεγάλο εν­διαφέρον. Το 1930 ιδρύει το Αγροτικόν Κόμμα και το 1932 μπαί­νει στη Βουλή ως βουλευτής Σερρών, επικεφαλής πενταμελούς ομάδας αγροτικών. Το 1933 παίρνει μέρος στον Εθνικό Συνασπισμό των δημοκρατικών κομμάτων υπό την ηγεσία του Ελ.Βε­νιζέλου. Το 1935 καταδικάζεται ερήμην σε ισόβια για συμμετο­χή στο κίνημα του Μαρτίου. Κατορθώνει να φύγει στο εξωτερικό, απ'όπου επιστρέφει μετά την παλινόρθωση και τη χορήγηση αμνηστίας. Υπογράφει σύμφωνο Λαϊκού Μετώπου με το ΚΚΕ για την απόκρουση της προετοιμαζόμενης δικτατορίας. Αμέσως μετά το πραξικόπημα της 4ης Αυγούστου, εκτοπίζεται σε νησιά του Αιγαίου, αργότερα όμως του επιτρέπουν να φύγει στο εξω­τερικό. Το 1940 παίρνει άδεια και επιστρέφει στην Ελλάδα. Κα­τά τη διάρκεια της Κατοχής, τον πιάνουν οι γερμανικές Αρχές και τον κλείνουν στις φυλακές Αβέρωφ. Όταν αποφυλακίζεται, φεύγει κρυφά για τη Μέση Ανατολή. Παίρνει μέρος το 1944 στο Συνέδριο του Λιβάνου, ως αρχηγός της Νεοδημοκρατικής Ενώ­σεως Αριστερών. Αρνείται να αναλάβει υπουργείο στην κυβέρνηση εθνικής ενότητος γιατί διαφωνεί στη σύνθεσή της. Τον Γε­νάρη του 1945 γίνεται υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Πλαστήρα. Τον άλλο μήνα είναι πρόεδρος στη Διάσκεψη της Βάρ­κιζας που καταλήγει στην ομώνυμη συμφωνία με το ΕΑΜ. Αρχη­γός της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του Σαν Φραντσίσκο, διακρίνεται για την ευρύτητα των γνώσεών του. Επιστρέφει από την Αμερική τον Ιούλιο του 1945 και υποβάλλει την παραίτηση του από υπουργός των Εξωτερικών στη νέα κυ­βέρνηση του ναυάρχου Βούλγαρη. Τον Νοέμβρη του 1945 ανα­λαμβάνει πάλι το ίδιο υπουργείο στην κυβέρνηση Σοφούλη. Το 1946 απομακρύνεται από την κυβέρνηση, γιατί παίρνει θέση αντί­θετη με την κυβερνητική στο θέμα της παρουσίας των αγγλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα. Από τη στιγμή εκείνη, παίρνει δρα­στήριο μέρος στον αγώνα κατά της βασιλείας. Όταν αρχίζει ο Εμφύλιος Πόλεμος, φεύγει και πάλι για το εξωτερικό, όπου πα­ραμένει ως το 1950. (Σωτ.Πατατζή, στο ίδιο. Το Βήμα, 28 Ιουλί­ου 1951 κ.λπ.)

Ένα περίπου μήνα πριν από τον θάνατο του Σοφιανόπουλου, η Ελλάδα έχει χάσει έναν από τους μεγαλύτερους ποιητές της του 20ού αιώνα, τον Άγγελο Σικελιανό. Στις αρχές του χρόνου έχουν φύγει από τη ζωή δύο από τους εκπροσώπους της πνευματικής γενιάς του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, που από πολύ καιρό έχει τερματιστεί ο ρόλος τους στα ελληνικά γράμ­ματα, ο Γρηγόρης Ξενόπουλος και ο Γιώργος Δροσίνης. Η παλιό­τερη γενιά των λογοτεχνών φεύγει, η μεσοπολεμική μένει κυρίαρχη στον στίβο, ενώ η νεότερη, της Αντίστασης, αγωνίζεται ν'ανοίξει τον δρόμο της, μέσα σ'ένα κλίμα απαγορεύσεων, ιδεολογικών πιέσεων, καχυποψίας, διωγμών και μισαλλοδοξίας, και με την πίκρα για τον εσωτερικό σπαραγμό, την ήττα του λαϊκού κινήμα­τος και την αποτυχία των προσπαθειών για κοινωνική ανάπλαση και πνευματική αναγέννηση της χώρας.

Με τον θάνατο του Σοφιανόπουλου δυσκολεύονται οι προ­σπάθειες να δημιουργηθεί ένα κάπως μαζικό, μη κομμουνιστι­κό κόμμα της Αριστεράς. Στο μεταξύ, εκδηλώνεται διάσπαση και στην ΕΠΕΚ. Στις 13 Ιουλίου, ανακοινώνουν ότι αποχωρούν από το κόμμα ο Εμ.Τσουδερός και οι φίλοι του βουλευτές (Στ.Μερκούρης, Κ.Μαρής, Π.Πολυχρονίδης, Γ.Τσουδερός, Χλουβεράκης κ.λ.π.). Επίσημη δικαιολογία που προβάλλει ο Εμ.Τσουδερός για την αποχώρησή του είναι διαφωνία με τον Ν.Πλαστή­ρα σχετικά με την οργάνωση του κόμματος. Στην πραγματικότητα έχουν προκύψει διαφωνίες στον καταρτισμό των συνδυασμών, ιδιαίτερα στον Πειραιά, όπου ο Πλαστήρας θέλει επικεφαλής της ΕΠΕΚ τον φίλο του, Σάββα Παπαπολίτη. Εξάλλου, ο Τσουδερός αρχίζει να μετακινείται πολιτικά, σε μια αντίστροφη τώρα πο­ρεία που τελικά θα τον οδηγήσει στη Δεξιά.

Στις δηλώσεις του προς τον Τύπο, ο Τσουδερός αποδίδει την αποχώρησή του σε τάση που εκδήλωσε ο Πλαστήρας να διοικεί μόνος του την ΕΠΕΚ, ενώ «ουδέποτε έπαυσαν υφιστάμενα τα δύο κόμματα, τα οποία και κατά την δήλωσιν ήσαν απλώς υπό την ηνωμένην των δύο μας ηγεσίαν». Αντίθετα, ο Πλαστήρας, στην απαντητική προς τον Τσουδερό επιστολή του, εκφράζει την κα­τάπληξη του για την αποχώρηση του αρχηγού του Προοδευτικού Δημοκρατικού Κόμματος από την ΕΠΕΚ και αφήνει να εννοηθεί ότι είναι αποτέλεσμα παρασκηνιακών ενεργειών:

«Ομολογώ - γράφει ο αρχηγός της ΕΠΕΚ - ότι αι προβαλλόμεναι αφορμαί μου προκαλούν κατάπληξιν διότι είναι ανύπαρκτοι. Αδυνατώ συνεπώς να εξηγήσω τους βαθυτέρους λόγους οι οποίοι σας ώθησαν προς μίαν τοιαύτην ενέργειαν (...). Η μέχρι τούδε συνεργασία μας δεν μου παρέσχεν ποτέ αφορμήν να σκεφθώ ότι αιφνιδίως θα εσημειούτο εις τας σχέσεις μας τοιαύτη εξέλιξις...». (Εφημερίδες, 15 Ιουλίου 1951.)

Την άλλη μέρα, ο Τσουδερός καταθέτει δήλωση στη Βουλή, ότι το Δημοκρατικόν Προοδευτικόν Κόμμα αποκτά την αυτοτέ­λεια του. Έξι όμως από τους βουλευτές του αρνούνται να τον ακολουθήσουν. Οι πέντε δηλώνουν ότι παραμένουν στην ΕΠΕΚ (Γ.Μπουρδάρας, Δ.Παπασπύρου, Εμ.Μπακλατζής, Μηνάς Πα­τρίκιος. Δ.Γαληνός) και ένας (Γοργίας) ότι παραμένει ανεξάρ­τητος. Επίσης, ο ως τότε ανεξάρτητος, συνεργαζόμενος με την ΕΠΕΚ, Γ.Καρτάλης προσχωρεί στο κόμμα του Πλαστήρα.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Και πάλι η Μακρόνησος

Ύστερα από την παρέμβαση αυτή του Πλαστήρα, η συζήτηση με­ταφέρεται στο θέμα της Μακρονήσου και των διοικητικών εκτο­πίσεων. Ο Πλαστήρας, που, με την προοπτική μάλιστα των εκλο­γών, θέλει να ξεκαθαρίσει και πάλι τη θέση του, παίρνει τον λόγο και λέει:

ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ: Θα επεθύμουν να μην υπάρχει Μακρόνησος, και εις το υπουργικόν συμβούλιον και εις ιδιαιτέρας συζη­τήσεις με τον κ.Παπανδρέου εξέφρασα την επιθυμίαν να ξεκαθαρισθή αυτό το αίσχος διά το οποίον δυσφημίζεται η χώρα μας εις το εξωτερικόν. Και θα επεχείρουν να ξε­καθαρίσω την υπόθεσιν αυτήν διότι και εξ ιδιοσυγκρασίας και εξ ανθρωπισμού θα έπρεπε να καθαρίσωμεν την υπό­θεσιν αυτήν. Δεν πρόκειται περί ανθρώπων καταδικασμέ­νων, οι οποίοι απεδείχθησαν ότι είχον εγκληματίσει εις το παρελθόν. Πρόκειται περί ανθρώπων οι οποίοι εκρατούντο και κρατούνται ακόμη χωρίς να είναι γνωστόν διά ποίας κατηγορίας κρατούνται.

Γ.ΚΑΡΤΑΛΗΣ: Και κρατούνται παρανόμως.

Ν. ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ: Πολλοί επίσης κρατούνται εις εξορίαν, αλλά η εξορία επιτρέπεται υπό ωρισμένους όρους και ωρισμένας συνθήκας. Έως πότε θα υπάρχει αυτό το σύστημα του να στέλλωμεν διά μίας υπογραφής ή μίας ενδείξεως ενός χωροφύλακος ανθρώπους εις την εξορίαν; Έως πότε θα συλλαμβάνονται και θα αποστέλλονται εις την εξορίαν Έλληνες πολίται χωρίς να δικάζωνται; (ΠρακτικάΒουλής, 6 Ιουλίου 1951.)

Η αγόρευση αυτή του Πλαστήρα είναι, ως ένα σημείο, και προεκλογικός λόγος. Περιέχει μερικά από τα βασικά συνθήμα­τα, με τα οποία η ΕΠΕΚ θα διεκδικήσει την ψήφο του δημοκρα­τικού κόσμου.

Η μονοκομματική κυβέρνηση Βενιζέλου παίρνει τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με 125 κατά 74. Εκτός από τους Φιλελεύθερους, υπέρ της κυβερνήσεως ψήφισαν η ΕΠΕΚ, το Λαϊκό Κόμμα, 3 του ΠΑΠ και 3 ανεξάρτητοι. Εναντίον, το ΛΕΚ, οι παπανδρεϊκοί, οι διάφορες ομάδες της πρώην Δημοκρατικής Παρατάξεως, ο μο­ναδικός εκπρόσωπος του Νέου Κόμματος κ.λ.π.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Βασιλικές απειλές

Ο βασιλιάς, που θέλει να καθυστερήσει τις εκλογές φοβούμενος κάθοδο του Παπάγου στον εκλογικό αγώνα, δεν δέχεται την πα­ραίτηση του Βενιζέλου και του ζητά να σχηματίσει κυβέρνηση πλατύτερου συνασπισμού. Ταυτόχρονα του επιδίδει έκκληση προς τους πολιτικούς αρχηγούς. Ο Βενιζέλος, συμμορφούμενος με επι­θυμία του βασιλιά, καλεί τους πολιτικούς αρχηγούς στο πολιτικό γραφείο, το πρωί της 2ας Ιουλίου, και τους διαβάζει την έκκληση του Παύλου να συνεννοηθούν και να σχηματίσουν νέα κυβέρνη­ση. Στη βασιλική έκκληση διατυπώνεται η απειλή ότι, αν δεν συμ­φωνήσουν οι αρχηγοί και δεν σχηματίσουν κυβέρνηση πλατύτατου συνασπισμού, ο βασιλιάς θα δώσει δική του λύση στο κυβερνητικό θέμα.

Ο Παπανδρέου και οι συναρχηγοί του ΛΕΚ, Στεφανόπουλος και Κανελλόπουλος, δέχονται να πάρουν μέρος σε κυβέρνηση συνασπισμού. Αλλά ο Πλαστήρας και ο Τσαλδάρης αρνούνται και αντιπροτείνουν να στηρίξουν μονοκομματική κυβέρνηση των Φιλελευθέρων, με τον όρο ότι ο Βενιζέλος θα φροντίσει να ψηφιστεί αμέσως ο εκλογικός νόμος και να προκηρυχτούν εκλογές για τον Σεπτέμβρη. Ο Πλαστήρας και ο Τσαλδάρης επαναλαμβάνουν τις απόψεις τους και στον ίδιο τον Παύλο, που τους καλεί την άλλη μέρα στα Ανάκτορα. Αρνούνται να υποκύψουν στη βα­σιλική πίεση.

Το απόγευμα της 3ης Ιουλίου, ο Βενιζέλος έχει συνεργασία με τον βασιλιά στα Ανάκτορα του Τατοΐου. Αμέσως ύστερα ανα­κοινώνει:

«Κατόπιν της προσκλήσεως των πολιτικών αρχηγών εις τα Ανάκτορα, διεπιστώθη ότι δεν είναι δυνατή άλλη λύσις πλην των εκλογών. Συνεπώς η κυβέρνησις του Κόμματος των Φιλελευθέρων εμφανιζόμενη ενώπιον της Βουλής θα επιδιώξη την ψήφισιν του εκλογικού νόμου της ενισχυμέ­νης αναλογικής, μεθ'ο θα υποβάλει την παραίτησίν της».

Ο αρχηγός της ΕΠΕΚ δεν φοβάται τον Παπάγο, στον οποίο μά­λιστα τρέφει προσωπική συμπάθεια, και επιδιώκει να επιταχυν­θούν οι εκλογές βέβαιος ότι το κόμμα του θα θριαμβεύσει. Ο Τσαλ­δάρης πάλι θέλει να επισπευσθούν οι εκλογές για να μην προλάβει να οργανωθεί το κόμμα του Παπάγου.

Ο Βενιζέλος, μετά την παραίτηση του Παπανδρέου και των φί­λων του από την κυβέρνηση, αναθέτει τα υπουργεία τους σε φι­λελεύθερους υπουργούς, δίνοντας έτσι στη λύση της μονοκομμα­τικής προσωρινού χαραχτήρα. Έτσι, το Υπουργείο Συντονισμού το κρατά ο ίδιος ο πρωθυπουργός, το Δικαιοσύνης ο υπουργός Οικονομικών Γ.Μαύρος, το Παιδείας ο Ν.Μπακόπουλος, το Βιο­μηχανίας ο Ι.Γκλαβάνης, το Συγκοινωνιών ο Κ.Μητσοτάκης, το Γεωργίας ο Ν.Τερζόγλου.

Η κυβέρνηση εμφανίζεται στις 5 Ιουλίου στη Βουλή και ζητά ψήφο εμπιστοσύνης. Ο Βενιζέλος, που δεν βλέπει τώρα άλλη λύ­ση από τις εκλογές, αποκαλύπτει ότι ο ίδιος απέτρεψε τον βασιλιά να καταλήξει στην κυβέρνηση Φιλελευθέρων – Παπανδρέου - ΛΕΚ, στη μόνη «ευρεία» που ήταν δυνατή μετά την άρνηση των δύο άλλων αρχηγών να δεχτούν κυβερνητική σύμπραξη:

«...δεν θα ήτο σταθερά η κυβέρνησις η οποία θα εξησφαλίζετο από μίαν τοιαύτην πλειοψηφίαν - υποστηρίζει. Θα είχε δε η κυβέρνησις αυτή τα ίδια μειονεκτήματα των κυ­βερνήσεων συνασπισμού».

Κατά τη συζήτηση, ο συναρχηγός του ΛΕΚ Π.Κανελλόπου­λος κατηγορεί την κυβέρνηση ότι εξέθεσε τον βασιλιά, τόσο στην υπόθεση Παπάγου όσο και με την εκβιαστική φράση που υπήρ­χε στο βασιλικό μήνυμα. (Η επίκριση της κυβερνήσεως είναι πά­ντα ο συνταγματικός και κοινοβουλευτικός τρόπος για να επι­κρίνονται οι ενέργειες του ίδιου του βασιλιά, ακόμα και όταν, όπως στην περίπτωση αυτή, ο πρωθυπουργός δεν γνωρίζει από πριν το κείμενο των δηλώσεων του ανώτατου άρχοντα.) Ο Βενι­ζέλος τονίζει ότι αναλαμβάνει η κυβέρνηση όλες τις ευθύνες.

Κατά την ίδια συζήτηση γίνονται οξείς διαξιφισμοί ανάμεσα στον Βενιζέλο και τον Παπανδρέου για την πρόσφατη τότε κυ­βερνητική κρίση. Ο Βενιζέλος κατηγόρησε τον Παπανδρέου ότι συνηθίζει να βάλλει κατά των κυβερνήσεων στις οποίες μετέχει. Ο Παπανδρέου, απαντώντας υποστηρίζει ότι αυτό είναι συνήθεια του Βενιζέλου και θυμίζει το τετράμηνο, Πλαστήρα, οπότε, όπως ο ίδιος ο αρχηγός της ΕΠΕΚ είχε πει αργότερα στη Βουλή, κάθε μέρα αναρωτιόταν και δεν μπορούσε να ξέρει αν το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν εντός ή εκτός της κυβερνήσεως.

Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει ο ίδιος ο Πλαστήρας και, δια­κόπτοντας τον Παπανδρέου, του λέει: «Το ίδιο δεν εγνώριζα και διά το κόμμα το ιδικόν σας».

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Παραίτηση Παπανδρέου

Στο μεταξύ, έχει δημιουργηθεί σοβαρό ζήτημα με την τιμή συ­γκεντρώσεως του σταριού. Ο Παπανδρέου επιμένει, όπως και το 1950, να καθοριστεί ικανοποιητική τιμή, σύμφωνη με τις αξιώ­σεις των σιτοπαραγωγών. Οι Αμερικανοί όμως, για τους γνω­στούς λόγους, αντιδρούν. Ο Πιουριφόυ δεν διστάζει να φέρει στη δημοσιότητα τη διαφωνία, κατηγορώντας, με δηλώσεις του τους πολιτικούς ότι ασκούν δημαγωγία με το να ζητούν μεγάλες τι­μές για το σιτάρι. «Αν υιοθετούσαμε – προσθέτει - αυτές τις τι­μές, θα δημιουργούσαμε κίνδυνο πληθωρισμού, και τότε η Ελλά­δα δεν θα έπαιρνε την πρόσθετη βοήθεια των 25 εκατ. δολαρίων που ζητά». (Εφημερίδες, 29 Ιουνίου 1951.)

Ο Παπανδρέου, βέβαιος ότι σύντομα θα γίνουν εκλογές, θέλει να ματαιώσει την ψήφιση της ενισχυμένης αναλογικής που θα εί­ναι καταστρεπτική για το μικρό κόμμα του. Υπολογίζει λοιπόν να προκαλέσει την πτώση της κυβερνήσεως και την άμεση προκή­ρυξη εκλογών, που εφόσον δεν θα έχει ψηφιστεί νέο εκλογικό σύ­στημα θα γίνουν με την απλή αναλογική του 1950. Πιστεύει ότι η τιμή της συγκεντρώσεως του σταριού είναι το πιο κατάλληλο θέ­μα για να δώσει τη μάχη του και να πέσει ο ίδιος, συμπαρασύρο­ντας, αν είναι δυνατόν, και ολόκληρη την κυβέρνηση. Έχει απο­σπάσει υπόσχεση του Βενιζέλου ότι, αν οι Αμερικανοί δεν δεχτούν να δώσουν ικανοποιητική τιμή, ανώτερη από του 1950, ως τις 30 Ιουνίου, θα υποβάλει την παραίτηση της κυβερνήσεως.

Γίνονται πολλές ελληνοαμερικανικές συσκέψεις για το στάρι, αλλά οι Αμερικανοί επιμένουν στις «αντιπληθωριστικές» απόψεις τους. Στις 30 Ιουνίου, ο υπουργός Εμπορίου I.Γκλαβάνης, ύστε­ρα από συνεννόηση με τους Αμερικανούς, προτείνει τιμές συγκεντρώσεως που ο Παπανδρέου τις θεωρεί εξευτελιστικές για τους αγρότες. Ο Παπανδρέου δηλώνει αμέσως στον Τύπο ότι, εκτός από τις τιμές, υπάρχει και το θέμα της παρελκύσεως του καθο­ρισμού τους:

«Ώφειλε η κυβέρνησις - προσθέτει ο αντιπρόεδρος της - έως σήμερον ή να έχη ορίση τιμήν συγκεντρώσεως ή να έχη παραιτηθή. Η αδικαιολόγητος όμως παράτασις, με την παρεμβολήν του ταξιδιού του κ.πρωθυπουργού χάριν συμ­βολικών εγκαινίων, ευλόγως δύναται να ερμηνευθή υπό του αγροτικού κόσμου ως έλλειψις ενδιαφέροντος και στοργής προς αυτόν εκ μέρους της κυβερνήσεως. Και τοιαύτην ευθύνην το Δημοκρατικόν Σοσιαλιστικόν Κόμμα δεν είναι διατειθειμένον να συμμερισθή». (Εφημερίδες, 1 Ιουλίου 1951.)

Ο Βενιζέλος έχει πραγματικά φύγει την ημέρα εκείνη  - Σάβ­βατο - για τον Βόλο, για εγκαίνια έργων. Κατόπιν συνεχίζει με τον Πιουριφόυ το ταξίδι του για την Αιδηψό, όπου θα περνούσαν το Σαββατοκύριακό τους. Αλλά την Κυριακή 1η Ιουλίου, ο Παπανδρέου και οι φίλοι του υπουργοί (Λαγάκος - Δικαιοσύνης, Μακκάς - Βιομη­χανίας. Γιαννόπουλος - Συγκοινωνιών, Λαμπρόπουλος - Γεωργίας) και υφυπουργοί (Γαρουφαλιάς - Συντονισμού, Μόδης - Παιδείας και Ζησόπουλος - Συγκοινωνιών) υποβάλλουν τις παραιτήσεις τους. Ειδοποιείται αμέσως ο πρωθυπουργός, επιστρέφει στην Αθήνα, πηγαίνει στα Ανάκτορα και υποβάλλει την παραίτηση της κυβερνήσεως.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Δημοσιοϋπαλληλική απεργία

Με άλλα λόγια, κυβέρνηση και Αμερικανοί μεταθέτουν τις αυξή­σεις των αποδοχών των μισθωτών στις ελληνικές καλένδες. Αλλά οι δημόσιοι υπάλληλοι, που παίρνουν μισθούς πείνας, δεν μπορούν να περιμένουν. Και κηρύσσουν 24ωρη απεργία, στις 28 Ιουνίου. Επειδή όμως και πάλι η κυβέρνηση δεν δείχνει διάθεση να ικανο­ποιήσει τα αιτήματά τους, στις 5 Ιουλίου κατεβαίνουν σε απεργία διαρκείας. Η κυβέρνηση τότε εγκαταλείπει τις εκκλήσεις και αρ­χίζει τις απειλές. Ο εισαγγελέας Αθηνών ασκεί ποινική δίωξη κα­τά της ΑΔΕΔΥ με βάση το άρθρο 247 του Ποινικού Κώδικα, που απαγορεύει ακόμα και την απειλή δημοσιοϋπαλληλικής απεργίας. Η ηγεσία των δημοσίων υπαλλήλων, γνωρίζοντας ότι οι Αμερικα­νοί κυρίως εμποδίζουν την ικανοποίηση του δίκαιου αιτήματος τους (σύμφωνα με ανακοίνωση της ΑΔΕΔΥ, οι μισθοί της πλειοψηφίας των δημοσίων υπαλλήλων κυμαίνονται από 450.000 ως 900.000 πλη­θωρικές δραχμές της εποχής εκείνης), στρέφουν τις ενέργειές τους προς την Αποστολή. Ο Λάπαμ όμως είναι ανένδοτος. Υποστηρί­ζει ότι, από τυχόν αυξήσεις, θα διαταραχτεί η νομισματική και γε­νικά η οικονομική ισορροπία της χώρας (εφημερίδες, 7 Ιουλίου 1951). Αλλά ο ίδιος ο Πιουριφόυ καλεί τους ηγέτες της ΑΔΕΔΥ και κατά τη διάρκεια μιας δίωρης συνομιλίας, προσπαθεί να τους πεί­σει να εγκαταλείψουν τον απεργιακό αγώνα. Αλλά και μετά τη συνομιλία με τον Αμερικανό πρεσβευτή, οι δημόσιοι υπάλληλοι συνεχίζουν την απεργία τους. Την συνεχίζουν και μετά την κυβερνητική απόφαση να διακοπεί η μισθοδοσία των απεργών.

Στις 21 Ιουλίου, ο πρωθυπουργός συγκαλεί σύσκεψη υπό την προεδρία του. Παίρνουν μέρος οι υπουργοί Οικονομικών, Εσω­τερικών και Προνοίας, ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου και οι αρχηγοί ΓΕΣ και ΓΕΕΘΑ. Θέμα είναι η αντιμετώπιση της δημο­σιοϋπαλληλικής απεργίας. Μετά τη σύσκεψη ανακοινώνεται ότι, αν μέσα σε δύο μέρες δεν σταματήσουν την απεργία τους, οι δη­μόσιοι υπάλληλοι θα επιστρατευτούν και οι πρωταίτιοι θα παραπεμφθούν σε στρατοδικεία. Ταυτόχρονα, όμως, η κυβέρνηση ανακοινώνει, ότι θα δώσει ενίσχυση στους δημοσίους υπαλλήλους μισό πρόσθετο μισθό, θα αναστείλει ως την 1η Ιανουαρίου 1951 την πληρωμή από μέρους τους των δανείων που έχουν πάρει από το 1949 και θα θεωρήσει τις μέρες απεργίας σαν τμήμα της άδειάς τους από την οποία και θα αφαιρεθούν. Εξάλλου, η κυβέρνηση δίνει στη δημοσιότητα επιστολή του Πιουριφόυ προς τον Βενιζέ­λο: Ο Αμερικανός πρεσβευτής υποστηρίζει ότι, εξαιτίας της απερ­γίας των δημοσίων υπαλλήλων, καθυστερούν τα έργα ανασυ­γκροτήσεως «και εις ωρισμένας περιπτώσεις θα έπρεπε να ανασταλούν», ότι το Κογκρέσο, αν συνεχιστεί η απεργία, θα δι­στάσει να χορηγήσει βοήθεια στο ελπιζόμενο ύφος «προς έθνος το οποίον έχει παραλύσει διά της παραλύσεως των δημοσίων αυ­τού υπηρεσιών», ότι είναι ορθή η θέση της ελληνικής κυβερνήσεως ότι δεν μπορεί να γίνει συζήτηση με τους δημοσίους υπαλλήλους αν δεν επιστρέψουν στα έργα τους και ότι «ουδείς απεργός δύναται ν'αμειφθή δι'εργασίαν την οποίαν δεν εξετέλεσεν». Τέ­λος, ο Πιουριφόυ δέχεται ότι πρέπει να μελετηθεί το θέμα... εν­δεχόμενων αναπροσαρμογών των μισθών, «εντός των ορίων του δυνατού» και, καταλήγοντας, συγχαίρει τον πρωθυπουργό για την αποφασιστικότητα με την οποία αντιμετώπισε τους απεργούς (εφημερίδες, 22 Ιουλίου 1951).

Ο Πιουριφόυ δεν διστάζει - και η ελληνική κυβέρνηση ανέχε­ται - να μιλά απροκάλυπτα με γλώσσα προτέκτορα.

Την άλλη μέρα, 22 Ιουλίου, Σάββατο, η ΑΔΕΔΥ αποφασίζει να αναστείλει την απεργία, που έχει κρατήσει δεκαπέντε μέρες.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Η θαλαμηγός

Σοβαρότατη εκδήλωση της οξύτητας που έπαιρνε η διαμάχη βα­σιλέων και Παπάγου, στην οποία όλο και πιο ανοιχτά έπαιρναν τώρα μέρος και οι Αμερικανοί στο πλευρό του στρατάρχη, ήταν κι η αποκάλυψη των διαπραγματεύσεων για την αγορά βασιλι­κής θαλαμηγού.

Στις 7 Ιουνίου, μόλις δηλαδή ο Πιουριφόυ «έχει κλείσει» το θέ­μα Παπάγου, ο αμερικανικός Τύπος αρχίζει εκστρατεία εναντίον του βασιλιά της Ελλάδας και της Φρειδερίκης για την υπόθεση της θαλαμηγού. Συγκεκριμένα, αποκαλύπτεται ότι, κατά τον Απρί­λη και Μάη του 1951, αυλικοί πήγαν στην Αμερική για να διαπραγματευτούν την αγορά θαλαμηγού για τα ταξίδια του βασιλικού ζεύγους στην Ελλάδα. Η τιμή κυμαινόταν από 220 ως 600 χιλιάδες δολάρια. Η κυβέρνηση έχει συμφωνήσει στην αγορά, αλ­λά ο αρχιστράτηγος έχει αντιταχθεί - ήταν και η υπόθεση αυτή μία από τις εκδηλώσεις της διαμάχης του με το Στέμμα πριν από την παραίτησή του.

Tώρα, αρχίζει πρώτη την επίθεση, φέροντας στη δημοσιότη­τα το θέμα, η μεγάλη εφημερίδα Χέραλντ Τρίμπιουν της Νέας Υόρκης. Ο ανταποκριτής της στην Αθήνα τηλεγραφεί, ότι η αμε­ρικανική πρεσβεία έχει συμβουλεύσει τον βασιλιά να μη χρησιμοποιηθούν χρήματα του δημοσίου για την αγορά της θαλαμηγού και ανάλογο διάβημα έκανε και προς την κυβέρνηση. Την άλλη μέρα, παίρνουν μέρος στην επίθεση και η άλλη μεγάλη εφημερίδα της Νέας Υόρκης, οι Τάιμς. Και οι δύο εφημερίδες αφήνουν υπαινιγμούς ότι μπορεί η υπόθεση αυτή να κοστίσει στην Ελλάδα την περικοπή της αμερικανικής βοήθειας, δεδομέ­νου ότι το Κογκρέσο, που εκείνες τις μέρες θα συζητούσε το θέ­μα των πιστώσεων για το εξωτερικό, θα έβλεπε με πολύ κακό μάτι την κατασπατάληση των χρημάτων των Αμερικανών φορολογουμένων.

Ο θόρυβος, όπως ήταν φυσικό, μεταφέρεται αμέσως στην Ελλά­δα και αρχίζουν συζητήσεις και για άλλα σκάνδαλα της Αυλής. Τα κύρια πυρά στρέφονται κατά της Φρειδερίκης. Ο ανταποκριτής του Βήματος στη Νέα Υόρκη τηλεγραφεί:

«Εις έναν κύκλο Αμερικανών και Ελλήνων ενταύθα, έχει προκαλέσει τελευταίως δυσμενεστάτην εντύπωσιν η εμφάνισις εις την Αμερικήν μερικών προσώπων που εμ­φανίζουν εαυτά ως έχοντα εντολάς του βασιλέως και ιδιαιτέρους δεσμούς μαζί του διά να εξυπηρετήσουν ιδικά των επιχειρηματικά συμφέροντα. Επίσης, έχει προκαλέσει χει­ρίστην εντύπωσιν εις τα αμερικανικάς υπηρεσίας το γεγονός ότι τελευταίως υφίστανται "βομβαρδισμόν παρα­κλήσεων" εκ μέρους Ελλήνων διπλωματών και άλλων αντιπροσώπων διά προσωπικά ζητήματα ανωτέρων Αυ­λικών ή διά την παροχήν διευκολύνσεων εις πρόσωπα απο­λαύοντα είτε εμφανιζόμενα ότι απολαμβάνουν της ιδιαι­τέρας ευνοίας του βασιλέως (...). Αρμόδια πρόσωπα εδώ θεωρούν επίσης ότι η όλη υπόθεσις της αγοράς της θαλα­μηγού εγένετο εξ αρχής κατά τρόπον αφίνοντα πολλάς υποψίας (...) γίνεται μία άτοπος και μάλλον ανόητος προσπάθεια συγκαλύψεως της δαπάνης και το πράγμα εμ­φανίζεται ως δωρεά δήθεν των εδώ Ελλήνων εφοπλιστών (...). Λέγεται ότι κάτι το ανώμαλον και ύποπτον κρύπτε­ται όπισθεν της υποθέσεως αυτής, διότι εάν επρόκειτο πε­ρί καλής υποθέσεως, η κυβέρνησις θα έπρεπε να προβή εις την αγοράν δημοσία και χωρίς το τέχνασμα της δήθεν δωρεάς. Η κυβέρνησις θα ηδύνατο επίσης να αναθέση την αγοράν της θαλαμηγού εις τον ναυτικόν ακόλουθον της πρεσβείας μας εις Ουάσιγκτον είτε εις τον εμπορικόν μας ακόλουθον (...) και όχι εις άλλα πρόσωπα σταλέντα εδώ ειδικώς και κατά τρόπον μυστηριώδη». (Το Βήμα, 8 Ιου­νίου 1951.)

Στην υπόθεση αναμειγνύεται επίσημα πια η αμερικανική κυβέρνηση. Μετά τα διαβήματα του πρεσβευτή στην Αθήνα, ο διευ­θυντής του Στέητ Ντιπάρτμεντ Μακ Ντέρμουτ δηλώνει, στις 8 Ιουνίου, ότι «θα διεξαχθεί έρευνα επί των δημοσιευθεισών πληροφοριών κατά τας οποίας ο βασιλεύς των Ελλήνων Παύλος διέθεσε 220 χιλιάδες δολάρια εις το Μαϊάμι προς αγοράν πολυτελούς θαλαμηγού».

Στις 12 Ιουνίου, δημοσιεύεται στις ελληνικές εφημερίδες επιστολή του γενικού γραμματέα του βασιλιά Μιχ.Πεσμαζόγλου, που, «υψηλή επιταγή», εκθέτει στον πρωθυπουργό Σοφ.Βενιζέ­λο το ιστορικό της αγοράς της θαλαμηγού, κατά τη βασιλική εκδοχή. Συγκεκριμένα, αναφέρει ότι προσφέρθηκαν οι εφοπλιστές της Αμερικής να χαρίσουν μία θαλαμηγό στον βασιλιά για τις μετακινήσεις του στην Ελλάδα. Ο βασιλιάς αρνήθηκε την προσφορά, αλλά η ελληνική κυβέρνηση, αφού εξέτασε το ζήτημα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι συνέφερε να αγοραστεί παλιό περιπολικό του αμερικανικού ναυτικού που είχε μετασκευαστεί σε θαλαμη­γό. Με το σκάφος αυτό, που θα ανήκε στο Πολεμικό Ναυτικό, θα ήταν οικονομικότερες οι μετακινήσεις του βασιλιά. Ύστερα απ'αυτή την κυβερνητική εισήγηση, ο Παύλος δέχτηκε. Αλλά, μετά τον θόρυβο που έγινε, ο βασιλιάς ειδοποιεί τον πρωθυπουργό ότι αποσύρει τη συναίνεση του.

Μ'αυτό τον βασιλικότατο τρόπο, έληγε και το θέμα της θα­λαμηγού. Προς το παρόν, φυσικά, γιατί, αργότερα, η Φρειδερίκη θα εξασφαλίσει αρκετές «δωρεές» σκαφών προς τον βασιλιά και τον διάδοχο.