ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Επιστολή Πλουμπίδη

Στο διάστημα αυτό, οι οχτώ μελλοθάνατοι που καταδικάστηκαν για την υπόθεση των ασυρμάτων περνούν μέρες, βδομάδες θα­νάσιμης αγωνίας. Η κινητοποίηση στο εσωτερικό και στο εξωτε­ρικό για τη σωτηρία τους συνεχίζεται. Μεγάλα ονόματα της πο­λιτικής, της επιστήμης και της Τέχνης (Νένι, Ζολιό - Κιουρί, Αραγκόν κ.λ.π.) υπογράφουν εκκλήσεις στον βασιλιά και στον πρωθυπουργό να μην εκτελεσθούν οι οχτώ κομμουνιστές. Οι συνήγοροι τους (Τσουκαλάς, Παπακυριακόπουλος, Στ.Κανελλόπουλος, Μηνάς Γαλέος, Δ.Μαγιάκος κ.λ.π.) κάνουν διαβήματα για τη σωτηρία τους, τα κόμματα και οι παράγοντες της Αριστεράς (ΕΔΑ, ΣΚΕΛΔ, Αριστεροί Φιλελεύθεροι, Μιχ.Κύρκος κ.λ.π.) και πολλοί βουλευ­τές της ΕΠΕΚ πιέζουν ν'ανασταλούν οι εκτελέσεις.

Από την άλλη πλευρά, ο Συναγερμός, παρόλο ότι είναι έτοι­μος να κατασπαράξει την κυβέρνηση αν τολμήσει να δώσει χάρη στους μελλοθανάτους, δεν παίρνει ανοιχτά θέση στο θέμα. Καιροσκοπεί. Μόνο ο Ναπολέων Ζέρβας και ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ Φώτης Μακρής κηρύσσονται υπέρ των εκτελέσεων.

Στις 15 Μαρτίου, πέφτει σαν βόμβα στα γραφεία των εφημε­ρίδων επιστολή του καταζητούμενου, από τις αρχές του Εμφυ­λίου Πολέμου, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ Νίκου Πλουμπίδη. Η επιστολή του Πλουμπίδη προς τους διευθυντές των εφημερίδων αναφέρει τα ακόλουθα:

«Κύριε διευθυντά.

Σας στέλνω αντίγραφο (γραμμένο με τα χέρια μου) επι­στολής που έστειλα στους συνηγόρους του συντρόφου μου Ν.Μπελογιάννη και σας παρακαλώ να την δημοσιεύσετε. Την υπόσχεση μου να παρουσιασθώ και να δικασθώ τη δί­νω και σε ΣΑΣ και στον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ, αν μετατραπούν οι θανατικές καταδίκες του Μπελογιάννη. Με τιμή, Νίκος Πλουμπίδης, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ».

Η επιστολή που έχει στείλει ο Πλουμπίδης στους συνηγόρους του Μπελογιάννη έχει ως εξής:

«Αξιότιμοι κύριοι. Είναι γνωστό ότι η επιτελικά σκηνοθετηθείσα δίκη του συντρόφου μου Ν.Μπελογιάννη επεβλή­θη από τους Αμερικανούς αποικιστές της χώρας μας. Εί­ναι επίσης γνωστό ότι ο Μπελογιάννης κατεδικάσθη όχι γιατί ήταν ένοχος συγκεκριμένης πράξης, αλλά σαν θαρ­ραλέος και συνεπής αγωνιστής του λαού, γιατί είναι μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ, γιατί είναι κομμουνιστής. Οι σκηνοθέ­τες της δίκης δεν τόλμησαν να πουν ανοιχτά ότι καταδι­κάζουν τον Μπελογιάννη για την ιδεολογία του, αλλά στή­ριξαν την απόφασή τους τυπικά στα πλαστά στοιχεία και στις καταθέσεις των οργάνων της Ασφαλείας ότι ο Μπε­λογιάννης ήταν ο καθοδηγητής του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ. Για να αποδειχθή αν είχε προαποφασισθή ή όχι η καταδίκη του Μπελογιάννη από τους Αμερικανούς και την κυβέρνηση, για να μην εκτελεσθή ο ήρωας του ελληνι­κού λαού Μπελογιάννης, για να δώσω τη δυνατότητα στην κυβέρνηση και στο Συμβούλιο Χαρίτων να κρατήσουν τί­μια και αξιοπρεπή στάση ατομικά και εθνικά και για να αφαιρέσω και το τυπικό στοιχείο καταδίκης του Μπελο­γιάννη, δηλώνω: 1ον) Καθοδηγητής του παράνομου μηχα­νισμού του ΚΚΕ ήμουν εγώ και όχι ο Μπελογιάννης. Γι'αυ­τή μου την ιδιότητα και για τις πράξεις μου αναλαμβάνω όλες τις ευθύνες. Ύστερα από τη δήλωσή μου αυτή, κάθε επιμονή στην εκτέλεση του Μπελογιάννη είναι αδικαιολό­γητη, άδικη και ολοφάνερα δολοφονική πράξη. 2ον) Για να μην νομισθή ότι κάνω τον παλληκαρά εκ του ασφαλούς, υπόσχομαι να παρουσιασθώ στις Αρχές και να δικασθώ αν μετατραπούν οι θανατικές καταδίκες του φίλου μου και συντρόφου μου Ν.Μπελογιάννη. Χρήση του παρόντος να κάνητε όπου νομίζητε (Συμβούλιο Χαρίτων, Τύπο κ.λ.π.) Με τιμή, Νίκος Πλουμπίδης, Μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ Υστερόγραφον: Για το γνήσιο της υπογραφής, έξω από τον γραφικό μου χαρακτήρα, γνωστόν σε πολλούς, βάζω και το δακτυλικό μου αποτύπωμα. Αθήνα 21/3/1952». (Εφημερίδες, 16 Μαρτίου 1952.)

Την άλλη μέρα από τη δημοσίευση της επιστολής Πλουμπίδη στις εφημερίδες, το Υπουργείο Εσωτερικών ανακοινώνει ότι διαπιστώθηκε πως ο γραφικός χαραχτήρας και η υπογραφή ήταν πραγματικά του καταζητούμενου κομμουνιστή ηγέτη. Αντίθετα, η ηγεσία του ΚΚΕ με τον ραδιοσταθμό της ανακοινώνει ότι η επι­στολή είναι πλαστή, ότι χαλκεύτηκε από τη Γενική Ασφάλεια κι ότι ο Πλουμπίδης βρίσκεται στις Λαϊκές Δημοκρατίες και νοση­λεύεται σε νοσοκομείο βαριά άρρωστος. Η εκδοχή αυτή μπορούσε να γίνει πιστευτή από τα στελέχη του ΚΚΕ, γιατί ήταν γνωστό ότι ο Ν.Πλουμπίδης, από την εποχή της μεταξικής δικτατορίας, είχε προσβληθεί από φυματίωση - αιτία οι κατατρεγμοί, οι κακουχίες των φυλακών και εξοριών - κι ότι πάθαινε συχνές κρίσεις.

Αλλά γιατί ο Ζαχαριάδης κατάγγειλε την επιστολή σαν χαλ­κευμένη από την Ασφάλεια και εξαπέλυσε το ψέμα ότι ο Πλου­μπίδης βρισκόταν στο εξωτερικό; Είναι βέβαιο πως, πριν από αρκετές μέρες, ο Ζαχαριάδης, με το άλλο κομματικό κέντρο που είχε στην Αθήνα, ειδοποίησε τις οργανώσεις πως ο Πλουμπίδης είναι «χαφιές».

Όπως αφηγείται ο Κώστας Μπασιάκος η οργάνωση των φυ­λακών Αβέρωφ έλεγε «χαφιέ» τον Πλουμπίδη από το καλοκαίρι του 1951. Σε μια επίσκεψή του στους κρατούμενους, ο Μιχάλης Κύρκος μίλησε για απόψεις του Πλουμπίδη, σε ηγετικό στέλεχος της φυλακής. Εκείνος τον διέκοψε και του είπε:

-   Ποιον Πλουμπίδη, τον χαφιέ;

Ο Κύρκος, που γνώριζε, έβλεπε και εκτιμούσε τον Πλουμπί­δη, ταράχτηκε. Απάντησε ότι δεν μπορεί να είναι χαφιές ο Πλου­μπίδης.

-            Πάντως, του είπε ο συνομιλητής του κρατούμενος, είναι ύπο­πτος. Και για τον ίδιο τον Μπασιάκο είχαν αρχίσει να διαδίδουν ότι είναι χαφιές. Μετά τις εκλογές του 1951, οι Τ.Κουλαμπάς και Κ.Λυκούρης του είπαν να φύγει από την ΕΔΑ, γιατί έχει δημι­ουργηθεί άσχημη ατμόσφαιρα γύρω του.

Ο Μπασιάκος ρώτησε τον Πλουμπίδη: «Γιατί ο Ζαχαριάδης λέει ότι βρίσκεσαι στο εξωτερικό, αφού ξέρει ότι είσαι στην Αθή­να;». Ο Πλουμπίδης απάντησε:

- Έχει τους λόγους του.

Αργότερα, όταν δεν έμενε πια στο σπίτι των Μπασιάκων, ο Πλουμπίδης τούς έστελνε σημειώματα, όπου τους έγραφε: «Θ'ακούσετε ακόμα πολλά εναντίον μου. Ίσως θα με πουν και χα­φιέ. Δεν φταίει ο Ζαχαριάδης. Τέτοια στοιχεία τού δίνουν. Μη στραφείτε κατά του αρχηγού, γιατί θα γίνει διάσπαση στο Κόμ­μα. Μια μέρα θα καταλάβουν το λάθος τους».

Ίσως, λοιπόν, με το ψέμμα αυτό ο Ζαχαριάδης να θέλησε να αφαιρέσει το φωτοστέφανο του ήρωα από τον Πλουμπίδη λίγο πριν να τον καταγγείλει και ανοιχτά για «χαφιέ». Ίσως πάλι να μην είχε ακόμα αποφασίσει πότε και αν θα κάνει τη δημόσια καταγγελία του Πλουμπίδη και προτιμούσε, προς το παρόν, να τον εξουδετερώσει μ'αυτό τον τρόπο: Με την αποδοκιμασία της επι­στολής του και με την «επίσημη» πληροφορία ότι δεν βρίσκεται πια στην Ελλάδα.

Για να μεγαλώσει, όπως φαίνεται, τη σύγχυση στις γραμμές της Αριστεράς, ο διευθυντής του Υπουργείου Εσωτερικών I.Πανόπουλος, στον οποίο οι συνήγοροι του Μπελογιάννη παρέδωσαν το πρωτότυπο της επιστολής Πλουμπίδη, κάνει, στις 22 Μαρτίου, μακρές ανακοινώσεις στους δημοσιογράφους. Τονίζει ότι ο Πλου­μπίδης γνωρίζει καλά πως η κυβέρνηση δεν πρόκειται να συναλλαγεί μαζί του, αλλά αναγνωρίζει ταυτόχρονα ότι ο καταζητού­μενος κομμουνιστής ηγέτης χαρακτηρίζεται από ευψυχία, θάρρος, λιτότητα στη ζωή του κ.λ.π.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Επίθεση του Συναγερμού

Με την κρίση που δημιουργεί το ζήτημα του εκλογικού συστήμα­τος και ενώ εκκρεμεί η υπόθεση των εκτελέσεων, η κυβέρνηση παρουσιάζει εικόνα σύγχυσης και αναταραχής. Ο Μιχάλης Κύρ­κος σημειώνει στο Ημερολόγιο του, στις 14 Μαρτίου:

«Ταλαίπωρο έθνος. Πού το κατάντησαν ώστε οι ξένοι να μας κανονίζουν δημοσία με ποιο σύστημα θα κάνουμε τις εκλογές! Αξιοσημείωτο ότι η Ακρόπολις και το Βήμα προανήγγειλαν την ανοιχτή επέμβασι των Αμερικανών. (...) Συνήντησα τον κ.Γ.Κασιμάτη (σημ.: υπουργό Εργασίας) με τον οποίο μιλήσαμε πάνω στην κατάστασι. Ο Κ. συμ­φωνεί για το θέαμα της αποσυνθέσεως, που εμφανίζει η κυβέρνησις, χωρίς πρόγραμμα και χωρίς γραμμήν κατευθύνσεως. Την ίδια γνώμη μού είπε και ο υπουργός Τ.Τ.». (Σημ.: υπουργός ΤΤΤ στην κυβέρνηση Πλαστήρα δεν υπήρχε. Πιθανό να εννοεί τον υπουργό Συγκοινωνιών Γ.Μπουρδάρα.)

Τη στιγμή αυτή διαλέγει ο Συναγερμός, συντονίζοντας τις ενέργειές του μ'εκείνες του Πιουριφόυ, για να εξαπολύσει επίθεση στη Βουλή εναντίον της κυβερνήσεως. Επικεφαλής της κοινοβου­λευτικής μάχης παρουσιάζεται ο Παπάγος. Και, παρόλο ότι δεν έχει κοινοβουλευτική πείρα και δεν είναι ρήτορας, δεν τα κατα­φέρνει άσχημα. Όπως έχουν συμφωνήσει παράγοντες του Συνα­γερμού με την αμερικανική πρεσβεία, ο Παπάγος προκαλεί την κυβέρνηση να κάμει εκλογές με πλειοψηφικό. Και την κατηγορεί ότι τραυμάτισε τις ένοπλες δυνάμεις με την «αναμόχλευσιν της υποθέσεως του ΙΔΕΑ»:

«Ως γνωρίζετε, κ. βουλευταί - λέει ο Παπάγος -, αυτή η οργάνωσις του ΙΔΕΑ είναι παλαιά. Είναι μια οργάνωσις εις την οποίαν συμμετέσχον 2.000 περίπου αξιωματικοί, και οι οποίοι αξιωματικοί εκινήθησαν από τίμια και πατριωτικά ελατήρια και όχι από ιδιοτελείς σκοπούς, όπως το αχαρακτήριστον εκείνο πόρισμα του δικαστικού συμβούλου Ζωζωνάκη και το παραπεμπτικόν βούλευμα (...) επεχείρησαν να προσάψουν εις τα τίμια και γενναία στελέχη του ελλη­νικού στρατού».

Συνεχίζοντας ο αρχηγός του Ελληνικού Συναγερμού δέχεται ότι η οργάνωση ήταν αντίθετη στους κανονισμούς, αλλά θυμίζει ότι όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί δέχτηκαν κατά καιρούς εκπροσώ­πους του ΙΔΕΑ. συζήτησαν μαζί τους και τους συγχάρηκαν. Θύ­μισε επίσης πως, το 1948, εκπρόσωποι του ΙΔΕΑ είχαν συνάντηση και με τον Αμερικανό πρεσβευτή και με τον αρχηγό της Αμερι­κανικής Στρατιωτικής Αποστολής Βαν Φλητ.

Ο στρατάρχης ομολογεί ότι γνώριζε ότι υπήρχε ο ΙΔΕΑ όταν ήταν αρχιστράτηγος, αλλά – ισχυρίζεται - δεν πήρε μέτρα γιατί δεν εκδηλώθηκε καμιά απείθεια. Εξάλλου – προσθέτει - όταν ανέλα­βε την αρχιστρατηγία, ο ΙΔΕΑ είχε αποφασίσει να διαλυθεί (όπως είδαμε, ο ισχυρισμός του Παπάγου δεν ανταποκρίνεται στα πράγ­ματα - ο ΙΔΕΑ απλώς είχε αναστείλει τη δραστηριότητά του) και η αναμόχλευση του θέματος έγινε όταν ο ίδιος αποφάσισε να πολιτευτεί. Κατηγορεί κατόπιν τον αρχηγό της ΑΣΔΑΝ, αντιστρά­τηγο Βασιλά, ότι κάλεσε τον συνταγματάρχη της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης και τον πίεσε να ασκήσει δίωξη κατά του αντιστράτηγου Κιτριλάκη. Κάνει λόγο για «αίσχη», «σκευωρίας», και «αθλιότητας» στην υπόθεση του ΙΔΕΑ και συνεχίζει:

«Η πράξις της αμνηστεύσεως αποτελεί το πλέον εξευτελιστικόν τέλος της σκευωρίας, διότι η κυβέρνησις, παρ'όλα όσα έλεγε ο κ.υπουργός της Εθνικής Αμύνης ότι, εφ'όσον ζη θα γίνει η δίκη και ότι θα τον καταπιή η γη εάν δεν γίνη η δίκη, δεν είχε τον ανδρισμό να φέρη την όλην υπόθεσιν εκεί όπου έπρεπε να την φέρη, εις το ακροατήριον, διά να αναλάμψη η αλήθεια και να αποκαλυφθούν όλα τα αίσχη τα οποία διεπράχθησαν».

Αφού υπερασπίστηκε τους αξιωματικούς του ΙΔΕΑ, ο Παπά­γος συνεχίζει στον ίδιο τόνο την επίθεση του κατά του αρχηγού του ΓΕΣ, στρατηγού Τσακαλώτου, που τον κατηγορεί, ότι πλαστογράφησε τις απόψεις των «ηγητόρων του στρατεύματος». Κατόπιν διαβάζει επιστολή, που, όπως είπε, έστειλε ο διοικητής της ΑΣΔΑΝ, αντιστράτηγος Βασιλάς, στον Αμερικανό πρεσβευτή στις 8 Ιανουαρίου 1952. Στην επιστολή αναφέρεται ότι, όσο ήταν ο Παπάγος αρχιστράτηγος, δεν μπορούσε να γίνει ανάκρι­ση για τον ΙΔΕΑ, γιατί οι αξιωματικοί που ανήκαν στην οργάνω­ση αυτή ήταν στο άμεσο περιβάλλον του στρατάρχη.

Ο επιθετικός τόνος του Ελληνικού Συναγερμού έχει προκα­λέσει έξαψη στη Βουλή και η αγόρευση του συνεχίζεται ανάμε­σα σε επεισόδια. Ο Παπάγος διαβάζει και επιστολή που έστει­λε ο αντιστράτηγος Βασιλάς στον ίδιο τον στρατάρχη. (Του δηλώνει ότι επιδοκιμάζει την απόφαση του να κατέβει στις εκλο­γές και ότι είναι φίλος του. ) Συνεχίζοντας, ο αρχηγός του Συνα­γερμού κατηγορεί τον αντιστράτηγο Γρηγορόπουλο ότι, την ημέ­ρα του κινήματος του 1951, κλείστηκε στο γραφείο του και «δεν είχε το σθένος ν'αρπάξη από τον γιακά έναν απ'αυτούς τους αξιωματικούς και να τον πετάξη έξω».

«Η κυβέρνησις - υποστηρίζει ο στρατάρχης - είναι υπαίτιος, διότι διετήρησε εις ηγετικάς θέσεις του στρατεύματος αν­θρώπους, οι οποίοι είχον προβεί εις τοιαύτας ασχήμιας και αθλιότητας».

Η επίθεση στρέφεται έμμεσα και κατά του βασιλιά, γιατί εί­ναι γνωστό ότι οι τότε ηγέτες του στρατεύματος ήταν της εμπι­στοσύνης του Παύλου.

Όλη η στάση του Παπάγου επιβεβαιώνει ότι αυτός ήταν ο κύ­ριος προστάτης του ΙΔΕΑ. Και αυτό θα φανεί ακόμα πιο καθαρά όταν θα γίνει πρωθυπουργός. Η επίθεση του όμως στη Βουλή επι­βεβαιώνει και κάτι άλλο: Ότι η Δεξιά, που θεωρεί «βλασφημία» και «διαρρηγνύει τα ιμάτιά της» όλα αυτά τα χρόνια, όταν γίνε­ται οποιαδήποτε, και η πιο ήπια, κριτική σε φιλοδικτατορικές ή άλλες παράνομες ενέργειες αξιωματικών του στρατού ή των σω­μάτων ασφαλείας, δεν διστάζει να εξευτελίζει και να καταρρα­κώνει και αυτή την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, όταν δεν εί­ναι «του χεριού της».

Συνεχίζοντας την τόσο αποκαλυπτική για τις προθέσεις του αγόρευση του, ο αρχηγός του Συναγερμού επικρίνει την κυβέρ­νηση για την ειρηνευτική της πολιτική και, συγκεκριμένα, γιατί απέλυσε «1.270 ή 1.300 φανατικούς κομμουνιστάς από τον Άγιο Ευστράτιον και το Τρίκερι», δηλαδή κάτι λιγότερο από τους μι­σούς πολιτικούς εξορίστους, που δεν τους είχε απαγγελθεί κα­μιά συγκεκριμένη κατηγορία. Επειδή όμως η επίθεση του αυτή έρχεται σε αντίθεση με τις διακηρύξεις του, που έτσι αποκαλύ­πτονται ότι είναι απλή δημαγωγία, προσθέτει το καθιερωμένο τότε «σλόγκαν» της Δεξιάς, ότι η κυβέρνηση του Κέντρου δεν είναι κατάλληλη για να επιβάλει τη λήθη κι ότι αυτή την πολιτι­κή θα την εφαρμόσει σωστά ο Ελληνικός Συναγερμός, όταν θα έλθει στην εξουσία...

Ο αρχηγός του Συναγερμού κατηγορεί επίσης την κυβέρνηση για την κατάσταση στην αστυνομία, όπου, κατά τον Παπάγο, πα­ραμερίζει τους αξιολογότερους αξιωματικούς, όπως τον Πανόπουλο. Συνεχίζοντας, ισχυρίζεται ότι η κυβέρνηση έχει επιβάλει «κατοχικόν καθεστώς» στην ύπαιθρο. Στο σημείο αυτό βουλευ­τές του Κέντρου τού φωνάζουν ότι θέλει να επιβάλει δικτατορία. Και ο στρατάρχης απαντά:

«Όχι, κύριοι, δικτατορίαν. Το είπα επανειλημμένως ότι αντιτίθεμαι απολύτως εις την δικτατορίαν και την θεωρώ ως καταστροφήν και τάφον της Ελλάδος».

Τέλος, ζητά εκλογές με πλειοψηφικό και θέτει πολιτικό ζήτη­μα. (Πρακτικά Βουλής, 17 Μαρτίου 1952.)

Ο υπουργός Αμύνης Σακελλαρίου, στην απάντηση του, θυμί­ζει ότι την ηγεσία του στρατού την έχει τοποθετήσει ο τότε αρχι­στράτηγος, δηλαδή ο ίδιος ο Παπάγος. Λέει, επίσης, ότι δεν υπάρ­χει επιστολή Βασιλά στον Πιουριφόυ και ότι ο στρατάρχης έχει πέσει θύμα απατεώνων και καθαρμάτων.

Θα αποδειχτεί τις επόμενες μέρες ότι ο διοικητής της ΑΣΔΑΝ δεν έχει στείλει επιστολή στον Πιουριφόυ. Αυτό θα δηλώσει, με ανακοίνωση της, και η αμερικανική πρεσβεία. Ο Παπάγος, με νεότερες δηλώσεις του, θα επιμείνει ότι το κείμενο Βασιλά που διά­βασε στη Βουλή είναι γνήσιο. Θα αποσκοπήσει όμως το αν πρό­κειται για επιστολή στον Αμερικανό πρεσβευτή ή σε άλλον. Το θέμα θα το διευκρινίσει τελικά στη Βουλή ο αντιπρόεδρος της κυ­βερνήσεως και «πρωθυπουργεύων» Σοφ.Βενιζέλος: Πρόκειται για σημείωμα που έδωσε ο διοικητής της ΑΣΔΑΝ στον αρχηγό των Φιλελευθέρων, που ήταν τότε πρωθυπουργός, για την κατάστα­ση στον στρατό (ΙΔΕΑ κ.λ.π.). Ο πρωθυπουργός έστειλε στον πρε­σβευτή αντίγραφο του σημειώματος αυτού μεταφρασμένο στην αγγλική, όταν ο Πιουριφόυ ζήτησε πληροφορίες για την ανατα­ραχή στον στρατό. (Πρακτικά Βουλής, 18 Μαρτίου.)

Η υπόθεση του σημειώματος Βασιλά είναι από πολλές από­ψεις αποκαλυπτική για την κατάσταση που επικρατούσε τότε στη χώρα μας: Οι Αμερικανοί, στο όνομα της βοήθειας που δίνουν, ανακατεύονται σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής. Η κυ­βέρνηση και ο ίδιος ο πρωθυπουργός θεωρούν υποχρέωση τους να τους δίνουν ακόμα και εμπιστευτικά υπηρεσιακά έγγραφα. Και ο Συναγερμός έχει τον τρόπο να παίρνει αυτά τα έγγραφα από την αμερικανική πρεσβεία...

Η συζήτηση στη Βουλή, τις επόμενες μέρες, παίρνει ακόμα με­γαλύτερη οξύτητα, και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της ομιλίας του Π.Κανελλόπουλου, οπότε γίνεται και αναμόχλευση των γε­γονότων της Κατοχής. Μιλώντας μέσα σε θόρυβο και συνεχή επει­σόδια, ο πρώην αρχηγός του Ενωτικού Κόμματος και τώρα επι­τελής του Συναγερμού, εξυμνεί τους αξιωματικούς του ΙΔΕΑ, χάρη στους οποίους, όπως ισχυρίζεται, έγιναν στη Μέση Ανατολή οι τα­ξιαρχίες Ρίμινι και Ιερός Λόχος. Στο σημείο αυτό, τον διακόπτει ο υπουργός Συντονισμού Γ.Καρτάλης για να του θυμίσει, ότι στην Κατοχή είχε δώσει στο Κάιρο σημείωμα στο στέλεχος του ΚΚΕ Α.Τζίμα για να το παραδώσει στους επικεφαλής του Ενωτικού Κόμματος, όταν θα επέστρεφε στην Ελλάδα. Στο σημείωμα, ο Κανελλόπουλος καλούσε τα στελέχη, τα μέλη και τους οπαδούς του κόμματος του να προσχωρήσουν στο ΕΑΜ. Ο Κανελλόπου­λος απαντά ότι την εποχή εκείνη ο Καρτάλης και ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ Πυρομάγλου επιδίωκαν γενικότερη συνεργασία των αντι­στασιακών οργανώσεων. Εξάλλου, είχε πληροφορίες, ότι συγγε­νείς του είχαν συλληφθεί στη Λακωνία από τον ΕΛΑΣ και υπήρ­χε κίνδυνος να εκτελεσθούν. Γι'αυτούς τους λόγους έδωσε – ισχυρίζεται - το σημείωμα και σύστησε στους φίλους του στην Αθήνα «να εξετάσουν ευμενώς την περίπτωσιν συνεργασίας». Ταυτόχρονα όμως – προσθέτει - έστειλε ραδιοτηλεγράφημα, με την αγγλική υπηρεσία πληροφοριών, στους φίλους του να μη συ­νεργαστούν με το ΕΑΜ, γιατί είχε μεταβληθεί σε «εγκληματική συμμορία».

Στη συζήτηση παίρνουν μέρος και οι Στ.Στεφανόπουλος, που αναφέρεται ιδιαίτερα στα οικονομικά, Κ.Ρέντης, που καταφέ­ρεται κατά του ΙΔΕΑ, Σπ.Μαρκεζίνης, Μιχάλης Κύρκος, που ζη­τά γενική αμνηστία, αναστολή των εκτελέσεων, νομιμοποίηση του ΚΚΕ, και άλλοι.

Η πρόταση μομφής εναντίον της κυβερνήσεως απορρίπτεται με 132 ψήφους. Κατά της προτάσεως του Συναγερμού ψηφίζουν, εκτός από τους κυβερνητικούς βουλευτές, και οι δύο ανεξάρτη­τοι της Αριστεράς, Μιχ.Κύρκος και Λ.Καραμαούνας. Υπέρ οι 114 του Συναγερμού. Η ΕΔΑ κάνει αποχή και δικαιολογεί τη στά­ση της με δήλωση που καταθέτει στη Βουλή:

«Η πρότασις δυσπιστίας - αναφέρει η δήλωση της ΕΔΑ - δεν ευσταθεί ως στηριχθείσα επί εσφαλμένης βάσεως και αντί­θετος προς τους πόθους του ελληνικού λαού. Παρ'όλον ότι η παρούσα κυβέρνησις απεμακρύνθη από τας προεκλογικάς της υποσχέσεις, όμως σταθμίζουσα (η ΕΔΑ) τους κιν­δύνους ενδεχομένων ανωμάλων και αντιδημοκρατικών εξε­λίξεων εις την χώραν μας, θέλουσα δε να υποβοηθήση την κυβέρνησιν εις την υπεράσπισιν της εθνικής μας ανεξαρ­τησίας από τας ξένας επεμβάσεις και ελπίζουσα ότι η κυβέρνησις (...) θα ματαιώση κάθε νέαν εκτέλεσιν, εφ'όσον ρητή είναι προς τούτο η θέλησις ολοκλήρου του ελληνικού λαού, εφ'όσον ουδέν κόμμα ετάχθη υπέρ των εκτελέσε­ων, απεφάσισε να απόσχη της ψηφοφορίας». (Πρακτικά Βουλής, 21 Μαρτίου 1952.)

Η κυβέρνηση έχει σημειώσει κοινοβουλευτική νίκη. Αλλά αυ­τό μπορεί, το πολύ, να της παρατείνει τη ζωή. Η θανατική κατα­δίκη της, όπως είδαμε, έχει εκδοθεί στην Ουάσιγκτον. Κι αν ακό­μα υπήρχε ελπίδα να σωθεί παρά τη θέληση του Στέητ Ντιπάρτμεντ, οι ίδιες οι δικές της αδυναμίες την οδηγούν στην αποσύνθεση.

Οι Αμερικανοί επιδιώκουν να ψηφιστεί το πλειοψηφικό εκλο­γικό σύστημα για ν'ανοίξει ο δρόμος της εξουσίας στον Συνα­γερμό. Ταυτόχρονα, με πιέσεις και μεσολαβήσεις, επιμένουν να συμφιλιωθούν ο βασιλιάς και ο Παπάγος. Στις 22 Μαρτίου, γίνε­ται στα Ανάκτορα συνάντηση και συνομιλία Παύλου και Παπά­γου, που την κρατούν κι οι δύο πλευρές μυστική και δεν αναφέ­ρεται στο δελτίο της Αυλής.

Για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η επέμβαση του Πιουριφόυ για το εκλογικό σύστημα εκφράζει την επίσημη πολιτική της Ουάσιγκτον, στις 25 Μαρτίου, επέτειο της εθνικής μας ανεξαρτησίας, ο υπουργός των Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολι­τειών Άτσεσον, δηλώνει ότι η αμερικανική κυβέρνηση εγκρίνει απόλυτα τις σχετικές ενέργειες του πρεσβευτή της στην Ελλάδα. (Εφημερίδες, 26 Μαρτίου.) Αυτές ακριβώς τις μέρες, η Οι­κονομική Αποστολή έχει στείλει σε όλα τα υπουργεία έγγρα­φο. στο οποίο αναφέρει ότι. μετά την περικοπή των κονδυλίων της αμερικανικής βοήθειας, που προορίζονται για την ανασυ­γκρότηση. θα πρέπει ν'ανασταλούν όλα τα υπό εκτέλεση έρ­γα, με εξαίρεση μόνο τα σχετικά με τη δημόσια υγεία και τα υδροηλεκτρικά.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Οργή του Πιουριφόυ

Σε όλα τα θέματα εξωτερικής πολιτικής που ενδιαφέρουν τους συμμάχους του NATO και κυρίως τους Αμερικανούς - Κορεατικό,  ένταξη της Ελλάδας στο Ατλαντικό Σύμφωνο, συμμαχία με την Τουρκία, προετοιμασία της Τριμερούς και με τη Γιουγκοσλαβία - η κυβέρνηση του Κέντρου έχει ανταποκριθεί στις προσδοκίες τους. Ακόμα και στο Κυπριακό, η κυβέρνηση ακολουθεί πολιτική εξαιρετικά συγκρατημένη, αποφεύγοντας να έλθει σε σύγκρουση με την Αγγλία. Και αυτό εξοργίζει τους Κυπρίους.

Μπορούμε να πούμε ότι, σ'αυτή την περίοδο, διαμορφώνε­ται η φυσιογνωμία της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας για την επόμενη, τουλάχιστον, εικοσαετία, μέσα στο πλαίσιο που έχουν καθορίσει ο διεθνής και ο εσωτερικός συσχετισμός των δυνάμεων μετά τα γεγονότα της δεκαετίας 1939-1949.

Αλλά αυτός ο φιλοδυτικός προσανατολισμός της κυβερνήσεως ΕΠΕΚ - Φιλελευθέρων δεν φτάνει για να την σώσει. Η μικρή της πλειοψηφία, τα πλήγματα που δέχεται από τα δεξιά και από τ'αριστερά, η έλλειψη σύμπνοιας και ενότητας στις γραμμές της, αλλά, κυρίως, η απόφαση των Αμερικανών να προωθήσουν στην εξουσία τον Συναγερμό την έχουν καταδικάσει να πέσει σε σύ­ντομο χρονικό διάστημα. Οι συγκρούσεις Αμερικανικής Οικονο­μικής Αποστολής και υπουργών για θέματα κυρίως σχετικά με τις συμβάσεις για δημόσια έργα και την ανασυγκρότηση συνεχίζο­νται και εντείνονται. Στα μέσα Μαρτίου, ο υπουργός Δημοσίων Έργων στρατηγός Θ.Χαβίνης υποβάλλει την παραίτηση του, αρ­νούμενος να υπογράψει τη σύμβαση με την Ελληνική Εταιρεία Υδάτων, που την θεωρεί ασύμφορη για το κράτος. Η Αμερικανι­κή Αποστολή αποφασίζει να περιορίσει τις δαπάνες για την ανασυγκρότηση σε δραχμές από 450 δισ. σε 300 δισ.

Αλλά την οργή των Αμερικανών προκαλεί κυρίως η προσπά­θεια ορισμένων παραγόντων του Κέντρου να ματαιώσουν την κα­θιέρωση του πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος και να επαναφέρουν την απλή αναλογική. Ο Βενιζέλος, που φοβάται ότι θα απορροφηθούν οι Φιλελεύθεροι από την ΕΠΕΚ, υποστηρίζει την κίνηση για επαναφορά της απλής αναλογικής. Ο υπουργός των Εσωτερικών Κ.Ρέντης, επωφελούμενος από την αρρώστια του Πλαστήρα, ετοιμάζει σχετικό νομοσχέδιο για να το καταθέσει στη Βουλή. Παρόλο ότι ο Πλαστήρας ειδοποιείται και αντιδρά, ο Ρέντης δίνει εντολή να το πολυγραφήσουν και, το βράδυ της 13ης Μαρτίου, μοιράζει αντίγραφα στους δημοσιογράφους στη Βου­λή. Κινητοποιείται αμέσως η αμερικανική πρεσβεία, ειδοποιείται, ο άρρωστος Πλαστήρας και η κατάθεση του νομοσχεδίου ματαιώνεται. Την ίδια νύχτα, ύστερα από επίσκεψη του Βενιζέλου στον πρωθυπουργό, ο υφυπουργός Ιωσήφ ανακοινώνει ότι ο Πλαστήρας εξακολουθεί να είναι υπέρ του πλειοψηφικού, που «είναι το μόνον σύστημα με το οποίον πρέπει να διεξαχθούν αι προσεχείς εκλογαί».

Και ο υφυπουργός προσθέτει:

«Ο κ. Πλαστήρας θεωρεί επίσης άκαιρα τα περί νέου εκλο­γικού συστήματος, καθόσον ο ίδιος φρονεί ότι δεν υπάρχει περίπτωσις συντόμου προσφυγής εις εκλογάς».

Αλλά η παρέμβαση αυτή του πρωθυπουργού και η ματαίωση της απόπειρας Βενιζέλου - Ρέντη να καταθέσουν νομοσχέδιο για καθιέρωση της απλής αναλογικής δεν φτάνουν στον Αμερικανό πρεσβευτή. Ο Πιουριφόυ θέλει από τη μία να ταπεινώσει αυτούς που επιχείρησαν να χαλάσουν τα σχέδια της αμερικανικής πρε­σβείας και από την άλλη να κάνει αδύνατη οποιαδήποτε νέα από­πειρα αυτού του είδους.

Την άλλη μέρα, λοιπόν, η αμερικανική πρεσβεία δίνει στον Τύ­πο την ακόλουθη ανακοίνωση:

«Ο Αμερικανός πρεσβευτής εδέχθη σήμερον την πρωίαν τον διευθυντήν του πολιτικού γραφείου του προέδρου της κυβερνήσεως κ.Μοάτσον και τον παρεκάλεσε να εκφράση εις τον στρατηγόν Πλαστήραν εκ μέρους του την ικανοποίησίν του διά την βελτίωσιν της υγείας του. Ο Αμερι­κανός πρεσβευτής παρεκάλεσε επίσης τον κ.Μοάτσον να διαβεβαιώση τον στρατηγόν Πλαστήραν ότι η κυβέρνησις των Ηνωμένων Πολιτειών συμμερίζεται και επιδοκιμάζει την παρά του στρατηγού εκφρασθείσαν αντίθεσιν εις την επαναφοράν της απλής αναλογικής ως εκλογικού συστή­ματος εν Ελλάδι. Η αμερικανική κυβέρνησις πιστεύει ότι η επάνοδος εις το σύστημα της απλής αναλογικής, με την αναπόφευκτον συνέπειαν συνεχούς κυβερνητικής ασταθείας, θα είχε τόσον ολεθρίαν επίδρασιν επί της αποδοτικής χρησιμοποιήσεως της προς την Ελλάδα αμερικανικής βοη­θείας, ώστε η αμερικανική πρεσβεία θεωρεί εαυτήν υποχρεωμένην να προβή εις την παρούσαν ανακοίνωσιν επιδοκιμασίας του κ.πρωθυπουργού επί του προκειμένου ζητήματος».

Έτσι, αντί η κοινή γνώμη να μάθει τι αποφάσισε η ελληνική Βουλή ή, τουλάχιστον, το υπουργικό συμβούλιο για το εκλογικό σύστημα, διαβάζει ανακοίνωση της αμερικανικής πρεσβείας που περιέχει και καθαρή απειλή για περικοπή της αμερικανικής βοή­θειας σε περίπτωση που καθιερωθεί η αναλογική. Αλλά ούτε και αυτό είναι αρκετό για τον «δυναμικό» Πιουριφόυ. Δίνει και συ­νέντευξη, όπου επιβεβαιώνει τις θέσεις των ανακοινώσεων της πρεσβείας και αφήνει να εννοηθεί ότι οι παραπέρα εξελίξεις στην Ελλάδα βρίσκονται στα χέρια του.

Φυσικό είναι αυτή η ανοιχτή επέμβαση στα εσωτερικά της χώ­ρας να προκαλέσει σάλο στον πολιτικό κόσμο και στον Τύπο. Ο Σοφ.Βενιζέλος σπεύδει να ευθυγραμμιστεί με τον Πλαστήρα και τον Πιουριφόυ: Δηλώνει πως την ανακοίνωση υπέρ του πλειοψη­φικού την έχουν συντάξει μαζί με τον πρωθυπουργό. Ο υπουρ­γός των Εσωτερικών όμως αντιδρά βίαια, εξαπολύοντας επίθεση κατά των Αμερικανών. Στην αρχή μακρών δηλώσεών του, ο Κ.Ρέντης αποκαλύπτει ότι ο Βενιζέλος είναι υπέρ της αναλογικής και ότι ο Πλαστήρας, που τον ρώτησε ο αντιπρόεδρος, είπε: «Κά­νετε ό,τι θέλετε». Και συνεχίζει:

«Κατά το αμέσως επακολουθήσαν συντονιστικόν συμβούλιον επήρα εντολήν να ετοιμάσω το νομοσχέδιον (...) εζήτησα να επισκεφθώ τον κ.Πλαστήραν, αλλά δεν μου επέτρεψαν τούτο οι ιατροί. Επίσης, μέχρι προχθές οι δια­φωνούντες εκ των υπουργών της ΕΠΕΚ κ.κ.Παπαπολίτης και Ιωσήφ δεν είχον παρουσιάσει την άποψίν των. Τέλος, ο κ.Καρτάλης παρουσιάζεται αναβλητικός και μόνον προ­χθές έλαβε θέσιν».

Αφού υποστηρίζει ότι με την αναλογική εξασφαλίζεται ηρε­μότερος πολιτικός βίος, ο υπουργός των Εσωτερικών γενικεύει την επίθεσή του:

«Η Ελλάς- τονίζει - διήλθεν εμφύλιον πόλεμον και αντιθέ­σεις πέριξ του καθεστώτος. Ημείς, οι οποίοι εζήσαμεν την μακράν αυτήν περίοδον, προσέχομεν περισσότερον ώστε ν'αποφευχθή η ανανέωσις μιας τοιαύτης καταστάσεως. Διότι μία τοιαύτη οξεία κατάστασις βλάπτει περισσότερον τον τόπον από ό,τι τον βλάπτει μια συχνότερα κυβερνητι­κή μεταβολή. Γνωρίζομεν ότι υπάρχει ένα αίσθημα νο­σταλγίας πολλών στελεχών προς την δικτατορίαν του Με­ταξά, όπως υπάρχει αντιθέτως ένα αίσθημα απεχθείας προς το σύστημα εκείνο, το οποίον απέστειλε πολλούς εξ ημών των πολιτικών εις την εξορίαν. Ατυχώς εσημειώθη τότε μία μη αναμενομένη ανοχή - διά να μην είπω και ενίσχυσις - των δημοκρατικών κυβερνήσεων της Αγγλίας και των Ηνωμέ­νων Πολιτειών και η ανάμνησις της προτιμήσεώς των εκεί­νης προς το δικτατορικόν σχήμα του Μεταξά μάς καθιστά πολύ δυσπίστους εις τας τυχόν προτιμήσεις τας σημερινάς των Ηνωμένων Πολιτειών και της Μεγάλης Βρετανίας υπέρ του πλειοψηφικού συστήματος. Διότι με το πλειοψηφικόν σύστημα υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθή εις την Ελλά­δα σήμερον ή αύριον (...) κατάστασις προσομοιάζουσα προς την δικτατορίαν (...) είμεθα υποχρεωμένοι, προς διατήρησιν των ελευθέρων θεσμών και προς αποφυγήν δημιουργίας παρανόμου μηχανισμού της Δεξιάς, όπως π.χ. μια οργάνωσις όπως ο ΙΔΕΑ, να επιμείνωμεν αγωνιζόμενοι προς αποτροπήν της καθιερώσεως του πλειοψηφικού συ­στήματος». (Εφημερίδες, 15 Μαρτίου 1952.)

Οι δηλώσεις του Ρέντη προκαλούν, όπως είναι φυσικό, νέο σά­λο στην αμερικανική πρεσβεία και στους κόλπους της κυβερνή­σεως. Γίνονται επανειλημμένες συσκέψεις, ακόμα και γύρω από το κρεβάτι του άρρωστου πρωθυπουργού. Πραγματοποιείται και έκτακτη συνέλευση των βουλευτών της ΕΠΕΚ, πολλοί από τους οποίους εκφράζουν τη δυσφορία τους για την επέμβαση του Πιουριφόυ στο θέμα του εκλογικού συστήματος, που είναι καθαρά εσωτερικό. Την άλλη μέρα ο Αμερικανός επιτετραμμένος Γιοστ επισκέπτεται τον Ρέντη και, όπως γράφουν οι εφημερίδες, «εξέφρασε έκπληξιν διότι ο Τύπος ερμήνευσε τας δηλώσεις του κ.Πιουριφόυ ως επέμβασιν εις τα εσωτερικά της Ελλάδος». Ο ίδιος ο Πιουριφόυ έχει μακρά συνομιλία με τον υφυπουργό Εξωτερικών Ε.Αβέρωφ. Αξιώνει να βρει η κυβέρνηση έναν τρόπο να δικαιο­λογήσει την επέμβαση του στα εσωτερικά της χώρας. Και το εξα­σφαλίζει. Ύστερα από διαδοχικές συναντήσεις του αντιπροέδρου Βενιζέλου με τον βασιλιά και με τον ίδιο τον Πιουριφόυ, δίνεται στον Τύπο η ακόλουθη κυβερνητική ανακοίνωση:

«Είναι φυσικόν η κυβέρνησις των Ηνωμένων Πολιτειών να ενδιαφέρεται διά την καλυτέραν διάθεσιν της παρε­χομένης βοηθείας, διά την οποίαν της είμεθα ευγνώμο­νες. Ανήκει όμως εις τον ελληνικόν λαόν και την κυβέρνησίν του να αποφασίζη εκάστοτε με ποιο σύστημα θα διοικηθεί η χώρα βάσει των συνταγματικών μας θεσμών, και το οποίον σύστημα θεσπίζεται από την Βουλήν με γνώμονα το συμφέρον του τόπου». (Εφημερίδες, 16 Μαρ­τίου 1952).

Η κυβέρνηση και την επέμβαση του Πιουριφόυ δικαιολογεί και το δικαίωμά της να καθορίσει τελικά αυτή το εκλογικό σύστημα διακηρύσσει. Φυσικά, τέτοιες ακροβασίες δεν μπορούν να την σώ­σουν. Η απόφαση να υπονομευτεί, να οδηγηθεί σε πτώση και να αντικατασταθεί από τον Συναγερμό έχει παρθεί στην Ουάσιγκτον.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Αμερικανοί και οικονομικά

Οι Αμερικανοί προτιμούν αναμφισβήτητα τον Βενιζέλο από τον Πλαστήρα. Έχουν όμως έλθει γενικότερα σε σύγκρουση με την κυβέρνηση του Κέντρου, που, όπως έχουμε πει, την βλέπουν σαν προσωρινή κατάσταση. Η αντιπληθωριστική πολιτική, στην οποία επιμένουν ιδιαίτερα οι Αμερικανοί, έχει φέρει την κυβέρνηση σε αντίθεση με ευρύτατα στρώματα εργαζομένων, καθώς και με τους επιχειρηματίες, που διαμαρτύρονται για τη στενότητα των πι­στώσεων κ.λ.π. Στις 5 Φεβρουαρίου, οι δημόσιοι υπάλληλοι, που τη δυσαρέσκειά τους υποθάλπει και εκμεταλλεύεται και ο Συ­ναγερμός επηρεάζοντας την ηγεσία τους, κατεβαίνουν σε απερ­γία διαρκείας. Η κυβέρνηση έχει προσφερθεί να τους δώσει αυ­ξήσεις 15%. αλλά οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν θεωρούν το ποσοστό ικανοποιητικό. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση τους έχει απειλήσει με «εφαρμογή των νόμων» και απολύσεις αν πραγματοποιήσουν την απεργία. (Το νέο Σύνταγμα, που ισχύει από την 1η Ιανουαρίου 1952, απαγορεύει την απεργία των δημοσίων υπαλλήλων και των υπαλλήλων νομικών προσώπων και οργανισμών δημοσίου δικαί­ου. Η διάταξη αυτή - άρθρο 11 - έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις πιο συντηρητικές του νέου Συντάγματος.)

Μόλις κηρύσσεται η απεργία, η κυβέρνηση επιστρατεύει τους τελωνειακούς, ενώ οι προειδοποιήσεις και οι απειλές της έχουν επίδραση, κι έτσι η αποχή των δημοσίων υπαλλήλων από την ερ­γασία δεν είναι καθολική. Η ΑΔΕΔΥ, με ανακοίνωση της, καλεί τους υπαλλήλους να μην πτοηθούν και καταγγέλλει ονομαστικά ανώτερους λειτουργούς του Υπουργείου Εργασίας (Χρήστο Αποστολάκο. Σπύρο Βελλιανίτη κ.λ.π.) που δεν έχουν απεργήσει. Ο εισαγγελέας ασκεί ποινική δίωξη κατά των απεργών, ενώ η αστυ­νομία έχει κινητοποιηθεί και φρουρεί τα υπουργεία. Σημειώνο­νται πολλές διαρροές απεργών, ιδιαίτερα στη Βόρεια Ελλάδα, και, τελικά, η απεργία λύνεται, αφού η κυβέρνηση δίνει την υπόσχεση, ότι η κατά 15% αύξηση των αποδοχών των δημοσίων υπαλλήλων θα είναι το πρώτο βήμα για να βελτιωθεί η θέση τους και δεν θα διωχθεί κανένας απεργός.

Αλλά, αν στο θέμα της νομισματικής σταθερότητας και της αντι­πληθωριστικής πολιτικής υπάρχει ταύτιση απόψεων ανάμεσα στην κυβέρνηση και την Αποστολή, σε άλλα οικονομικά θέματα οι δια­φωνίες είναι σοβαρές. Σημειώνονται συνεχείς συγκρούσεις υπουρ­γών (Σ.Παπαπολίτη για εξαγωγές, Χαβίνη για δημόσια έργα κ.λ.π.) με μέλη της Αποστολής ή της πρεσβείας. Οι Αμερικανοί αξιώνουν ν'ανασχηματιστεί η κυβέρνηση και να τοποθετηθούν στα οικονο­μικά υπουργεία πιο «συνεννοήσιμοι» υπουργοί, αλλά ο Πλαστή­ρας δεν δέχεται. Οι Αμερικανοί κατηγορούν την κυβέρνηση για αδράνεια. Ο υπουργός Συντονισμού Γ.Καρτάλης επιμένει πως οι στρατιωτικές δαπάνες είναι υπέρογκες και γονατίζουν την ελλη­νική οικονομία. Ζητά να περικοπούν ή ν'αναλάβει ένα μέρος τους το NATO. Απειλεί ότι, αν δεν δοθεί μία από τις δυο αυτές λύσεις, ο ίδιος θα υποβάλει την παραίτηση του.

Διαφωνίες και συγκρούσεις εκδηλώνονται και στα θέματα τα σχετικά με την ανασυγκρότηση της χώρας. Οι Αμερικανοί, επι­καλούμενοι πάντα τον φόβο του πληθωρισμού και την προτεραιό­τητα άλλων αναγκών, αντιδρούν στο να προγραμματιστούν βα­σικά έργα για την εκβιομηχάνιση της χώρας. Μια κυβερνητική προσπάθεια για να ιδρυθεί διυλιστήριο συναντά την έντονη αντί­δραση των μεγάλων εταιρειών πετρελαίου, που κατορθώνουν να τη ματαιώσουν από την αρχή, όπως απέτρεψαν και παλαιότερες απόπειρες του Διομήδη.

Οι διαφωνίες, όπως έχουμε δει, είναι μεγάλες και σε άλλα θέ­ματα (στρατιοτακό κ.λ.π.). Ο Πλαστήρας έχει αρχίσει ν'αντιλαμ­βάνεται πως οι Αμερικανοί τον υποσκάπτουν. Γι'αυτό ζητά από τον Βενιζέλο, που φεύγει για τη Λισαβώνα στις 16 Φεβρουαρίου, να συναντηθεί με τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Ατσεσον και να διερευνήσει τις προθέσεις του Στέητ Ντηπάρτμεντ απέ­ναντι στην κυβέρνηση Κέντρου. Ο Πιουριφόυ, που έχει συνομιλία με τον Πλαστήρα στις 29 Φεβρουαρίου, αξιώνει από τον Έλληνα πρωθυπουργό να κινηθεί δραστηριότερα η κρατική μηχανή. Απο­φασίζεται να συγκροτηθεί επιτροπή από τον αρχηγό και υπαρχηγό της Οικονομικής Αποστολής (Λάπαμ και Τζέκινς), τον Καρτάλη κι έναν Φιλελεύθερο υπουργό που ν'ασχολείται με τα ζητήματα στα οποία εκδηλώνονται διαφωνίες. Μετά τη συνάντηση ανακοινώνεται:

«Οι κ.κ. Πλαστήρας και Πιουριφόυ απεχωρίσθησαν, όπως πάντοτε, ως οι καλύτεροι των φίλων». (Εφημερίδες, 1 Μαρ­τίου 1952.)

Στην πραγματικότητα, όμως, οι Αμερικανοί κερδίζουν χρόνο. Έχουν αποφασίσει να ρίξουν την κυβέρνηση, θέλουν όμως πρω­τύτερα να εξασφαλίσουν ορισμένες προϋποθέσεις και να λύσουν μερικά προβλήματα.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Αντιδράσεις

Μέρες και ώρες θανάσιμης αγωνίας των καταδικασμένων σε θά­νατο, των συγγενών τους, των φίλων τους. Η γυναίκα του Μπάτση, που ήταν σίγουρη πως ο άντρας της δεν θα καταδικαζόταν σε θάνατο, αφού είχε πάρει υποσχέσεις από υψηλά πρόσωπα, κά­νει απόπειρα αυτοκτονίας. 0 πατέρας του, ο γερο-ναύαρχος, βα­σιλικός πάντα, κατατρεγμένος από τους βενιζελικούς την εποχή του Διχασμού, στεκόταν ως αυτή τη στιγμή ταμπουρωμένος στην ψυχρή αξιοπρέπεια του παλιού στρατιωτικού. Τώρα όμως τα ψέ­ματα τέλειωσαν. Για να σώσει το παιδί του, αποφασίζει ν'απευ­θυνθεί στον βασιλιά Παύλο που, για την οικογένεια και τη δυνα­στεία του, έχει διακινδυνεύσει και την ίδια τη ζωή του. Ο Παύλος όμως αρνείται να τον δεχτεί.

Αλλά το θέμα, πέρα από την ανθρωπιστική του πλευρά, είναι κυρίως πολιτικό. Η Αριστερά κινητοποιείται για να σωθούν οι μελ­λοθάνατοι. Η ΕΔΑ, οι Σβώλος και Τσιριμώκος του ΣΚΕΑΔ, ο Μιχάλης Κύρκος κάνουν αλλεπάλληλα διαβήματα στον πρωθυπουργό για να ματαιωθούν οι εκτελέσεις. Επισημαίνουν την ανθρωπιστι­κή και την πολιτική πλευρά του θέματος. Τονίζουν πως θα είναι πλήγμα για την προσπάθεια να κατευναστούν τα πάθη. Μπρο­στά στον κίνδυνο των εκτελέσεων η Αριστερά παρουσιάζεται ενωμένη. Ο Πασαλίδης και ο Κύρκος μιλούν στη Βουλή κατά των εκτελέσεων. Ο Κύρκος κάνει διάβημα και στον Γ.Βεντήρη. Βουλευτές της ΕΔΑ επισκέπτονται επανειλημμένα και τον Αρχιεπίσκοπο Αθη­νών Σπυρίδωνα. Ο Αρχιεπίσκοπος τους βεβαιώνει πως του έχουν προκαλέσει μεγάλη εντύπωση η παλικαριά, η πίστη στις ιδέες, η αυτοθυσία, το ηθικό μεγαλείο του Μπελογιάννη. Η αυταπάρνη­ση στον Μπελογιάννη είναι ανώτερη κι απ'αυτήν των πρώτων χριστιανών, λέει ο Αρχιεπίσκοπος. Γιατί αυτός δεν έχει καμιά ελ­πίδα για μέλλουσα ζωή, αφού δεν την πιστεύει. Δεν δέχεται ο Σπυρίδων να κάνει δημόσια δήλωση εναντίον των εκτελέσεων, γιατί φοβάται, όπως εξομολογείται στους βουλευτές της ΕΔΑ, τις αντιδράσεις μέσα στην ίδια την Εκκλησία. Υπόσχεται όμως να εκ­φράσει ευχή στον βασιλιά. (Αφήγηση Παναγιώτη Κατερίνη.)

Η κυβέρνηση είναι βαθιά διχασμένη στο θέμα. Ο υπουργός Συ­ντονισμού Γ.Καρτάλης απειλεί ότι θα παραιτηθεί αν γίνουν εκτε­λέσεις. Ο Βενιζέλος και ο υπουργός Αμύνης Σακελλαρίου απει­λούν να παραιτηθούν αν δεν γίνουν εκτελέσεις. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Δ.Παπασπύρου είναι κατά των εκτελέσεων, αλλά και κατά των παραιτήσεων και ιδιαίτερα της δικής του. Και η κυ­βέρνηση ως σύνολο «νίπτει τας χείρας», δηλώνοντας ότι η χάρις είναι προνομία του Στέμματος και ότι η ίδια δεν θα επέμβει στο ζήτημα.

Ομάδα βουλευτών της ΕΠΕΚ κινείται δραστήρια για να μα­ταιωθούν οι εκτελέσεις: ο Λουκής Ακρίτας, ο Μηνάς Πατρίκιος, ο Νίκος Ασκούτσης κ.λ.π. Ο Ακρίτας, σε δηλώσεις του στις εφημε­ρίδες της 5ης Μαρτίου, τονίζει:

«...εάν ο κομμουνισμός χαρακτηρισθή ως αδίκημα κατα­σκοπίας, είναι μοιραίον όλοι οι συλληφθέντες κομμουνισταί να χαρακτηρισθούν ως κατάσκοποι και να επαναρχίση μια περιπέτεια αυτήν την στιγμήν, βαθυτέρα και πλέον επικίνδυνος διά την ομαλήν εξέλιξιν του πολιτικού μας βίου».

Σύμφωνα με τη διαδικασία του νόμου 375, ο στρατιωτικός διοι­κητής της περιοχής, της ΑΣΔΑΝ στην περίπτωση αυτή, έχει το δι­καίωμα να διατάξει την εκτέλεση των θανατικών καταδικών χω­ρίς να περιμένει να αποφανθεί το Συμβούλιο Χαρίτων. Οι ΕΠΕΚικοί βουλευτές πείθουν τον Πλαστήρα να κινήσει τον μηχανισμό του Συμβουλίου Χαρίτων για να χάσει στο μεταξύ το ζήτημα την οξύτητά του. Οι μελλοθάνατοι κερδίζουν μερικές μέρες ζωής.

Ο Πλαστήρας βρίσκεται σε φοβερό δίλημμα. Δημόσια κηρύσ­σεται υπέρ της εφαρμογής των αποφάσεων του στρατοδικείου. Καταλαβαίνει όμως ότι έτσι τορπιλίζει ο ίδιος την ειρηνευτική πο­λιτική του, παραβιάζει την υπόσχεση του ότι δεν θα εκτελεσθούν κατάδικοι για αδικήματα που διέπραξαν πριν να αναλάβει η νέα κυβέρνηση ΕΠΕΚ - Φιλελευθέρων κι ότι, για δεύτερη φορά, και μά­λιστα στο τέλος της ζωής του, συνδέει το όνομά του με εκτελέ­σεις για πολιτικούς λόγους. Ζητά να εξαιρεθεί από την εκτέλε­ση η καταδικασμένη σε θάνατο γυναίκα που περιμένει να γίνει μητέρα, η Έλλη Ιωαννίδου. Έχει επανειλημμένες συνεργασίες για το θέμα με τον βασιλιά, τον Βενιζέλο, τον Πιουριφόυ και προ­σπαθεί να πετύχει να εκτελεστούν όσο το δυνατόν λιγότεροι. Στέλ­νει και γράμμα μ'αυτό το πνεύμα στον βασιλιά. Αποφεύγει όμως να διακηρύξει δημόσια την απέχθειά του για τις εκτελέσεις. Έχει δεσμευθεί με τον λόγο του ότι θα εκτελεσθούν οι αποφάσεις του στρατοδικείου. Θέλει να διατηρήσει και την πρωθυπουργία. Πι­στεύει πως, αφού τελειώσει η υπόθεση αυτή, έστω με τη θυσία μερικών, θα μπορέσει να εφαρμόσει το ειρηνευτικό του πρόγραμμα. Πάνω στον πρωθυπουργό, άρρωστο και ετοιμόρροπο, στερημένο πια κι από τη δύναμη να απειλήσει παραίτηση, ξε­σπούν τα αντίθετα κύματα. Το συμβούλιο της νεολαίας του κόμ­ματος του κηρύσσεται κατά των εκτελέσεων και δίνει σχετική ανακοίνωση στις εφημερίδες. Ο Πλαστήρας παύει το προεδρείο της νεολαίας (Σάκη Πεπονή, Γ.Βούλγαρη, Ε.Καλιτσουνάκη).

Ο Συναγερμός προσπαθεί να επωφεληθεί πολιτικά από τον σάλο και γενικότερα από την υπόθεση των εκτελέσεων. Δεν παίρ­νει ανοιχτή κι επίσημη θέση υπέρ των εκτελέσεων. Αυτό θα ερχόταν σε κατάφωρη αντίθεση με τις διακηρύξεις των Παπάγου - Μαρκεζίνη περί λήθης του παρελθόντος και γαληνεύσεως. Οι φιλοσυναγερμικές εφημερίδες όμως γράφουν ότι, αν δεν εκτελε­στούν όσοι καταδικάστηκαν σε θάνατο, αυτό σημαίνει ότι η κυ­βέρνηση υποδουλώθηκε ολοκληρωτικά στη... Σόφια. Και ο Π.Κα­νελλόπουλος, που του ζητούν οι δημοσιογράφοι τη γνώμη του για το συγκλονιστικό θέμα των εκτελέσεων, απαντά:

«Υπάρχουν νόμοι. Δεν έχω να ειπώ τίποτε άλλο». (Εφη­μερίδες, 5 Μαρτίου 1952.)

Αλλά δεν είναι μόνο ο σάλος στην Ελλάδα. Το θέμα των εκτε­λέσεων στη χώρα μας έχει γίνει και πάλι παγκόσμιο. Πρωτο­στατούν βέβαια στην κινητοποίηση για τη σωτηρία των οχτώ θανατοποινιτών τα κομμουνιστικά κόμματα, αλλά παίρνουν μέρος και οι σοσιαλιστές, ριζοσπάστες, φιλελεύθεροι, δεξιοί, χριστια­νοί κ.λ.π. Τηλεγραφήματα προς τον βασιλιά και την κυβέρνηση για να ματαιωθούν οι εκτελέσεις υπογράφουν, ανάμεσα σε εκα­τοντάδες άλλους πολιτικούς, κληρικούς, συγγραφείς, συνδικα­λιστές κ.λ.π., ο Ντε Γκωλ, ο Πολ Μπονκούρ, ο Πιερ Κοτ, ο Ζαν Πολ Σαρτρ, ο Τσάρλυ Τσάπλιν, ο Πολ Ελυάρ, ο Λουί Αραγκόν, ο Κοκτώ, ο Χάουαρντ Φαστ, ο Χένρυ Ουάλας κ.λ.π. κ.λ.π. Στο Λονδίνο, στη Ρώμη, στο Παρίσι οργανώνονται μεγάλες διαδηλώ­σεις και επιδίδονται ψηφίσματα στις ελληνικές πρεσβείες. Στην Ιταλία κηρύσσονται στάσεις εργασίας, ενώ 300 Ιταλοί γερουσια­στές, με υπόμνημά τους στον Βενιζέλο, που πέρασε αυτές τις μέ­ρες από τη Ρώμη, ζητούν να ματαιωθούν οι εκτελέσεις. Γάλλοι και Άγγλοι διανοούμενοι υπογράφουν διακηρύξεις με ανάλογο περιεχόμενο. Το σκίτσο του Μπελογιάννη με το γαρίφαλο, φιλοτε­χνημένο από τον μεγάλο Πικάσο κυκλοφορεί σε χιλιάδες αντί­γραφα. Είκοσι αγγλικανοί κληρικοί, με τηλεγράφημά τους στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, τον καλούν να γίνει νέος Ιωάννης Χρυσό­στομος και να σώσει τη ζωή των οχτώ μελλοθάνατων. Ακολουθεί τηλεγράφημα και Αμερικανών κληρικών. Στο πρωθυπουργικό γραφείο στιβάζονται τα τηλεγραφήματα, τα υπομνήματα, τα γράμ­ματα με εκκλήσεις για τη σωτηρία των οχτώ μελλοθάνατων.

Ο Πλαστήρας ζει εφιαλτικές ώρες. Δεν είναι μόνο το θέμα των εκτελέσεων. Πλήθος προβλημάτων έχουν σωρευτεί στους αδύ­νατους ώμους του. Οι Αμερικανοί πιέζουν να καθιερωθεί το πλειο­ψηφικό εκλογικό σύστημα για να εξασφαλίσουν τη νίκη του Συ­ναγερμού. Δεν κρύβουν πια την εχθρότητά τους προς την κυβέρνηση ΕΠΕΚ - Φιλελευθέρων. Με ορισμένους ΕΠΕΚικούς και φιλελεύθερους υπουργούς έχουν διακόψει κάθε επαφή. Αξιώνουν να γίνει ανασχηματισμός για να απομακρυνθούν όσοι υπουργοί διαφωνούν με την Αμερικανική Οικονομική Αποστολή. Ο Συνα­γερμός. με την ενθάρυνση των Αμερικανών και για να εκμεταλλευτεί τις εσωκυβερνητικές αντιθέσεις, σκληρύνει την αντιπολί­τευση του. Ο άρρωστος πρωθυπουργός, που γνώρισε τόσες θύελλες στη ζωή του, τώρα δεν θ' αντέξει.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Θανατικές καταδίκες

Όλοι περιμένουν ότι ύστερα από την αυτοταπείνωσή του ο Μπάτσης, τουλάχιστον, θα βγει έξω από τον μαύρο κύκλο του θανά­του. Αλλά η αγόρευση του βασιλικού επιτρόπου διαλύει τις αυ­ταπάτες: Ο επίτροπος ζητά θάνατο για 12 κατηγορούμενους, ανάμεσα στους οποίους ο Μπελογιάννης, ο Μπάτσης, η Ιωαννί­δου, ο Ηλίας Αργυριάδης, ο Καλούμενος, ο νεαρός Φ.Λαζαρίδης κ.λ.π., ισόβια για 11 και απαλλαγή για έξι.

Συγκίνηση και αγωνία απλώνονται σε ολόκληρη την Ελλάδα. Πολλοί, ανεξάρτητα από πολιτική τοποθέτηση, νιώθουν πως ο τουφεκισμός τόσων ανθρώπων, δυόμισι χρόνια ύστερα από το τέ­λος του Εμφύλιου Πολέμου, θα είναι βαρυσήμαντο γεγονός για τη χώρα. Θα ανάψει πάλι τα εμφύλια πάθη και τα μίση και θα με­γαλώσει το βάραθρο του αίματος. Ο σάλος στην ΕΠΕΚ εντείνε­ται. Πολλά στελέχη της καταλαβαίνουν πως, μαζί με τους καταδίκους, οι σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος θα πλήξουν και την ίδια την κυβέρνηση του Κέντρου. Ζητούν όχι μόνο να ματαιωθούν οι εκτελέσεις, αλλά και να επεκταθούν τα «μέτρα επιεικείας». Αλλά το Κόμμα των Φιλελευθέρων και οι Αμερικανοί είναι αντίθετοι σε κάθε επέκταση των μέτρων. Δεν θεωρούν κατάλληλη τη στιγμή ούτε για τη συζήτηση των σχετικών νομοσχεδίων. Αυτό που προέχει για τους Αμερικανούς, αυτή τη στιγμή, είναι να «καταφερθούν πλήγματα κατά του κομμουνισμού». Και ο Πλαστήρας δεσμεύεται με δημόσια δήλωση του: Οι αποφάσεις του στρατοδικείου θα εκτελεσθούν, η κυβέρνηση δεν θα επέμβει. Αφήνει να εννοηθεί μόνο ότι θα ζητήσει από τον βασιλιά χάρη για τις γυναίκες.

Στις 29 Φεβρουαρίου (ο χρόνος είναι δίσεκτος) αγορεύουν στο στρατοδικείο οι συνήγοροι υπερασπίσεως. Ο Άγγελος Τσουκα­λάς. συνήγορος του Μπελογιάννη, αναπτύσσει την άποψη ότι δεν μπορεί να εφαρμοστεί για τον πελάτη του ο Α.Ν. 375, αφού τον επανέφεραν σε ισχύ πέντε μέρες μετά τη σύλληψή του. Ο Παπακυριακόπουλος, συνήγορος του Μπάτση, υποστηρίζει ότι πουθε­νά δεν καταδικάζονται πολίτες σε θάνατο για κατασκοπία σε και­ρό ειρήνης. Αγωνίζεται να σώσει τον πελάτη του, τον οποίο έχει κι αυτός πείσει να δείξει «μεταμέλεια» για να γλιτώσει το εκτε­λεστικό απόσπασμα.

Την ίδια μέρα, ο Πιουριφόυ επισκέπτεται τον Πλαστήρα στο σπίτι του. Έχουν συνομιλία μίας ώρας. Ανακοινώνεται ύστερα πως συζήτησαν οικονομικά και θέματα καλύτερης λειτουργίας της κρατικής μηχανής και ότι δεν έγινε καμιά συζήτηση για τις εκτελέσεις. Αυτό το τελευταίο κανένας δεν το πιστεύει. Εξάλ­λου, αργότερα θα γίνει γνωστό πως ο Τομ Καραμεσίνης, ο σταθμάρχης της CΙA στην Ελλάδα, επέμενε να εκτελεστούν οι απο­φάσεις του στρατοδικείου.

Την 1η Μαρτίου, πρόκειται να εκδοθεί η απόφαση του στρα­τοδικείου. Έκτακτα μέτρα έχει πάρει η αστυνομία στον χώρο του δικαστηρίου και στη γύρω περιοχή. Πιο αυστηρή η επιτήρηση από τις προηγούμενες μέρες. Οι κατηγορούμενοι οδηγούνται στις φυλακές. Θα περιμένουν εκεί την απόφαση. Οι συγγενείς τους κατακλύζουν την αίθουσα. Τους κατέχει θανάσιμη αγω­νία. Στις 1.30 το μεσημέρι, ύστερα από διάσκεψη τεσσάρων ωρών, οι στρατοδίκες ξαναμπαίνουν στην αίθουσα. Ο πρόεδρος Σίμος απαγγέλλει τις καταδίκες: Ο Νίκος Μπελογιάννης και ο Ηλίας Αργυριάδης καταδικάζονται δύο φορές σε θάνατο «παμ­ψηφεί». Ο Δ.Μπάτσης, ο νεαρός Φ.Λαζαρίδης, ο Καλούμενος και η Έλλη Ιωαννίδου μία φορά σε θάνατο, επίσης «παμψηφεί». Άλλοι δύο σε θάνατο (Χαρ.Τουλιάτος και Μ.Μπισμπιάνος), με 4 κατά 1. Συνολικά, δηλαδή, οχτώ σε θάνατο. Άλλοι τέσσερις κα­ταδικάζονται σε ισόβια δεσμά, δύο σε 20 χρόνια, τέσσερις σε 15, δυο σε 10, δύο σε ένα και εφτά απαλλάσσονται.

Ο αντεπίτροπος του στρατοδικείου, λοχαγός, πηγαίνει στις φυλακές Καλλιθέας και διαβάζει στους κρατουμένους την από­φαση. Όλοι την δέχονται με ψυχραιμία. Μία από τις γυναίκες που καταδικάστηκαν σε ισόβια, είναι ετοιμόγεννη. Της διαβάζουν την απόφαση στο Δημόσιο Μαιευτήριο.

ΣΠΥΡΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Δίκη Μπελογιάννη

Στις 15 Φεβρουαρίου, αρχίζει στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθη­νών η δίκη των Μπελογιάννη, Μπάτση κ.λ.π., που θα προκαλέ­σει σάλο στην Ελλάδα και συγκίνηση στο εξωτερικό όση περί­που και η υπόθεση Ρόζεμπεργκ στην Αμερική. Οι παρόντες κατηγορούμενοι είναι 29, δεκάδες οι συνήγοροι υπερασπίσεως. Κεντρικό πρόσωπο στη δίκη, ο Νίκος Μπελογιάννης, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ. Τριάντα εφτά χρόνων, μελα­χρινός, ντυμένος άψογα, συχνά ελαφρά αξύριστος, μ'ένα γα­ρίφαλο κόκκινο στο χέρι, παρακολουθεί με προσοχή, αλλά και ψυχραιμία τη διαδικασία. Κρατά σημειώσεις, υποβάλλει κα­μιά φορά ερωτήσεις στους μάρτυρες και φαίνεται ήρεμος και αποφασισμένος για τη μεγάλη στιγμή, χωρίς αυταπάτες για την τύχη που τον περιμένει. Βασικό πρόσωπο στη δίκη είναι και η Έλλη Ιωαννίδου, επίσης επίμονη στις θέσεις της. Αλλά το τραγικό πρόσωπο στη δίκη είναι ο Δημήτρης Μπάτσης, ο δικη­γόρος και οικονομολόγος. Έχει λυγίσει μπροστά στην απειλή του θανάτου, προσπαθεί να σώσει τη ζωή του με σειρά από ομολογίες για τη δράση του και αποκηρύξεις των ιδεών του, αλλά, ταυτόχρονα, φροντίζει να κάνει το «λιγότερο δυνατό κα­κό» στους συντρόφους του. Πρόεδρος του στρατοδικείου εί­ναι ο αντιστράτηγος της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης Σίμος, β.επίτροπος ο συνταγματάρχης Αθανασούλης. Πρώτοι μάρτυρες κατηγορίας εξετάζονται ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας Θ.Ρακιντζής και ο ταξίαρχος Π.Νικολόπουλος, που αναφέρεται ως αρχηγός της Υπηρεσίας Πληροφοριών του ΓΕΣ, αλλά ήταν και επικεφαλής της καθοδηγούμενης από τον Παπάγο και τη CIA ΚΥΠΕ. Ακολουθούν πενήντα ακόμα αξιωματικοί της αστυ­νομίας. Όλοι καταθέτουν λεπτομέρειες για τη δράση των κα­τηγορουμένων, αλλά δεν παραλείπουν ν'αναφερθούν και στην ιστορία του ΚΚΕ, όπως την έχουν μάθει στις διάφορες σχολές. Ορισμένοι καταθέτουν για τον Μπάτση ότι δεν είναι ειλικρινής η μεταμέλειά του και ότι, κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων, ομολογούσε μόνο εκείνα τα στοιχεία που αντιλαμβανόταν ότι ήδη γνώριζαν οι Αρχές. Συγκεκριμένα, ανέφεραν ότι, ενώ ήξε­ρε πού κρυβόταν ο Πλουμπίδης, το είπε πολύ αργά, ώστε να του δώσει καιρό να πάρει τα μέτρα του, να φύγει από εκείνο το σπίτι και να κρυφτεί αλλού.

Ενώ συνεχίζεται η δίκη, στο εσωτερικό ξεσπά πολιτικός σά­λος γύρω από την υπόθεση και στο εξωτερικό αρχίζει κινητοποίη­ση για να σωθούν οι κατηγορούμενοι από τον θάνατο. Ο Τύπος της Δεξιάς κατηγορεί τον υπουργό Εσωτερικών ότι έχει αποκρύ­ψει στοιχεία από το δικαστήριο.

Ο Ρέντης απαντά, με δηλώσεις του, ότι έχουν δοθεί όλα τα στοιχεία, εκτός από μερικά που αποτελούν μυστικά του κρά­τους και θ'αποκαλυφτούν μόνο όταν τελειώσουν οι σχετικές ανακρίσεις. Στα ραδιοσήματα γίνεται λόγος για κάποιον Φουστανελλά, με τον οποίο έχει επαφή το ΚΚΕ. Οι δεξιές εφημερί­δες αφήνουν υπαινιγμούς ότι με αυτό το ψευδώνυμο το ΚΚΕ εν­νοεί τον ίδιο τον πρωθυπουργό Ν.Πλαστήρα. Ο ραδιοσταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα», που τον κατευθύνουν έμπιστοι του Ζαχα­ριάδη, επιβεβαιώνει τους υπαινιγμούς: Μεταδίδει σε σχόλιά του ότι και ο Πλαστήρας και άλλα πολιτικά πρόσωπα έχουν έλθει επανειλημμένα σε επαφή με εκπροσώπους του ΚΚΕ και έχουν ζητήσει κρυφή συνεργασία. Η σύγχυση μέρα με τη μέρα μεγα­λώνει. Είναι φανερό πως οι Αμερικανοί και οι υποταγμένες σ'αυτούς υπηρεσίες σπρώχνουν τα πράγματα στα άκρα. Θέλουν να πετύχουν θανατικές εκτελέσεις για να εντείνουν τη φοβία στους οπαδούς της Αριστεράς, αλλά και για να δημιουργήσουν χάσμα αίματος ανάμεσα στον Πλαστήρα και στην ΕΠΕΚ από τη μία και στο ΚΚΕ από την άλλη, να υποσκάψουν την κυβερνητική πολιτική της «ειρηνεύσεως» και να ανατρέψουν, όταν θα κρίνουν κατάλληλη τη στιγμή, την κυβέρνηση. Η άκριτη πολιτική του Ζαχαριάδη και των πιστών του διευκολύνει τα σχέδια αυτά.

Στο μεταξύ, μέσα στο κυβερνητικό στρατόπεδο έχει ξεσπάσει διαμάχη τόσο για την τύχη των κατηγορουμένων όσο και για την ΕΔΑ. Πολλοί βουλευτές και παράγοντες της ΕΠΕΚ υποστηρίζουν πως τυχόν θανατικές καταδίκες και εκτελέσεις θα αποτελέσουν πλήγμα στο ειρηνευτικό πρόγραμμα του κόμματος τους και στο Κέ­ντρο γενικότερα και ότι η υπόθεση Μπελογιάννη είναι παγίδα που τους έχουν στήσει οι Αμερικανοί και η Δεξιά. Ενώ ο Βενιζέλος, ο Ρέ­ντης και ο ίδιος ο Πλαστήρας, με επανειλημμένες δηλώσεις τους, βε­βαιώνουν ότι εξετάζεται η περίπτωση να διαλυθεί η ΕΔΑ και ότι η τελική απόφαση θα καθοριστεί από τα πορίσματα των ανακρίσε­ων, ο υφυπουργός «παρά τω πρωθυπουργώ» Ανδρέας Ιωσήφ, σε ομιλία του στην Κηφισιά, αποκρούει κάθε σκέψη για κατάργηση κομμάτων. Μόνο άτομα – υποστηρίζει - μπορούν να τιμωρούνται, όχι κόμματα. Τις ίδιες θέσεις υποστηρίζουν στα παρασκήνια και άλ­λοι υπουργοί (Γ.Καρτάλης κ.λ.π.) και, δημόσια με την αρθρογρα­φία τους, τα ημιεπίσημα δημοσιογραφικά όργανα της ΕΠΕΚ (Προ­οδευτική Αλλαγή του Παπαπολίτη και Προοδευτικός Φιλελεύθερος).

Και το Βήμα τάσσεται εναντίον της διαλύσεως της ΕΔΑ. Σε κύριο άρθρο του, στις 5 Φεβρουαρίου, γράφει ότι η ΕΔΑ αναμφισβήτητα ελέγχεται από την ηγεσία του ΚΚ. Αλλά, αφού «ο κομμουνισμός διαθέτει υπό την αυστηράν του πειθαρχίαν αξιόλογον τμήμα του λαού μας», το πρόβλημα δεν θα λυθεί με το να «τεθεί εκτός νόμου» η Ακρα Αριστερά. Ο κομμουνιστι­κός μηχανισμός θα καταφεύγει, με τη μορφή της «φράξιας», σε άλλους προοδευτικούς πολιτικούς σχηματισμούς, όπου «θα διαδραματίσουν αποφασιστικόν και ίσως επικινδυνωδέστερον ρόλον».

Το Βήμα προτείνει άλλη λύση για να αντιμετωπιστεί η Άκρα Αριστερά:

«Από αυτάς τας σκέψεις και όχι από προσήλωσιν εις αφε­λείς ή πονηρούς δογματισμούς περί... υποχρεώσεων της δημοκρατίας, που δεν έχουν καμίαν θέσιν εις την πολύ­παθη αυτήν χώραν – γράφει - φθάνει κανείς εις το συμπέ­ρασμα ότι θα έπρεπε να περιορισθή το κράτος, προς το παρόν τουλάχιστον, εις την δίωξιν των ατόμων ή της ομά­δος ή και ολόκληρης της προβαλλομένης εκάστοτε ηγε­σίας, όταν θα διαπιστώνεται το έγκλημα (...). Με συνετήν και ψύχραιμον αντιμετώπισιν (...) εις δίωξιν του εγκλή­ματος και παράλληλα εις έκθεσιν του σχηματισμού εις προοδευτικήν εξαφάνισιν διά πολιτικών και κοινωνικών μέσων θα επιτευχθούν πολύ θετικώτερα αποτελέσματα από τον ασύνετον γενικόν διωγμόν και την παραπομπήν της συνωμοσίας εις το σκότος που είναι το κλίμα της. Επι­βάλλεται δηλαδή να τεθεί ο κομμουνισμός όχι εκτός νό­μου, αλλά εντός νόμου».

Στο μεταξύ, η δίκη των 29 οδηγείται στο δραματικό αποκορύφωμά της. Στις 21 Φεβρουαρίου, καταθέτει στο δικαστήριο ο διευθυντής της αστυνομίας στο Υπουργείο Εσωτερικών, Ι.Πανόπουλος. Ο Μπελογιάννης σηκώνεται και τον ρωτά αν είναι αλή­θεια, ότι τον οδήγησαν με εντολή του στο γραφείο του στο υπουρ­γείο και εκεί ο Πανόπουλος του είπε:

- Δεν σου ζητώ να καταδώσεις πρόσωπα. Άλλαξε μόνο πα­ράταξη και θα σωθείς.

Ο Πανόπουλος, όπως θα περίμενε κανείς, το διαψεύδει. Αυ­τό δεν σημαίνει βέβαια πως η διάψευση γίνεται από όλους πι­στευτή. Είναι γεγονός ότι και δημοσιογράφοι έχουν χρησιμοποιη­θεί για να μεταφέρουν παρόμοιες προτάσεις στον Μπελογιάννη στη φυλακή. Μια «μεταμέλειά» του με αντάλλαγμα το κεφάλι του θα ήταν «μεγάλη επιτυχία» για τις υπηρεσίες.

Για τον Μπάτση, ο Πανόπουλος καταθέτει ότι δεν μεταμελήθηκε ειλικρινά και ότι έδωσε στην ανάκριση ορισμένα πράγμα­τα, ενώ έκρυψε άλλα. Απαντώντας όμως σε σχετική ερώτηση συνηγόρου του κατηγορουμένου επιστήμονα, ο Πανόπουλος πα­ραδέχεται ότι ο Μπάτσης δεν ήξερε τίποτε για τους ασυρμά­τους. Το ερώτημα είναι: Τότε πού θα στηριχτεί η κατηγορία της κατασκοπίας κατά του Μπάτση; Μόνο στο γεγονός ότι παρέλα­βε χρήματα του ΚΚΕ από ένα ναυτικό και τα παρέδωσε σε μια συγκατηγορουμένη του; Όλοι όμως καταλαβαίνουν ότι η ζωή του νέου οικονομολόγου κρίνεται όχι από ό,τι έκανε πριν από τη σύλληψή του, αλλά από το τι είπε και τι «έδωσε» από τη στιγμή που βρέθηκε στα χέρια της αστυνομίας. Από όσα γράφτηκαν μετά την καταδίκη του και μετά την εκτέλεση του προκύπτει ότι ο Ρέντης και ο Πανόπουλος είχαν υποσχεθεί στους συνηγόρους και στη γυ­ναίκα του Μπάτση ότι δεν θα εκτελεστεί αν βοηθήσει αποφασι­στικά την ανάκριση. (Βλέπε, ανάμεσα σε άλλα, και την αποκαλυ­πτική επιστολή του συνηγόρου του Μπάτση, Παν.Παπανικολάου, στην Ακρόπολη, 13 Δεκεμβρίου 1972.) Τι ήταν το «αποφασιστικό» που ζητούσαν από τον Μπάτση ο υπουργός των Εσωτερικών και ο ανώτερος αστυνομικός διευθυντής; Πρόσφατα, έχει υποστηρι­χτεί ότι οι Ρακιντζής και Πανόπουλος πίεσαν τον Μπάτση να δε­χτεί να γίνει «συνδετικός κρίκος» ανάμεσα στην «υπόθεση ασυρ­μάτων» και στην «υπόθεση της Αεροπορίας», στη σκευωρία δηλαδή για δήθεν κομμουνιστική συνωμοσία στην Αεροπορία που κατέ­ληξε σε συλλήψεις, φρικτούς βασανισμούς και βαριές καταδίκες αεροπόρων - αξιωματικών και υπαξιωματικών. Η εκδοχή έχει μια λογική, αλλά δεν φαίνεται να στηρίζεται παρά μόνο σε συλλογισμούς. Οι «ενδεί­ξεις» που προσφέρονται, επιβεβαιώνουν το πολύ ότι κοινός «ιθύ­νων νους» και στις δύο υποθέσεις ήταν οι Αμερικανοί, αλλά δεν αποκαλύπτουν καμιά προσπάθεια για σύνδεση και ακόμα λιγό­τερο για να χρησιμοποιηθεί ο Μπάτσης ως συνδετικός κρίκος. Ύστε­ρα, αν στον Μπάτση είχαν γίνει τέτοιες προτάσεις, δεν θα το ήξε­ρε κάποιος από τους συνηγόρους του ή τους δικούς του; Και αν από φόβο κανένας δεν το είχε εκμυστηρευτεί σε άλλον τόσα χρό­νια, τώρα πια, ύστερα από τόσα που έχουν γραφεί στον Τύπο, κά­τι δεν θα διέρρεε; Κι ακόμα, αν ήθελαν να πιέσουν τον Μπάτση να «ομολογήσει» ότι καθοδηγούσε τη «συνωμοσία» στην Αεροπο­ρία, δεν θα μπορούσαν ευκολότερα να τον κάμψουν αν του έφερ­ναν κάποια «ομολογία» κατηγορούμενου αεροπόρου από τις τόσες ψευδείς και ανυπόστατες που είχαν υπογραφεί;

    Κατά συνέπεια, ώσπου να υπάρξουν περισσότερα στοιχεία, θα πρέπει να υποθέσουμε πως η αληθινά μεγάλη σκληρότητα που έδειξαν απέναντι ακόμα και σ'έναν νέο επιστήμονα που είχε υπο­κύψει στις πιέσεις η αστυνομία, το στρατοδικείο, τα Ανάκτορα οφειλόταν περίπου στους ίδιους λόγους που οδήγησαν στην εκτέ­λεση του Χρυσικόπουλου και στην παρ'ολίγον εκτέλεση (αν δεν είχε δεσμούς με ανθρώπους των Ανακτόρου) του έμπορου Κατραμάτου: Στην προσπάθεια δηλαδή να «δοθεί ένα μάθημα» σε όλους τους προερχόμενους από την «καλή κοινωνία» να μην ενι­σχύουν το ΚΚΕ και να μην περιμένουν, σε περίπτωση που δια­πράξουν ένα τέτοιο «έγκλημα», ότι θα τους σώσουν οι γνωριμίες τους. Στην περίπτωση του Μπάτση, του οικονομολόγου, διευθυ­ντή περιοδικού και γραμματέα επιστημονικής εταιρείας, οι ξένοι, τα Ανάκτορα, ο ΙΔΕΑ ήθελαν να τρομοκρατήσουν ειδικότερα και τους διανοούμενους της Αριστεράς δείχνοντάς τους ότι «εν τω Αδη ουκ έστι μετάνοια».

Με τον Πανόπουλο τελειώνει η εξέταση των μαρτύρων κα­τηγορίας. Επειδή όμως εξακολουθεί στον Τύπο της Δεξιάς ο θόρυβος γύρω από τον «Φουστανελλά» που, όπως αναφέρουν τα ραδιοσήματα, είχε επαφές με την ηγεσία του ΚΚΕ, καλού­νται πάλι στο δικαστήριο ο ταξίαρχος Νικολόπουλος και ο αστυ­νομικός διευθυντής Ρακιντζής να πουν ποιος κρυβόταν πίσω από αυτό το ψευδώνυμο. Αλλά και οι δύο δεν διαφωτίζουν το στρατοδικείο περισσότερο από τον Πανόπουλο, που έχει κα­ταθέσει ότι ήταν ατυχία της ανάκρισης που δεν κατόρθωσε να εξακριβώσει ποιος είναι ο Φουστανελλάς. Ο Ρακιντζής μάλι­στα, που δεν διακρινόταν από ιδιαίτερη οξύνοια, απάντησε πως ίσως να μην ήταν και πρόσωπο, αλλά πόλη, κωμόπολη ή χωριό. Όταν συνήγορος του Μπάτση του θυμίζει πως τα σήματα ανέ­φεραν για ασθένεια του «Φουστανελλά» και του παρατηρεί ότι πόλεις και χωριά δεν αρρωσταίνουν, ο Ρακιντζής αποφεύγει ν'απαντήσει.

Ελάχιστοι είναι οι μάρτυρες υπερασπίσεως που, μέσα σ'εκεί­νο το κλίμα, παρουσιάζονται στο στρατοδικείο για να καταθέ­σουν υπέρ των κατηγορουμένων, μερικοί τουλάχιστον από τους οποίους είναι σίγουροι μελλοθάνατοι. Ανάμεσα στους ελάχιστους, ο καθηγητής της ΑΣΟΕΕ Δ.Καλλιτσουνάκης, που εξαίρει το επι­στημονικό έργο του Δ.Μπάτση και υποστηρίζει ότι το βιβλίο του κατηγορούμενου οικονομολόγου Βαριά βιομηχανία στην Ελλάδα δείχνει επιστημονική, τεχνική και νομική κατάρτιση που δεν την έχει κανένας στη χώρα μας αυτή την εποχή. Ανάμεσα στους ελά­χιστους και ο γνωστός για την ακραία δεξιά τοποθέτηση του δη­μοσιογράφος Κώστας Τριανταφυλλίδης, που καταθέτει για τη δράση του κατηγορούμενου γιατρού Κ. ως εθελοντή στο Τάγμα Χιονοδρόμων στον πόλεμο του '40.

Στις 25 Φεβρουαρίου, απολογείται ο Νίκος Μπελογιάννης. Όπως όλοι περίμεναν, η απολογία του είναι υπεράσπιση και προ­βολή των πολιτικών θέσεων του ΚΚΕ. Τονίζει πως ο πατριωτι­σμός δεν κρίνεται σε στιγμές που τα πολιτικά πάθη είναι οξυμέ­να, οπότε χρησιμοποιούνται συκοφαντίες. Θυμίζει πως ο I.Μεταξάς κατηγορήθηκε για κατάσκοπος των Γερμανών. Και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος το ίδιο. Ο πατριωτισμός, συνεχίζει, κρί­νεται, όταν κινδυνεύουν η ανεξαρτησία και η ακεραιότητα της πα­τρίδας. Αναφέρεται στο γράμμα του Ζαχαριάδη, που δημοσιεύ­τηκε στον Τύπο με την εισβολή των Ιταλών στην Ελλάδα το 1940, καθώς και στη δράση του ΚΚΕ κατά την Κατοχή στην Αντίστα­ση. Συνεχίζοντας αναφέρει ότι όλα τα άλλα κόμματα έρχονται σε επαφή με το ΚΚΕ και ότι στελέχη του Συναγερμού έχουν οι­κονομικές δοσοληψίες με το εδώ κλιμάκιο. Στέλεχος συντηρητι­κού κόμματος έδωσε στο ΚΚΕ εμπιστευτική έκθεση του Μάινορ προς το Στέητ Ντηπάρτμεντ, που υποστηρίζει ότι όλα τα κόμ­ματα στην Ελλάδα είναι ανίκανα και διεφθαρμένα, για να δημο­σιευτεί. Αφού είπε πως δεν επισκέφτηκε ποτέ τους ασυρμάτους και ότι αυτά που αναφέρονται σαν στρατιωτικά σήματα είναι αστεία, καταλήγει:

«Ο υπουργός των Εσωτερικών είπε ότι η δίκη αυτή είναι πολύ διδαχτική. Κατά τη γνώμη μου, θα είναι πραγματικά διδαχτική. Το δίδαγμα που θα βγει, είναι ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν χτυπιέται με τέτοια μέσα. Όπως απέδει­ξε η ιστορία του ως τα τώρα, έχει βαθιές ρίζες ακατάλυτες, ποτισμένες με αίμα που έχυσε στους αγώνες για την Ελλά­δα και τον ελληνικό λαό. Εμείς πιστεύουμε στην πιο σω­στή θεωρία που διανοήθηκαν τα πιο προοδευτικά μυαλά της ανθρωπότητας. Και η προσπάθειά μας, ο αγώνας μας είναι να γίνει η θεωρία αυτή πραγματικότητα για την Ελλά­δα και τον κόσμο ολόκληρο. Αγαπάμε την Ελλάδα και τον λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. Το δεί­ξαμε όταν εκινδύνευαν η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η ακεραιότητα της και ακριβώς αγωνιζόμαστε για να ξημε­ρώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες, χωρίς πείνα και πόλεμο. Για τον σκοπό αυτό αγωνιζόμαστε και, όταν χρειαστεί, θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντας μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα...».

Δραματική είναι η απολογία του Δ.Μπάτση. Λέει ότι πίστε­ψε όσα του έλεγαν ο Πλουμπίδης και η Ιωαννίδου, ότι το ΚΚΕ ζη­τούσε την ειρήνευση και την ανασυγκρότηση της χώρας και ότι τα λεφτά που έρχονταν από το εξωτερικό προορίζονταν γι'αυτό τον σκοπό. Δεν μπορούσε να φανταστεί ότι γινόταν κατασκοπία. Αρνιέται πως ήταν οικονομικός διαχειριστής του παράνομου μηχανισμού. Παραδέχεται ότι τρεις φορές παρέλαβε και παρέδω­σε χρήματα. Και, για ν'αποδείξει πως η μεταμέλειά του είναι ει­λικρινής, προσφέρεται να πολεμήσει στην Κορέα στην πρώτη γραμμή, κατά του κομμουνισμού...